حکایت فیل در تاریکی | داستان فیل مولانا در مثنوی

ما هر از گاهی در پاراگراف فارسی متمم به سراغ #کتابهای کلاسیک می‌رویم.

کتاب‌ها و نوشته‌هایی که همه‌ی ما کمابیش آن‌ها را می‌شناسیم و درباره‌شان خوانده‌ایم و شنیده‌ایم، اما یا فرصت نکرده‌ایم برای مطالعه‌ی آن‌ها وقت بگذاریم، یا در گذر زمان، گرد فراموشی بر خوانده‌ها و شنیده‌هایمان نشسته است.

داستان فیل در تاریکی که گاه از آن با عنوان فیل و کوران نام برده می‌شود، یکی از مشهورترین اشعار داستانی مولانا و از جمله همین حکایت‌های کلاسیک است.

#مولوی در دفتر سوم مثنوی خود به این داستان اشاره می‌کند و چنین عنوانی را برای آن برمی‌گزیند: اختلاف کردن در چگونگی و شکل پیل.

ظاهراً این داستان، در شبه قاره‌ی هند ریشه‌ دارد. جدا از این‌که استفاده از فیل در این داستان، به نوعی امضای فرهنگ هندی است، خود مولوی نیز در نخستین بیت داستان، توضیح می‌دهد که هندیان مشغول دیدن فیل بوده‌اند (البته برای رعایت وزن شعر، از هنود استفاده می‌کند).

خلاصه داستان فیل در تاریکی را همگی می‌دانیم:

به علت تاریکی اتاق، مردم مجبور بوده‌اند از حس لامسه استفاده کنند.

شاید روایت هندی داستان،‌ بیش از آن‌که شما را به یاد محدودیت‌های حسی مولوی بیندازد، حرف حافظ را برایتان تداعی کند که:

جنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه

چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند

استعاره فیل در تاریکی در ادبیات مدیریت و مدل ذهنی

در ادبیات مدرن مدیریت، استعاره مفهومی فیل در تاریکی، دیگر نه به آن محدودیت‌های حسی که مولوی بدان باور داشت اشاره دارد و نه به آن جنگ‌های فرقه‌ای که هندوان می‌گفتند و حافظ هم از آن می‌رنجید.

نکته‌ی مهمی که در داستان وجود دارد این است که: هیچ‌کس تصویر کلان فیل را ندیده است. ضمناً هیچ‌کدام از آن افراد، حرف نادرستی نمی‌زنند؛ بلکه تنها بخشی از آن موجود را دیده‌اند.

ما گاهی در بحث‌های علمی، با نظریه‌هایی مواجه می‌شویم که نظریات قبلی خود را نقض می‌کنند (دیدگاه زمین-‌مرکزی و نگاه کوپرنیکی به منظومه شمسی).

گاهی هم با تئوری‌هایی که شکل کلی‌تر تئوری‌های قبلی هستند (نسبیت و مکانیک نیوتونی).

اما در این‌جا با مدل هایی آشنا می‌شویم که هیچ یک شکل کامل‌تر دیگری نیستند و نیز، نیامده‌اند تا دیگری را نقض کنند.

بلکه با کنار هم قرار دادن آن‌ها، می‌توانیم تصویری واقع‌گرایانه‌تر از فیل به دست آوریم. اگر چه باید بپذیریم که حتی ترکیب همه‌ی آن‌ها هم، ما را به شکل مطلق و کامل، به فیل نخواهد رساند.

این تعبیری است که پیتر سنگه از داستان فیل برای توصیف تفکر سیستمی استفاده می‌کند و هنری مینتزبرگ، برای اشاره به درستی هم‌زمان مکتب های استراتژی، به آن تکیه می‌زند.

هم‌چنانکه مارشال ریو هم، وقتی می‌خواهد کاربردی بودن هم‌زمان همه‌ی نظریه های انگیزش را در کتاب انگیزش و هیجان خود شرح دهد، دست به دامان فیل در اتاق تاریک می‌شود.