وبلاگ چیست؟ | تاریخچه وبلاگ نویسی و شکل‌گیری وبلاگ شخصی

از عمر وبلاگ و وبلاگ‌نویسی حدود سه دهه می‌گذرد. دههٔ نود میلادی، سال‌های اوج راه اندازی وبلاگها بود و در ایران هم دههٔ هشتاد، دورانی بود که بسیاری از دانشجویان و علاقه‌مندان به اینترنت و فناوری اطلاعات به وبلاگ نویسی رو آوردند و با راه‌افتادن سرویس‌هایی مثل پرشین بلاگ و بلاگفا، بلاگستان فارسی شکل گرفت و وبلاگهای ایرانی از اقبال فراوانی بهره‌مند شدند.

آیا وبلاگ نویسی افول کرده و فعالیتی متعلق به گذشته است؟ یا هنوز هم وبلاگ نویسی کاربرد دارد؟ آیا می‌توان گفت معنی کلمه بلاگ تغییر کرده است؟ آیا بلاگرهای فعال در شبکه های اجتماعی را می‌توان مصداق وبلاگ‌نویس دانست؟ یا این بلاگرها در دنیای جدیدی زندگی می‌کنند که هیچ ارتباطی با نسل قدیم وبلاگ‌نویسان ندارد؟ وبلاگها چگونه دسته‌بندی می‌شوند؟ آیا سرنوشت وبلاگ شخصی و وبلاگ سازمانی یکسان بوده است؟ اصلاً‌ تفاوت وبلاگ و وبسایت چیست؟ آیا نمی‌توانیم بگوییم وبلاگها جای خود را به وبسایت‌های حرفه‌ای داده‌اند؟

پاسخ به این سوال‌ها در نگاه نخست، ساده به نظر نمی‌رسد. افراد مختلف دربارهٔ این موضوعات نظرات متفاوتی دارند و ممکن است فکر کنید نمی‌توان جواب نسبتاً محکمی به این پرسش‌ها داد.

ما در این درس، تاریخچه وبلاگ نویس را مرور می‌کنیم و سپس به تعریف وبلاگ و تفاوت وبلاگ و وبسایت می‌پردازیم. کمی هم از وضعیت امروز وبلاگ نویسی خواهیم گفت. احتمالاً در پایان با ما هم‌عقیده خواهید بود که پاسخ پرسش‌هایی که در ابتدای درس مطرح شد، چندان هم مبهم نیست.

تعریف وبلاگ | تفاوت وبسایت و وبلاگ

افراد بسیاری واژه‌های وبلاگ (Weblog) و وب‌سایت (Website) را تقریباً معادل یکدیگر می‌دانند و به جای هم به کار می‌برند.

واقعیت هم این است که مرز بین وبلاگ و وبسایت آن‌قدر صُلب و شفاف نیست که دقیقاً‌ بتوانید بگویید از این نقطهٔ مشخص «سایت به پایان می‌رسد» و «وبلاگ آغاز می‌شود.» به ویژه این که در سال‌های اخیر مفاهیمی مثل وبلاگ فروشگاهی و وبلاگ سازمانی هم به وجود آمده‌اند.

با این حال، کسانی که در زمینهٔ تولید محتوا، استراتژی محتوا و بازاریابی محتوا و به طور کلی دیجیتال مارکتینگ فعالیت می‌کنند، بهتر است حداقل برای خودشان به شکل شفاف‌تری مشخص کنند که چه چیزی را وبلاگ می‌دانند و کاربرد وبلاگ نویسی دقیقاً چیست.

تا زمانی که کمی از تاریخچه وبلاگ نویسی نگوییم، تعریف وبلاگ برایمان شفاف نخواهد شد. اما فعلاً در حد چند جمله به تعریف وبلاگ، ویژگیهای وبلاگ و نیز تفاوت وبسایت و وبلاگ اشاره می‌‌کنیم:

با توجه به این توضیحات، می‌توان گفت مهم‌ترین تفاوت‌های وب‌لاگ و وب‌سایت را به شرح زیر فهرست کرد:

  انتظار می‌رود وبلاگ‌ها دائماً به‌روز شوند.

ممکن است سایت‌های بسیاری را در فضای وب ببینید که هفته‌ها و ماه‌ها و حتی سال‌ها به‌روزرسانی نشده‌اند و صرفاً تاریخ کپی‌رایت پایین آن‌ها تغییر کرده است. تا زمانی که داده‌های موجود در آن سایت‌ها هنوز درست باشند و با تایپ آدرس سایت، صفحه‌های آن نمایش داده شوند، سایت فعال محسوب می‌شود.

اما اگر به یک وبلاگ سر بزنید، معمولاً به تاریخ انتشار آخرین مطلب نگاه می‌کنید. اگر مدت زیادی از انتشار آخرین مطلب گذشته باشد، آن وبلاگ را غیرفعال در نظر می‌گیرید.

  وبلاگ‌ها لحن و فضای غیررسمی‌تری دارند.

چه وبلاگ‌های شخصی و چه وبلاگهای تخصصی و حتی وبلاگ‌های سازمانی و فروشگاهی، معمولاً با لحن صمیمی و دوستانه نوشته می‌شوند. ممکن است در بخش وبلاگ یک شرکت بخوانید: «هفتهٔ پیش، هفتهٔ سخت و خسته‌کنندهٔ تیم فنی بود. کافی بود به واحد فنی سر بزنید تا ببینید هر گوشه، یکی از کارشناسان ما از خستگی روی زمین دراز کشیده و به خواب رفته‌اند.» چنین جمله‌هایی را معمولاً در صفحات رسمی و بخش اصلی سایت همان شرکت نمی‌بینید.

  محتوای وبلاگ‌ها قرار نیست همیشه سبز باشد.

مطالب وبلاگ‌ها می‌توانند تاریخ مصرف داشته باشند و قرار نیست همیشه سبز باشند (محتوای همیشه سبز چیست؟).

ممکن است امروز در وبلاگ شخصی خود مطلبی منتشر کنید و از همین الان بدانید که چند ماه بعد، این مطلب دیگر ارزش و حتی معنا نخواهد داشت. وجود مطلب کهنه در بخش‌های رسمی یک وب‌سایت، ایراد تلقی می‌شود. اما این مطالب می‌توانند در بخش وبلاگ بمانند.

اتفاقاً وجود مطالب کهنه و قدیمی به نوعی اعتبار یک وبلاگ محسوب می‌شود و می‌تواند نشان‌دهندهٔ قدمت و اصالت یک وبلاگ باشد. به همین علت، بلاگرها معمولاً نوشته‌های قدیمی خود را در قالب آرشیو زمانی در دسترس خوانندگان و مخاطبان خود قرار می‌دهند.

تاریخچه وبلاگ نویسی

بخش تعریف وبلاگ و تفاوت وبلاگ و وبسایت، را برای عزیزانی در نظر گرفتیم که کم‌حوصله هستند و ترجیح می‌دهند به سرعت به چند جمله از جنس تعریف و ویژگی و تفاوت برسند.

اما اگر بخواهید مفهوم وبلاگ را عمیق‌تر درک کنید،‌ لازم است با تاریخچه وبلاگ نویسی آشنا شوید و دقیق‌تر بدانید که مسیر وبلاگ نویسی از ابتدا تا امروز چگونه طی شده است. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم این بخش را با دقت بخوانید:

اولین وبلاگ جهان | وبلاگ شخصی جاستین هال

تقریباً همهٔ صاحب‌نظران تاریخ وب و کسانی که تاریخچهٔ وبلاگ‌نویسی را روایت کرده‌اند، دربارهٔ این که «چه کسی را باید نخستین وبلاگ نویس جهان در نظر گرفت» تفاهم دارند (+/+/+/+).

جوانی به نام جاستین هال (Justin Hall) در سال ۱۹۹۴ در وب‌سایت خود پست‌هایی منتشر کرده و به مخاطبانش لینک‌های خواندنی در وب را پیشنهاد می‌کرد. او هنوز سایت خود را حفظ کرده و اگر بخواهید با سر زدن به سایتش می‌توانید اولین پست‌های وبلاگی جهان را ببینید (links.net).

آن زمان، ساخت وبلاگ مانند امروز ساده نبود و پلتفرم‌های متعدد برای ایجاد وبلاگ و انتشار آنلاین مطالب وجود نداشتند. بنابراین جاستین هال برای هر پست وبلاگش باید یک صفحهٔ جدید می‌ساخت و درست مثل طراح وب، از کدهای HTML استفاده می‌کرد.

حدود دو سال بعد،‌ یعنی سال ۱۹۹۶، هال سبک نوشتنش را تغییر داد و چیزهایی را در قالب روزنوشت و گزارش های روزانه منتشر کرد؛ نزدیک به همان تصوری که امروزه ما از نوشته های وبلاگی داریم.

تولد کلمهٔ وبلاگ | معنی وبلاگ چیست؟

زمانی که جاستین هال فهرست لینک‌های پیشنهادی و روزنوشته‌های خود را منتشر می‌کرد، نمی‌دانست که در حال «وبلاگ‌نویسی» است. در واقع، آن موقع هنوز کلمهٔ وبلاگ ساخته نشده بود.

همان سال‌ها فرد دیگری هم بود که روزنوشته‌هایش را در سایتی با عنوان Robot Wisdom منتشر می‌کرد: یورن بارگر (Jorn Barger). او در سال ۱۹۹۷ در بخشی از عنوان وب‌سایت خود از کلمهٔ وبلاگ استفاده کرد:

Robot Wisdom: A Weblog by Jorn Barger

لاگ (log) به معنی ثبت کردن و نوشتن اتفاقات و جزئیات است و Weblog به «ثبت جزئیات در فضای وب» اشاره داشت.

یورن بارگر: مبدع کلمهٔ وبلاگ (+)

بارگر هم تقریباً شبیه هال کار می‌کرد. پست‌های وبلاگی او معمولاً معرفی لینک بودند؛ لینک وب‌سایت‌های جالبی که به چشمش می‌خورد. گاهی هم در حد چند کلمه در کنار لینک‌ها، توضیح می‌نوشت.

تبدیل کلمهٔ وبلاگ (Weblog) به بلاگ (Blog)

با وجودی که افراد بسیاری وبلاگ نویسی – به سبک هال و بارگر – را آغاز کرده بودند، هنوز وبلاگ‌نویسی با آن‌چه امروز می‌شناسیم، فاصله داشت. کسی انتظار نداشته که نوشته‌های وبلاگی طولانی‌تر شوند و سر و ته داشته باشند.

یکی از افرادی که بر تغییر سبک وبلاگ‌نویسی تأثیر گذاشت، پیتر مرهولتس ( Peter Merholz) بود. او متن‌های طولانی‌تری می‌نوشت و گزارش‌نویسی و – با کمی اغماض – جستارنویسی آنلاین را آغاز کرد (جستار چیست؟)

او در سال ۱۹۹۹ در ستون کناری وبلاگش نوشت: «من ترجیح می‌دهم Weblog را به شکل WeeBlog تلفظ کنم؛ یا حتی به شکل مختصرتر: Blog.»

آوای عبارت Weeblog شبیه این است Blog را در نقش فعل در نظر گرفته باشیم (مثل: We go یا We write).

با این پیشنهاد مرهولتس،‌ دو اتفاق افتاد. یکی این که کلمهٔ بلاگ جایگزین وبلاگ شد. و دیگر این که خود بلاگ معنای فعلی هم پیدا کرد (Blogger شبیه Writer و Reader و …).

دیکشنری‌ها کلمهٔ بلاگ را جدی گرفتند

رواج یافتن پلتفرم‌های وبلاگ نویسی

تا زمانی که وبلاگ نویسی (یا هر کار دیگری) نیازمند دانش تخصصی باشد، نمی‌توانید انتظار داشته باشید که فراگیر شود و تمام جامعه را در بر بگیرد.

وبلاگ‌نویسان اولیه لازم بود تا حد خوبی با اینترنت، برنامه‌نویسی، طراحی وب سایت و قالب وبلاگ آشنا باشند. و همین موضوع، مانع مهمی بر سر راه گسترش وبلاگ نویسی بود.

در سال ۱۹۹۸، یعنی چهار سال بعد از آغاز وبلاگ نویسی جاستین هال، به تدریج ابزارهای ساده و رایگانی برای انتشار و به‌روزرسانی وبلاگ به وجود آمدند.

همچنین در همان سال، پلتفرم Open Diary هم آغاز به کار کرد. این پلتفرم، فضای متمرکزی برای وبلاگ نویسی بود. یعنی هر کس می‌توانست در آن اکانت تعریف کند و وبلاگ شخصی‌اش را بنویسد:

سال ۱۹۹۹ سرویس blogger.com آغاز به کار کرد. این سرویس به کاربران خود اجازه می‌داد به رایگان یک وبلاگ بسازند و آن وبلاگ را به عنوان زیردامنه‌ای از دامین blogspot.com منتشر می‌کرد. بعدها شرکت گوگل سرویس بلاگر را خرید و هنوز هم در اختیار خود دارد. بنابراین کسانی که از سرویس blogger (یا همان دامین blogspot) استفاده می‌کنند می‌توانند مدعی باشند که گوگل را به عنوان تأمین‌کنندهٔ خدمات وبلاگ خود انتخاب کرده‌اند.

در سال ۲۰۰۵ هم وردپرس شروع به کار کرد. ما در ایران (به علت محدودیت پرداخت بین‌المللی) معمولاً وردپرس را به عنوان یک سیستم مدیریت محتوا می‌شناسیم و آن را روی سرویس‌های میزبانی خودمان نصب می‌کنیم. اما wordpress.com در زمینهٔ دیگری هم فعال است. این سرویس فضای میزبانی در اختیار کاربران خود قرار می‌دهد و کاربران می‌توانند وبلاگ شخصی خودشان را روی دامنهٔ وردپرس راه اندازی کنند (به شکل یک ساب‌دامین. مثلاً: xyz.wordpress.com).

در ایران هم سال ۲۰۰۲ (دقیق‌تر: ۲۳ خرداد ماه سال ۱۳۸۱)‌ سرویس پرشین بلاگ (اکنون با آدرس persianblog.ir) کار خود را آغاز کرد. دو سال بعد، در اواخر سال ۲۰۰۴ میلادی (دقیق‌تر: ۱۶ آذر ۱۳۸۳) بلاگفا هم (با آدرس blogfa.com) خدمات خود را به وبلاگ‌نویسان ارائه کرد. در آن دوران، حتی بسیاری از کسانی که می‌خواستند یک سایت شخصی ساده داشته باشند، اما نمی‌خواستند هزینه راه اندازی سایت را پرداخت کنند از این پلتفرم‌ها استفاده می‌کردند (و برای مردم هم چندان عجیب نبود که آدرس وبلاگ را به جای آدرس سایت شخصی ببینند).

در سال‌های بعد هم مدام سرویس‌دهندگان دیگری در ایران و جهان راه‌اندازی شدند و به تدریج، نسل جدیدتری از پلتفرم‌های وبلاگ‌نویسی شکل گرفت که بُعد اجتماعی پررنگ‌تر داشتند. در میان نمونه‌های جهانی می‌توان Medium را یکی از موفق‌ترین‌ها دانست و در کشور خودمان هم، ویرگول (virgool.io) توانسته در این زمینه بسیار موفق عمل کند.

