نکته‌ای در مورد انتقام گرفتن

این بار هم مثل همیشه در #دعوت به گفتگو، جمله‌ی دیگری را برای بحث و گفتگو در نظر گرفته‌ایم.

قاعده‌ی کلی ما در گفتگوها تغییر نکرده است. فرض ما الزاماً بر درستی جمله‌ها و گزاره‌های مطرح شده نیست. بلکه آن‌ها را بهانه می‌کنیم تا تجربیات و تحلیل‌ها و دانسته‌های خود را با دوستان دیگرمان به اشتراک بگذاریم.

جمله‌ای که این‌بار انتخاب کرده‌ایم به کنفوسیوس منسوب است. در واقع نمی‌دانیم آن را کنفوسیوس گفته یا نه، اما اگر هم کنفوسیوس نگفته باشد، با اطمینان نسبتاً بالایی می‌توان گفت که منشاء آن، شرق آسیا و شاید ژاپن است (+):

پیام کلی این جمله مشخص است: انتقام نگیرید. چون معمولاً انتقام گرفتن، دامن خودتان را هم خواهد گرفت.

به زبان دیگر، گوینده‌ی این جمله معتقد است که انتقام گرفتن، دو قربانی دارد و انتقام‌گیرنده نیز، از تبعات رفتارهای انتقام‌جویانه در امان نیست.

محتوای این جمله از زوایای مختلف می‌تواند محل بحث باشد و ما را وادار کند تا به رفتارهای انتقام‌جویانه، بیشتر و آگاهانه‌تر فکر کنیم. اجازه بدهید بعضی از پرسش‌ها و دغدغه‌هایی را که می‌توان به بهانه‌ی این جمله مطرح کرد با هم مرور کنیم:

• آیا با این جمله موافقید؟ آیا انتقام، همیشه دامن انتقام‌گیرنده را می‌گیرد؟
• آیا اساساً انتقام، یک حق مشروع است؟ یعنی کسی می‌تواند بگوید مستقل از تبعاتش، من تصمیم گرفته‌ام انتقام بگیرم و انتقام را حق خودم می‌دانم؟
• آیا می‌توان انتقام را به انتقام‌های پخته و ناپخته تقسیم کرد؟ یعنی مثلاً بگوییم: انتقام‌های خام و فکر‌نشده، دامن انتقام‌گیرنده را می‌گیرند. اما می‌شود به شکلی انتقام گرفت که انتقام‌گیرنده قربانی نشود (به قبر دوم نیاز نباشد).
• آیا می‌توان گفت انتقام شتابزده، اشتباه است و اگر انتقام شتابزده نباشد، ممکن است اثرات سوء آن کاهش یابد؟ (به قول معروف، انتقام غذایی است که باید سرد سِرو شود: Revenge is a dish, best served cold).

می‌دانیم که بسیاری از مذاهب و مکاتب اخلاقی، انسان‌ها را به «بخشش» به جای «انتقام» توصیه کرده‌اند. به همین علت، تقریباً تردیدی در این نیست که «بخشش یک فضیلت اخلاقی است» و کسی که بتواند به جای انتقام گرفتن، دیگری را ببخشد، از دید اخلاق و اخلاق‌گرایان و بسیاری از مردم، جایگاه ویژه‌ای پیدا می‌کند.

اما هم‌چنان این سوال پابرجاست که آیا انتقام نگرفتن را فقط باید یک فضیلت اخلاقی دید؟ یا چنان‌که در جمله‌ی منسوب به کنفوسیوس گفته شده، منطق هم حکم می‌کند که از انتقام دوری بجوییم و فاصله بگیریم؟

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری حمایت اجتماعی به شما پیشنهاد می‌کند: