شرکت هلدینگ چیست و چه تفاوتی با شرکت های سرمایه گذاری دارد؟

شرکت هلدینگ (به انگلیسی: Holding Company) که در زبان فارسی گاهی به «شرکت مادر» یا «شرکت مادر تخصصی» هم ترجمه می‌شود، اصطلاحی است که در سال‌های اخیر بسیار رواج یافته است.

کافی است چند دقیقه در متن‌های مدیریتی و فضای رسانه‌ای بگردید تا به اصطلاحاتی مانند هلدینگ تجاری، هلدینگ بازرگانی، هلدینگ خودروسازی، هلدینگ ساختمانی و مانند این‌ها برسید.

البته مفهوم هلدینگ و شرکت های هلدینگ به تازگی مطرح نشده و بیش از یک قرن قدمت دارد. اما به علل متعدد از جمله شوق ورود به بازار بورس، گسترش رسانه‌های اقتصادی و تأسیس هلدینگ های حوزهٔ نوآوری و فناوری اطلاعات باعث شده اصطلاح هلدینگ بیشتر از گذشته خوانده و شنیده شود.

در ایران هم در کنار شرکت های هلدینگ سنتی‌تر مانند هلدینگ ایران خودرو، هلدینگ صنایع پتروشیمی خلیج فارس و هلدینگ فولاد مبارکه، شرکت های هلدینگ نسل جدید در زمینهٔ تکنولوژی هم شکل گرفته‌ و در بسیاری از استارتاپ‌ها سرمایه گذاری کرده‌اند که از جملهٔ این هلدینگ‌ها می‌توان به هلدینگ سرآوا، هلدینگ هزاردستان (کافه بازار، دیوار، بلد و …)، هلدینگ سرآوا (هزاردستان، دیجیکالا، علی بابا)، هلدینگ گروه اینترنتی ایران (اسنپ فود، اسنپ تریپ و …) اشاره کرد.

چرا باید با مفهوم هلدینگ آشنا باشیم؟

آشنایی با مفهوم هلدینگ و شیوهٔ فعالیت یک شرکت هلدینگ به علل متعددی مفید و حتی ضروری است.

◼️ نخست این‌که بخش بزرگی از تعاملات اقتصادی روزمرهٔ ما با هلدینگ‌هاست. فقط تصور کنید که یک روز صبح با استفاده از اپلیکیشن اسنپ فود (هلدینگ گروه اینترنتی ایران) روغن سرخ‌کردنی اویلا (هلدینگ گروه صنعتی گلرنگ) را سفارش می‌دهید و پیک اسنپ (باز هم گروه اینترنتی ایران) آن را برایتان می‌آورد. فراموش نکنید که اگر سیستم عامل گوشی‌تان اندروید باشد، احتمالاً اپلیکیشن خود را از کافه بازار (هلدینگ هزاردستان) دانلود کرده‌اید و اگر بخواهید قیمت محصول را در سایتی مثل دیجی کالا چک کنید، عملاً از خدمات زیرمجموعهٔ هلدینگ سرآوا هم استفاده کرده‌اید. همین روند در بقیهٔ روز هم ادامه پیدا می‌کند و تا لحظه‌ای که به خواب می‌روید، با هلدینگ های داخلی و خارجی دیگری تعامل دارید.

بنابراین می‌‌توان گفت اگر کسی می‌خواهد بداند ساختار زندگی اقتصادی امروز چگونه است، لازم است علاوه بر مفاهیمی مانند پلتفرم و اقتصاد گیگ، مفهوم هلدینگ را هم بشناسد.

◼️ نکتهٔ دیگر این است که اگر در مسیر کارآفرینی باشید و به‌طور خاص قصد داشته باشید یک استارتاپ راه‌اندازی کنید، اصلاً بعید نیست دیر یا زود با هلدینگ‌های کوچک و بزرگی مواجه شوید که پیشنهاد خرید کسب و کارتان را مطرح می‌کنند (در سال‌های اخیر چنین هلدینگ‌هایی زیاد شده‌اند و اگر حدس بزنند کارتان آیندهٔ درخشانی دارد، قاعدتاً سراغ‌تان می‌آیند). بنابراین مهم است بدانید هلدینگ چیست و چگونه کار می‌کند و هلدینگها چه انگیزه‌هایی و نگرش‌هایی دارند.

◼️ علاوه بر دو مورد قبل، به عنوان یک متممی، بسیار مهم است که اصطلاحات را درست به‌کار ببرید. کم نیستند کسانی که هلدینگ را به معنای فعالیت‌های متنوع می‌دانند. مثلاً همین که در شرکت‌شان چند فعالیت مختلف شکل می‌گیرد یا چند محصول متنوع تولید می‌کنند، می‌گوید که «ما دیگر به یک هلدینگ تبدیل شده‌ایم.» آشنایی با تعریف هلدینگ و ویژگی های هلدینگ باعث می‌شود چنین اشتباهاتی انجام ندهید.

منظور از شرکت سرمایه گذاری چیست؟

بسیاری از مردم فکر می‌کنند شرکت هلدینگ همان شرکت سرمایه گذاری است. در حالی که چنین نگاهی ما را از ویژگی های شرکت هلدینگ غافل می‌کند. بنابراین برای این‌که شرکت هلدینگ را به خوبی درک کنیم، لازم است ابتدا تعریف شرکت‌های سرمایه گذاری را بدانیم و وظیفهٔ بشناسیم.

در ادامه خواهیم گفت که هلدینگ چه تفاوتی با یک شرکت سرمایه گذاری دارد و با چه انگیزه‌ای تأسیس می‌شود.

به همین علت بسیار پیش می‌آید که یک شرکت سرمایه گذاری سهم بسیار کمی از یک شرکت را (مثلاً درصدی یک‌رقمی) بخرد. چون انگیزه‌ای برای تأثیرگذاری عمیق و نفوذ در ساختار شرکت ندارد.

و نیز به همین علت است که گاهی تنوع فعالیت‌های شرکتهای سرمایه گذاری بسیار زیاد است. مثلاً می‌بینید شرکت هم سهام شرکت‌های دارویی را در اختیار دارد و هم بخشی از سهام خودروسازان را خریده است. چنین کاری نه عجیب است و نه اشتباه. چون تمام دغدغهٔ شرکت سرمایه گذاری بالانس کردن پورتفولیو است و ممکن است به نتیجه برسد که چنین ترکیبی می‌تواند مفید باشد.

آشنایی با درس‌های متمم و عضویت در متمم      روش ثبت نام    فهرست درس‌ها

البته این را هم باید به خاطر داشته باشیم که برخی از شرکت های سرمایه گذاری صرفاً در حوزه‌های خاصی متمرکز می‌شوند (مثلاً‌ سرمایه گذاری ساختمانی یا سرمایه گذاری دارویی). اما در این شرایط هم معمولاً قصد‌شان دخالت نیست. بلکه معتقدند با تمرکز در یک حوزه، دانش تخصصی‌تری کسب می‌کنند و می‌توانند در خرید، نگهداری و فروش سهم‌ها پخته‌تر تصمیم بگیرند.

تعریف شرکت هلدینگ چیست؟

هلدینگ هم شرکتی است که سهام شرکت‌های مختلف را در اختیار دارد و از این منظر شبیه شرکت های سرمایه گذاری است. اما هلدینگ‌ها با شرکت های سرمایه گذاری یک تفاوت مهم و کلیدی دارند:

آشنایی با دو مفهوم نفوذ و کنترل در فعالیت هلدینگها

گفتیم که هلدینگ‌ها ادعای مدیریتی دارند. پس همیشه به شکلی وارد تعامل با شرکتها می‌شوند که بتوانند در آن‌ها اعمال‌نظر کنند. این اعمال نظر را در زبان تخصصی استراتژی و مالی با دو اصطلاح بیان می‌کنند:

• نفوذ قابل‌ملاحظه (Significant Influence)
• کنترل (Control)

نفوذ قابل‌ملاحظه به این معناست که هلدینگ با روش‌های مختلف می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های مالی و عملیاتی شرکتهای زیرمجموعه دخالت (محترمانه‌تر: مشارکت) کند. اما کنترل به این معناست که هلدینگ عملاً بر سیاستهای مالی و عملیاتی زیرمجموعه‌های خود تقریباً تسلط کامل دارد. واضح است که هلدینگها برای کنترل یک شرکت باید بلوک بزرگی از سهام آن را بخرند در اختیار داشته باشند.

هر کسب و کار چندمنظوره‌ای هلدینگ نیست

حالا به بحثی می‌رسیم که در ابتدای همین درس مطرح کردیم. هر کسب و کار یا شرکت چندمنظوره‌ای را نمی‌توان هلدینگ نامید.

یک مرکز آموزشی را در نظر بگیرید که دوره‌های مدیریتی (مثلاً دوره MBA) برگزار می‌کند. مدیر این مرکز با توجه به تقاضای موجود، تصمیم می‌گیرد واحد مشاوره مدیریت هم راه‌اندازی کند. بعد از مدتی مشخص می‌شود که بسیاری از مراجعه‌کنندگان به خدمات دیجیتال مارکتینگ نیاز دارند. بنابراین یک واحد دیجیتال مارکتینگ هم راه‌اندازی می‌شود. ممکن است دو یا سه واحد دیگر هم به شکل مشابه تأسیس شوند و رونق هم داشته باشد.

آن‌چه در این‌جا شکل گرفته یک هولدینگ نیست. بلکه یک کسب و کار چندمنظوره است.

زمانی می‌توانیم بگوییم یک هولدینگ تأسیس شده که هر یک از این کسب و کارها به یک شرکت کاملاً مستقل تبدیل شوند و یک شخصیت حقوقی مستقل هم به عنوان هلدینگ ثبت شود و در هر یک از این شرکتها سهام (برای نفوذ قابل‌ملاحظه یا در حد کنترل کامل) داشته باشد.

شرکت هلدینگ درگیر کار عملیاتی روزمره – از جنس کار شرکتهای زیرمجموعه‌اش – نیست و بیشتر فعالیت‌های هولدینگها به مدیریت و تعیین جهت و بسترسازی و ایجاد هماهنگی میان شرکتهای زیرمجموعه اختصاص دارد.

انواع هلدینگ

هلدینگ‌ها را می‌توان به شکل‌های مختلفی دسته بندی کرد. گاهی اوقات برای توصیف انواع هلدینگها به سراغ میزان تخصصی بودن فعالیت‌شان می‌روند. هولدینگهایی که در یک زمینهٔ مشخص کار می‌کنند، هلدینگ تخصصی (یا شرکت مادر تخصصی) نامیده می‌شوند. هلدینگ خودرو، هلدینگ ساختمانی، هلدینگ دارویی و هلدینگ پتروشیمی نمونه‌هایی از هلدینگهای تخصصی هستند.

در مقابل، شرکتهای هلدینگ عمومی هستند که خود را به یک زمینهٔ مشخص محدود نکرده‌اند. شستا (شرکت سرمایه گذاری تأمین اجتماعی) نمونهٔ بزرگ یک هلدینگ عمومی در کشور ماست که طیف گسترده‌ای از شرکتها و هلدینگها را تحت پوشش دارد. سیمان، دارو، لاستیک، بیمه، کاغذسازی، کشتیرانی، کشتی سازی، پتروشیمی و ده‌ها حوزهٔ دیگر از زیرمجموعه‌های هلدینگ شستا محسوب می‌شوند (این که بهتر است شرکتهای سرمایه گذاری تأمین اجتماعی در نقش سرمایه گذار باقی بمانند یا در قالب هلدینگ وارد مدیریت فعالانهٔ کسب و کارها شوند، بحث دیگری است که جداگانه می‌توان درباره‌اش حرف زد).

روش‌های دیگری هم برای تقسیم بندی هلدینگ‌ها وجود دارد. از جمله این‌که روند شکل‌گیری هلدینگ چگونه بوده است:

◼️ بعضی هلدینگ‌ها از دل شرکتهای تخصصی در می‌آیند. مثلاً‌ شرکتی مثل گوگل بعد از این که تصمیم گرفت به صورت جدی در حوزه‌هایی فراتر از موتور جستجو فعالیت کند، هلدینگ آلفابت را تشکیل داد و گوگل خود را زیرمجموعهٔ آلفابت اعلام کرد. آلفابت هولدینگی است که علاوه بر گوگل شرکت‌های دیگری مانند وایمو (صنعت خودران‌ها) و وینگ (صنعت پهپاد) و کالیکو (پروژه‌های کند کردن فرایند پیر شدن و افزایش طول عمر) را در اختیار دارد. به همین ترتیب،‌ از دل شرکت فیسبوک هم هولدینگ متا در آمد و متا علاوه بر فیسبوک، مالکیت شرکتهای متعددی مانند واتس اپ و اینستاگرام را هم در اختیار دارد.

◼️ بعضی هلدینگ‌ها از جنس سرمایه گذار هستند و به تدریج با خرید بلوک‌های بزرگ سهام شرکتهای دیگر به یک هلدینگ تبدیل می‌شوند (یعنی بر خلاف دستهٔ قبل، از پایین به بالا شکل نمی‌گیرند). احتمالاً معروف‌ترین مثال هلدینگ از این دسته، برکشایر هثوی (Berkshire Hathaway) است که طی چند دههٔ اخیر توسط وارن بافت هدایت شده است. از دوران بسیار کهن این شرکت (فعال در نساجی) که بگذریم، برکشایر هثوی مدت‌ها به عنوان یک شرکت سرمایه گذاری فعالیت می‌کرده است. این شرکت به تدریج با در اختیار گرفتن قدرت مدیریتی در شرکتهای دیگر به یک هلدینگ بزرگ تبدیل شد. اگر بخواهیم این نوع هلدینگ را به زبان ساده شرح دهیم باید بگوییم که اول هلدینگ شکل می‌گیرد و سپس به تدریج زیرمجموعه‌های خود را انتخاب می‌کند. در حالی که در نوع اول، ابتدا زیرمجموعه‌ها وجود دارند و بر پایهٔ آن‌ها یک شرکت هلدینگ بنا می‌شود.

مزایای ساختار هلدینگ

قطعاً تا این نقطه از درس این سوال برایتان ایجاد شده که چرا باید شرکت‌ها به سمت ساختار هلدینگ بروند؟ ساختار هلدینگ چه مزایایی دارد که سختی‌ها و دردسرهای حقوقی (و ایجاد سربار اقتصادی) را توجیه‌پذیر می‌کند؟

در پاسخ باید گفت که ساختار هلدینگ مزایای بسیاری دارد که سختی‌ها، دردسرها و هزینه‌هایش را توجیه می‌کند. موارد زیر نمونه‌هایی از این مزایا هستند:

بازآفرینی و بازپروری شرکت‌ها: فرض کنید تیمی در اختیار دارید که در مدیریت کارخانه‌های مواد غذایی متخصص است. از سوی دیگر بر این باورید که بسیاری از شرکتهای زیان‌ده یا کم‌سود مواد غذایی در کشور، مشکل مدیریتی دارند و اگر یک گروه حرفه‌ای هدایت آن‌ها را بر عهده بگیرد می‌تواند سودده باشد. در چنین شرایطی یک هلدینگ تخصصی غذایی با تکیه بر دانش تخصصی و با استفاده از سرمایهٔ چند سرمایه گذار می‌تواند شرکت‌های ضعیف را بخرد و آن‌ها را بازآفرینی و بازپروری کند. طبیعتاً با چنین کاری درآمد و سود شرکت و ارزش آن افزایش خواهد یافت و هلدینگ می‌تواند در نهایت تصمیم بگیرد که می‌خواهد مالکیت شرکت را حفظ کند یا این که به قیمتی بالاتر از قیمت خرید به دیگران واگذار کرده و با نقدینگی حاصل از این عملیات، بازی مشابهی را تکرار کند.

 ایزوله کردن شرکت مادر از دردسرهای مالی شرکتهای زیرمجموعه: گاهی اوقات شرکت‌ها می‌خواهند ریسک‌های بزرگ‌تری را بپذیرند و قدم‌های استراتژیک بزرگی بردارند. اما چنین کاری می‌تواند اعتبار و حتی موجودیت آن‌ها را تهدید کند. شکل‌گیری یک هلدینگ باعث می‌شود شرکت مادر تا حد خوبی از شرکت‌های زیرمجموعه فاصله بگیرد و با آسودگی بیشتری ریسک‌های بزرگ را امتخان کند. حرکت گوگل و فیسبوک به سمت ساختار هلدینگ (آلفابت و متا) و نیز استراتژی ایلان ماسک در ایجاد هلدینگ ایکس را می‌توان در قالب این استراتژی تفسیر کرد.

 کاهش درگیری عملیاتی: گاهی اوقات مالکان یک کسب و کار پس از توسعهٔ آن کسب و کار و ایجاد تنوع در فعالیت‌ها ترجیح می‌دهند درگیری عملیاتی خود را کاهش دهند (و البته حاضر نیستند در حد یک سرمایه‌گذار از کار خود فاصله بگیرند). ساختار هولدینگ در چنین شرایطی به کار می‌آید. هم مالکیت شرکت در اختیار بنیان‌گذاران باقی می‌ماند و هم کابینهٔ مدیریتی شرکتهای زیرمجموعه می‌توانند با آزادی و اختیار نسبی (اما تحت نظارت کامل) به فعالیت تخصصی‌شان ادامه دهند.

البته ما در این‌جا صرفاً به انگیزه‌های مشروع، اخلاقی و حرفه‌ای اشاره کردیم. اما فرار مالیاتی، جابجایی منابع مالی، پولشویی و فریب دادن بانک‌ها برای اخذ تسهیلات، انگیزاننده‌های دیگری هستند که عده‌ای را به ایجاد ساختار هلدینگ تشویق می‌کنند.

شرکت های هلدینگ در بازار بورس ایران

در ابتدای درس به تعدادی از هلدینگهای ایرانی اشاره کردیم. بسیاری از این هلدینگها در بازار بورس ایران فعال هستند. اگرچه سهم هلدینگهای حوزه تکنولوژی، تجارت الکترونیک و کسب و کارهای دیجیتال در این زمینه کمتر است و هنوز بسیاری از این شرکتها نتوانسته یا نخواسته‌اند وارد بازار بورس کشور شوند (از آن‌جا که حضور در بورس مستلزم شفافیت مالی و ارائهٔ گزارشهای متعدد است، بسیاری از شرکتها ممکن است تمایلی برای حضور در بورس نداشته باشند. اگر چه معمولاً کمتر شرکتی چنین چیزی را صریح می‌گوید و بهانه‌های دیگری مطرح می‌شود).

با مراجعه به سایت سازمان بورس (و انتخاب گزینهٔ مادر – هلدینگ در بخش نوع شرکت) می‌توانید شرکتهای هلدینگ پذیرفته شده در سازمان بورس و اوراق بهادار را ببینید. از جمله شرکتهای این فهرست می‌توان به توسعه سرمایه و صنعت غدیر، سرمایه گذاری دارویی تأمین، سرمایه گذاری صنایع پتروشیمی، گروه سرمایه گذاری سایپا و گسترش سرمایه گذاری ایران خودرو اشاره کرد.

ضمناً می‌توانید با دانلود نمونه اساسنامه شرکت هلدینگ پیشنهادی سازمان بورس کمی بیشتر با فضای این شرکت‌ها آشنا شوید:

دانلود نمونه اساسنامه شرکت هلدینگ سهامی خاص (فایل PDF)

دانلود نمونه اساسنامه شرکت هلدینگ سهامی عام (فایل PDF)

معادل فارسی هلدینگ

گزینه‌های متعددی برای معادل فارسی هلدینگ وجود دارد که بسته به موضوع بحث و نوع مخاطب می‌توانید یکی از آن‌ها را انتخاب کنید.

ساده‌ترین نگاه این است که از اصطلاح «شرکت مادر» به عنوان معادل فارسی شرکت هلدینگ استفاده کنید. این کاری است که سازمان بورس انجام می‌دهد و این دو اصطلاح را مترادف در نظر می‌گیرد (+). این سازمان برای توصیف شرکتهای هلدینگ که در یک حوزهٔ تخصصی فعالیت می‌کنند از اصطلاح شرکت مادر تخصصی استفاده می‌کند.

اما از آن‌جا که در انگلیسی هر دو اصطلاح Parent Company و Holding Company وجود دارد، دقیق‌تر است که شرکت مادر را معادل Parent Company در نظر بگیریم و به دنبال دیگری برای معادل فارسی شرکت هلدینگ باشیم (یا همین اصطلاح هلدینگ را به کار ببریم).

تفاوت شرکت مادر و شرکت هولدینگ در این است که شرکت مادر مالکیت کامل شرکت زیرمجموعه را در اختیار دارد. اما شرکت هلدینگ ممکن است مالک کامل نبوده و صرفاً از نفوذ قابل‌توجه یا قدرت کنترل بهره‌مند باشد (= شرکت تابعه یا Subsidiary Company).

در متن‌های فارسی حوزهٔ استراتژی گاهی از اصطلاح بنگاه هم برای توصیف هلدینگ استفاده می‌شود (مثلاً‌ می‌گویند: بنگاه های بزرگ اقتصادی چندملیتی). اما این شکل استفاده از اصطلاح بنگاه نادرست است و در ادبیات اقتصادی، حتی یک نانوایی کوچک هم بنگاه اقتصادی محسوب می‌شود.

در این میان مهم‌ترین نکته این است که فراموش نکنید انتخاب اصطلاح مناسب تا حدی تابع تفسیر شخصی است. بسیاری از شرکتهایی که خود را شرکت سرمایه گذاری می‌نامند، عملاً‌ به هلدینگ نزدیک‌ترند و در شرکتهای زیرمجموعهٔ خود نفوذ بسیار دارند. شرکتهایی هم هستند که خود را هلدینگ می‌نامند اما در واقع نقشی فراتر از سرمایه گذار ایفا نمی‌کنند. ضمن این که بسیاری از شرکتها ممکن است هیبرید باشند. یعنی در برخی از زیرمجموعه‌های خود سهام کنترلی داشته و در برخی دیگر صرفاً سرمایه گذار باشند.

بنابراین بهتر است به جای اصرار بیش از حد بر انتخاب عنوان مناسب، بیشتر به این نکته دقت کنیم که ساختار واقعی شرکت و الگوی مدیریتی آن چیست و چه نگاهی به پورتفوی خود دارد.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری کارآفرینی و ایجاد کسب و کار جدید به شما پیشنهاد می‌کند: