تعریف سلامت چیست؟ مولفه ها و شاخص های سلامت کدامند؟

واژه سلامت هم مانند بسیاری از واژه‌های دیگر، به صورت گسترده در گفتگوهای روزمره‌ی ما و در نوشته‌ها و مقالات مورد استفاده قرار می‌گیرد، بی آنکه تعریف سلامت و مفهومی که دقیقاً‌ از آن در ذهن داریم مشخص باشد.

با توجه به اینکه بسیاری از درس‌ها و مطالب متمم، به صورت مستقیم و غیرمستقیم به سلامت ارتباط دارند و یکی از هدفهای آنها بهبود شاخص های سلامت در محیط کار یا زندگی دوستان متممی است، تصمیم گرفتیم در قالب #واژه نامه متمم، مروری کوتاه و غیرتخصصی بر تعریف سلامت و مولفه های سلامت داشته باشیم.

دکتر ابوت و دکتر جونز از دانشگاه ویسکانسین، هفت مولفه سلامت را به همراه تعدادی سوال در مورد هر یک از آنها، در قالب یک فایل Word تنظیم و ارائه کرده‌اند که اتفاقاً سازمان بهداشت جهانی نیز به عنوان یک منبع خارجی‌، آن را در سایت خود قرار داده است.

این هفت مولفه سلامت با تغییرات جزئی در منابع مختلف (مثلاً کتاب Stress Management نوشته گرین برگ) نیز ذکر شده‌اند و عملاً در بسیاری از مراجع رسمی به عنوان یک شیوه برای طبقه بندی مولفه های سلامت مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تعریف سلامت فیزیکی یا سلامت جسمی

سلامت جسمی به معنای توانمند بودن بدن برای فعالیت روزانه و حفظ انرژی برای موارد اضطراری و دوری از بیماری‌ها و تناسب کلی جسمی است.

برخی از مصداق‌های توجه به سلامت جسمی به شرح زیر هستند:

• وجود تمرین و نرمش منظم در برنامه روزانه
• تنظیم حجم و نوع غذا متناسب با نوع فعالیت‌ها
• جذب بخش قابل توجه کالری مورد نیاز از طریق مواد غذایی غیر از چربی
• تسلط بر مهارت مدیریت استرس
• انجام فعالیت‌هایی که حداقل ۱۵ دقیقه به صورت روزانه بدن ما را در وضعیت ریلکس قرار دهند
• تلاش برای پیشگیری از بیماری‌ها به جای ذهنیت درمان‌محور
• اجتناب از اعتیاد به موادی مانند مخدرها، کافئین، نیکوتین و الکل

متمم هم در این زمینه درس‌ها و مطالب متعددی دارد که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مجموعه درس‌های مرتبط با مدیریت استرس
• تلاش برای جدی‌تر گرفتن عادتهایی مانند عادت به پیاده روی
• مطرح کردن اهمیت بحث خواب و خوابیدن و عادتهای مرتبط با خواب و نیز اثرات نامطلوب کم خوابی (درس یک، درس دو)
• تاکید بر عادتهای مراقبه و تکنیک‌های مرتبط با آن
• تلاش برای معرفی بهتر مفهوم اعتیاد به کار به عنوان تسهیل کننده‌ی بیماری‌ و کاهش‌دهنده‌ی سلامت فیزیکی
• رفتارهایی که باعث می‌شوند همیشه احساس خستگی کنیم

تعریف سلامت ذهنی

در خلاصه ترین تعریف، سلامت ذهنی را به عنوان مهارت یادگیری و رشد فکری تعریف کرده‌اند.

در تعاریف دقیق‌تر،‌ فرایند استفاده از ذهن برای درک بهتر و عمیق‌تر خود و جهان اطراف را به عنوان سلامت ذهنی تعریف می‌کنند.

در نظر گرفتن یادگیری به عنوان فرایندی که باید در تمام عمر حضور داشته باشد و آمادگی برای رها کردن دیدگاه‌های کهنه یا اصلاح آنها بر اساس آموخته‌ها و اطلاعات جدید و نیز ریسک کردن با هدف کسب تجربه‌های جدید و آموختن، از جمله مواردی هستند که به عنوان مصداق‌های سلامت ذهنی مورد اشاره قرار می‌گیرند.

توجه به هنر و لذت بردن از آن و تلاش برای تقویت مهارت تفکر نقادانه از جمله زیرمجموعه‌های دیگر سلامت ذهنی محسوب می‌شود.

مجموعه درس‌های یادگیری و مدل ذهنی و تا حدی تفکر سیستمی از جمله درس‌هایی هستند که سلامت ذهنی و توسعه نگرش را نیز در کنار افزایش دانش دنبال می‌کنند.

تعریف سلامت عاطفی و هیجانی

توانایی کنترل هیجانات به شکلی که در بیان آنها راحت باشیم و بتوانیم شکل و شیوه‌ی مناسب اظهار و ابراز آنها را انتخاب کنیم، به عنوان سلامت عاطفی تعریف می‌شود.

دقت داشته باشید که کنترل هیجانات به معنای مخفی کردن آنها نیست. بلکه به معنای تصمیم گیری درست در مورد ابراز کردن یا نکردن آنها و شیوه و زمان ابراز آنهاست.

برخی  از مطالبی که تا کنون در ارتباط با سلامت عاطفی و هیجانی در متمم مطرح شده‌اند:

• مدیریت خشم
• روش‌های نادرست مدیریت خشم
• شناسایی و ابراز احساسات
• هوش هیجانی

تعریف سلامت محیط زندگی

تعریف سلامت محیط زندگی اگر چه به سادگی قابل درک است، اما بیان آن چندان ساده نیست.

تقریباً هر چیزی که در محیط ما وجود دارد و روی یکی از مولفه های سلامت تاثیر می‌گذارد را می‌توان به عنوان سلامت محیط زیست یا سلامت محیط زندگی معرفی کرد.

تمیزی هوایی که نفس می‌کشیم، آبی که می‌نوشیم، غذایی که می‌خوریم، پایین بودن نویز و صدای مزاحم که در محیط ما قرار دارد، فضای فیزیکی که برای کار و زندگی در اختیار داریم، نور محیط و خلاصه هر چیزی که در محیط است و به سلامت ربط دارد، در این‌جا قابل بررسی است.

برخی از درس‌هایی که در ارتباط با این مولفه از سلامت، در متمم منتشر شده‌اند:

• روانشناسی محیطی
• تاکید بر شرایط محیطی در تعریف کیفیت زندگی کاری
• طراحی دفتر کار و اتاق های بدون پنجره

تعریف سلامت اجتماعی

در تعریف سلامت اجتماعی می‌گویند:

سلامت اجتماعی به معنای توانایی تعامل با انسان‌ها و محیط با هدف ایجاد ارتباط رضایت بخش بین فردی است.

توانمندی ارتباط صادقانه با دیگران و مدیریت تعارض به شیوه‌ی سالم و اخلاقی طی زمان مناسب و قابل قبول، از جمله شاخص‌های سلامت اجتماعی است.

دقت داشته باشید که در زمان نامحدود، به هر حال یا تعارض از بین می‌رود یا طرفین تعارض می‌میرند! بنابراین در تعریف فوق، عبارت در زمان قابل قبول یک عبارت کلیدی است.

احترام گذاشتن به دیگران، مسئولیت در قبال جامعه و آمادگی برای هزینه کردن از منابع خود برای جامعه و تعامل سالم و دوسویه‌ی متعادل با دیگران (به شکلی که نه ما مورد سوء استفاده قرار بگیریم و نه دیگران را مورد سوء استفاده قرار دهیم) از جمله زیرمجموعه‌های سلامت اجتماعی محسوب می‌شوند.

برخی از درس‌هایی که تا کنون در متمم، به نوعی به این زمینه پرداخته‌اند به شرح زیر هستند:

• معرفی افرادی که با الگوی رفتاری خود، جسم و ذهن ما را مسموم می‌کنند
• مفهوم نوازش در تعامل با دیگران
• مذاکره کردن با کسانی که از نگاه ما دیوانه به نظر می‌رسند
• هنر نه گفتن در ارتباطات و مذاکره
• رفتار انفعالی – تهاجمی در مذاکره و تعامل با دیگران

تعریف سلامت معنوی

سلامت معنوی را به صورت باور به ارتباط و اتصال انسانها با یکدیگر و نیز داشتن معنا و هدف برای زندگی تعریف می‌کنند.

اگر چه به تعداد انسانها، ممکن است نگرش‌ها و باورهای متفاوتی در زمینه‌ی انسانها، تعامل آنها با یکدیگر و معنا و هدف زندگی وجود داشته باشد، اما مستقل از این تنوع، باور داشتن و یافتن معنایی برای زندگی، در مقایسه با کسانی که نتوانسته‌اند برای زندگی معنایی بیابند یا بسازند، سلامت معنوی را ایجاد و تقویت می‌نماید.

طبیعتاً‌ این جنس از سلامت، چیزی نیست که در قالب درس قابل بیان و انتقال باشد. بلکه عمیق‌تر و فراگیر‌تر است و تمام لایه‌های زندگی فرد را در بر می‌گیرد و به نوعی هر انسانی در لحظه لحظه‌ی حیات خود، در جستجوی این معناست.

تعریف سلامت شغلی

داشتن شغلی که رضایت شغلی نسبتاً خوبی را ایجاد کند، انجام کاری که معنا داشته باشد، کارکردن با کسانی که سهم تو را در کار ببینند و بپذیرند و منافع مالی در حدی که بتوانی سبک زندگی مورد نظر خود را داشته باشی، از جمله مولفه های سلامت شغلی تعریف می‌شود.

اگر چه در متمم درس‌هایی در زمینه‌ی رضایت شغلی و مدیریت منابع انسانی و #مدیریت رفتار سازمانی وجود دارند، اما هنوز بین وضعیت فعلی و برنامه‌ای که برای معرفی و تشریح و ارائه‌ی راهکار برای بهبود سلامت شغلی در نظر داریم، راه درازی باقی مانده است.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری سبک زندگی من به شما پیشنهاد می‌کند: