همیشه نمی‌توان از مطالعات آماری، نظریه های علمی استخراج کرد

سالها پیش تحقیقات در آمریکا نشان داد که دقیقاً با افزایش فروش بستنی،‌ تعداد درگیری‌های خیابانی افزایش پیدا می‌کند. با توجه به این واقعیت آماری، کدام مورد را نتیجه می‌گیرید؟

(الف) خوردن و فروش بستنی کار بسیار خطرناکی است و می‌تواند منجر به افزایش درگیری‌های خیابانی شود.

(ب) احتمالاً عاملی مثل گرم شدن هوا،‌ همزمان موجب  عصبی‌تر شدن مردم و نیز افزایش تقاضا برای بستنی و فروش آن می‌شود.

انسانهای سیگاری، طول عمر کمتری نسبت به انسانهای غیرسیگاری دارند. شما از این واقعیت آماری، کدام مورد زیر را نتیجه می‌گیرید؟

(الف) این مصرف سیگار است باعث کاهش عمر می‌شود.

(ب) احتمالاً عواملی مثل تنش و استرس، فشار روانی، مصرف الکل و … وجود دارند که همزمان، ضمن ترغیب انسانها به سیگار، آسیب‌های فیزیولوژیک متعدد دیگری هم به بدن می‌زنند و حاصل ماجرا، کاهش عمر است. به عبارت دیگر، مصرف سیگار و کاهش عمر، هر دو ناشی از علت دیگری به نام «تنش و استرس و …» هستند.

ما معمولاً واقعیت‌های آماری را با نظریه‌های علمی اشتباه می‌گیریم. اینکه آمار مصرف بستنی و آمار درگیری‌ها همزمان افزایش و کاهش پیدا می‌کنند یک واقعیت آماری است. اما اینکه بین بستنی و درگیری، «رابطه‌ی علت و معلول» در نظر بگیریم، یک خطای جدی علمی است.

شاید حالا بتوان درک کرد که چگونه در حوزه‌های علمی مختلف، نتایج تحقیقات ضد و نقیض منتشر می‌شود. اینکه چرا چای و قهوه به فاصله‌ی چند روز از عامل سرطان به عامل بازدارنده‌ی سرطان (یا بالعکس)‌ تغییر هویت می‌دهند. یا اینکه چرا نتایج تحقیقات در مورد ضرر سیگار (در عین اشتراک در زیان‌های شدید آن) تا این حد تفاوت عددی دارد و …

رابطه‌‌ی آماری دو پدیده را به عنوان «همبستگی» مطرح می‌کنند. توجه به رابطه‌ی همبستگی می‌تواند برای استخراج شاخص‌های مختلف مفید باشد. چنانکه سالهاست در آمریکا، از میزان خرید شورت برای آقایان، رونق اقتصادی را پیش‌بینی می‌کنند! اما به خاطر داشته باشیم که «استخراج شاخص» با «استدلال علمی و ریشه یابی رویدادها» تفاوت دارد. اگر اقتصاد دچار رکود شده نمی‌توان با تولید شورت بیشتر و یا «تخصیص یارانه شورت»، رونق ایجاد کرد. یکی از نکات مهم تفکر سیستمی، تفکیک رابطه‌ی علت و معلول از همبستگی است. ما در هیچیک از تحلیل‌های سیستمی خود، حق نداریم به همبستگی‌ها استناد کنیم. اشتباهی که در تحلیل‌های سطحی زیاد اتفاق می‌افتد. در سری‌ بورس و سری استراتژی،‌ در آینده در خصوص کاربرد‌های محاسبات عددی همبستگی در تصمیم‌گیری و تحلیل های اقتصادی و استراتژیک بیشتر صحبت خواهیم کرد.

پیشنهاد متمم: حتماً در ادامه‌‌ی این درس، درس مفهوم ضریب همبستگی را بخوانید.

ترتیبی که گروه متمم برای خواندن مطالب سری تفکر سیستمی به شما پیشنهاد میکند: