مارتین سلیگمن و روانشناسی مثبت گرا

تولد و دانشگاه

مارتین سلیگمن در سال ۱۹۴۲ در ایالت نیویورک آمریکا به دنیا آمده است. او دوره‌ی کارشناسی خود را در دانشگاه پرینستون گذرانده و سپس در سال ۱۹۶۷ در مقطع دکترای روانشناسی از دانشگاه پنسیلوانیا فارغ‌التحصیل شده است.

اگرچه سلیگمن در مقطع کوتاهی با دانشگاه کورنل همکاری کرده، اما بخش بزرگی از دوران کاری خود را با دانشگاه پنسیلوانیا گذرانده است. دانشگاه پنسیلوانیا اولین دانشگاهی است که رشته روانشناسی مثبت گرا را در مقطع کارشناسی ارشد ارائه کرد. هنوز هم مرکز روانشناسی مثبت در این دانشگاه، یکی از معتبرترین مراجع و منابع در این حوزه محسوب می‌شود.

مسیر تحقیقاتی

نخستین کار تأثیرگذار سلیگمن، مطالعه درباره‌ی پدیده‌ای است که امروزه آن را به عنوان درماندگی آموخته شده می‌شناسیم. معنای درماندگی از نظر سلیگمن این است که فرد به این نتیجه برسد که کنترلی روی وضع موجود ندارد (این‌که واقعاً چنین هست یا نه، مسئله‌ی دیگری است).

کسی که فکر کند کنترلی روی اوضاع ندارد، به درماندگی می‌رسد و سلیگمن با مطالعات خود نشان داد که درماندگی باعث می‌شود حتی در شرایطی که گزینه‌هایی برای بهبود یا رهایی وجود دارد، فرد هیچ اقدامی برای تغییر وضعیت موجود انجام ندهد.

این دغدغه به تدریج سلیگمن را به سمت موضوعاتی مثل بدبینی و خوش بینی سوق داد. چون خوش بینی می‌تواند روی ادراک انسان‌ها تأثیر بگذارد و آن‌ها به سادگی حاضر نشوند بپذیرند که «هیچ راهی باقی نمانده است.»

سلیگمن در ادامه‌ی مطالعات و تحقیقات خود، مقالات متعددی در این موضوعات و حوزه‌های مرتبط با آن‌ها منتشر کرد.

سلیگمن که کتاب آسیب شناسی روانی (Abnormal Psychology) او یکی از منابع مرجع دانشگاهی است، به تدریج به منتقد نگاه غالب در روانشناسی تبدیل شد.

چرا باید این حجم از منابع روی آسیب‌شناسی و مطالعه‌ی اختلالات و بیماری‌ها صرف شود؟ چرا موضوعاتی مثل امید، خوش‌بینی و پرورش توانمندی‌ها آن‌قدر که باید، در روانشناسی بررسی نشده‌اند؟

چرا در اتاق هر روانشناسی یک کتاب DSM (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی) وجود دارد. اما کتاب دیگری برای روی دیگر زندگی وجود ندارد؟ کتابی که راهنمای شاخصه‌های سلامت انسان‌ها باشد.

این دغدغه‌ها باعث شد که به تدریج مسیر مطالعاتی و تحقیقاتی سلیگمن به سمت «به‌زیستی انسان‌های سالم» تغییر کند. چیزی که او آن را نیمه‌ی دوم پیکره‌ی علم روانشناسی می‌‌داند.

ریاست انجمن روانشناسی آمریکا (APA)

او که در سال ۱۹۹۸ با بیشترین رأی در تاریخ انجمن روانشناسی آمریکا (APA) به ریاست این انجمن برگزیده شد، از این فرصت تاریخی استفاده کرد و کوشید روانشناسان هم‌سو با خود را بسیج کند و بستر لازم برای شکل‌گیری یک شاخه‌ی جدید در روانشناسی را فراهم آورد.

اگر متن نخستین سخنرانی او را پس از تصدی سمت ریاست APA بخوانید می‌بینید که از همان ابتدا به اعضای انجمن اعلام کرده که می‌خواهد جریان تازه‌ای را در روانشناسی شکل دهد (فایل PDF سخنرانی سلیگمن).

این سخنرانی آغاز مسیری بود که سلیگمن طی دو دهه‌‌ی بعد طی کرد. رویکرد روانشناسی مثبت گرا شکل گرفت و روز به روز تقویت شد.

کسانی که با مفهوم روانشناسی مثبت گرا آشنا نیستند، ممکن است این اصطلاح را با مثبت اندیشی یا تفکر مثبت که در بسیاری از آموزش‌های انگیزشی مورد تاکید قرار می‌گیرد، یکسان فرض کنند. اما باید به خاطر داشته باشیم که روانشناسی مثبت گرا کاملاً علمی است و بر پایه‌ی تحقیقات گسترده استوار شده است.

ضمن این‌که موضوعاتی که روانشناسی مثبت گرا به آن‌ها می‌پردازد،‌ بسیار گسترده‌تر و متنوع‌تر از تفکر مثبت و مثبت اندیشی و شادی و شادمانی هستند.

بنابراین توجه داشته باشیم که روانشناسی مثبت گرا را با تفکر مثبت (مثبت اندیشی و قانون جذب و …) هم معنا در نظر نگیریم.

چرا که روانشناسی مثبت، نگاهی علمی و توصیفی از تحقیقات ارزشمند علمی برای بهبود کیفیت زندگی انسانها است و مثبت اندیشی صرفاً توصیه هایی مثبت و جذاب در این زمینه.

البته بدیهی است اگر چه روش‌ها فرق دارد، ممکن است در برخی حوزه ها، حرف های مشترکی هم وجود داشته باشد. چنان‌که نکته‌ی کلیدی در روانشناسی مثبت گرا این است که طرز فکر را می‌توان تغییر داد و اگر چه همه‌ی آن‌چه بر ما (شرایط محیطی‌مان) می‌گذرد در اختیارمان نیست، ما می‌توانیم با کنترل آن‌ها در ما (شرایط درونی‌مان) می‌گذرد، دستاوردهای بهتر و تجربه‌های خوشایندتری داشته باشیم.