ویژگی‌های فضای وبلاگی

از بلاگستان تا شبکه های اجتماعی

گفتیم که برای فراگیر شدن یک رفتار، باید ابزارهای مورد نیاز آن ساده‌تر شده و بستر انجام آن رفتار، در دسترس همگان قرار گیرد. این مسیری بود که از وبسایت تا وبلاگ طی شد.

طراحی وب‌سایت، کاری تخصصی بود (و هست) که افراد کمی از عهدهٔ آن برمی‌آمدند. به همین علت، انتشار یادداشت‌های روزانه در یک وبسایت، به عادتی فراگیر تبدیل نشد. اما وقتی سرویس‌های وبلاگ نویسی رواج یافتند، وبلاگ نویسان هم بیشتر شدند.

همین امروز هم وبلاگ نویسان فراوانی را می‌توانید بیابید که با اصول طراحی سایت چندان آشنا نیستند، اما نوشته‌های خود را به سادگی در قالب وبلاگ منتشر می‌کنند.

با وجود رواج وبلاگ نویسی در دهه‌های گذشته، هنوز یک گام مانده بود تا بلاگر شدن به فعالیتی عمومی تبدیل شود. باز هم باید همه چیز ساده‌تر می‌شد. آن‌قدر ساده که حتی کسی که ساده‌ترین ویژگی‌های وب را نمی‌داند، بتواند بلاگر شود. شبکه های اجتماعی این فضا را فراهم کردند.

این روزها افراد بسیاری را می‌بینید که حتی نمی‌دانند IP چیست یا HTML یعنی چه و یا URL به چه معناست. اما خود را بلاگر می‌دانند و واقعاً هم کار بلاگری انجام می‌دهند و مخاطبان فراوانی هم دارند.

بر خلاف عامهٔ مردم که فکر می‌کنند ایدهٔ اصلی شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر و اینستاگرام و فیس‌بوک (و نسل قبل‌تر آن‌ها مانند مای‌اسپیس و سیکس‌دگریز) خاص و خلاقانه بوده است، باید گفت که شبکه‌های اجتماعی جدید، دقیقاً همان ایدهٔ‌ پلتفرم‌های وبلاگ‌نویسی قدیمی را پیاده‌سازی کرده‌اند:

• در شبکه‌های اجتماعی هم تعامل با مخاطب مهم است (این روزها دیگر همه اصطلاح Engagement را بلدند)
• در شبکه‌های اجتماعی هم تعامل با سایر اکانت‌ها (بلاگ‌ها)‌ مهم است. به همین علت «دنبال‌کنندگان» و «دنبال‌شوندگان» یکی از ستون‌های معماری شبکه‌های اجتماعی هستند.
• در شبکه‌های اجتماعی هم سادگی و خودمانی بودن، کاملاً‌ پذیرفته شده است (حتی شاید بتوانیم بگوییم یک «ارزش» محسوب می‌شود).

با این تفاوت که وبلاگ‌نویسی را به شدت ساده کرده و از ملزومات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری آن دور کرده‌اند (به عنوان یک نمونه، هنوز هم در کتاب‌ها و مقالات علمی‌تر، توییتر را یک پلتفرم Micro-blogging می‌نامند).

البته بخشی از این موفقیت را هم باید به فراگیر شدن موبایل نسبت داد. چون حتی امروز هم اگر حضور در شبکه‌های اجتماعی مستلزم استفاده از لپ‌تاپ بود، بلاگری (چه به عنوان کار تفننی و چه به عنوان یک حرفه) هرگز نمی‌توانست تا این حد رشد کند.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تولید محتوا به شما پیشنهاد می‌کند: