مفهوم خوش بینی چیست؟ آیا شما خوش بین هستید؟

من خوش بین هستم.

او بدبین است.

خوش بینی ساده‌لوحی است. بدبین بودن زندگی ما را تلخ می‌کند.

جامعه‌ی ما، به همه چیز بدبین شده است. خوش بینی را باید از کودکی آموخت.

تعداد گزاره‌ها و ادعاها و حرف‌هایی که در زمینه‌ی خوش بینی و بدبینی مطرح می‌شود، کم نیست.

سخنرانان انگیزشی نیز، چندین دهه است که ما را به خوش بین بودن توصیه کرده‌اند.

اما تعریف خوش بینی چیست؟ آیا همه‌ی ما، وقتی از خوش بینی یا بدبینی حرف می‌زنیم، دقیقاً به یک چیز فکر می‌کنیم؟

 فرق خوش بین بودن و امیدوار بودن در چیست؟ 

این درس، قرار است به چنین پرسش‌هایی پاسخ دهد. یا اگر دقیق‌تر بگوییم، ما را به این پرسش‌ها حساس کند.

به‌این ترتیب، از این به بعد، این مفاهیم را بهتر درک خواهیم کرد و مصداق‌های آن‌ها را در زندگی خود و دیگران، و نیز در جامعه بیشتر و بهتر تشخیص خواهیم داد.

آنچه در ادامه می‌خوانید:

• خوش بینی و ساده‌لوحی
• خوش بینی در زندگی و سرشت انسان
• خوش بینی کلی در مقایسه با خوش بینی نسبت به یک موضوع خاص
• رویدادهای بد را چگونه برای خود توضیح می‌دهید؟
• مثال بهتری برای درک خوش بینی از نگاه سلیگمن
• آیا خوش بینی با تعریف سلیگمن خوب است؟
• خوش بین بودن ساده لوحانه در برابر خوش بین بودن هوشمندانه
• خوش بینی بزرگ و کوچک
• خوش بینی فست فودی
• آیا به تأثیر رفتارها و تصمیم‌های خود بر خوش‌بینی توجه دارید؟

خوش بینی و ساده‌لوحی

برای ما که طی دهه‌های اخیر، معمولاً خوش بین بودن را با بار معنایی مثبت شنیده‌ایم، ممکن است تصور این نکته دشوار باشد که در قرن‌های گذشته، این واژه معمولاً دارای بار معنایی منفی بوده است.

خوش بینی، در بدترین حالت، نزدیک به ساده لوحی و در بهترین حالت، شبیه نگاه ناآگاهانه‌ی کودکانه فرض می‌شده است.

کافی است کتاب ساده دل ولتر را بخوانید تا ببینید در آن‌جا چقدر ساده‌لوحی و خوش‌بینی به هم نزدیک‌ هستند.

یا پای صحبت‌های فروید بنشینید که وقتی می‌خواهد از دین انتقاد کند، می‌گوید باور به بهشت و جهنم، ناشی از خوش بینی است. به این معنا که مردم به پایان زندگی خود و سرنوشت پس از مرگ، خوش بین بوده‌اند که دین را پذیرفته‌اند.

پترسون در مقاله خوش بینی خود (با عنوان آینده خوش بینی)، اشاره می‌کند که فروید، خوش بینی را دیدگاهی فراگیر و البته از جنس توهم می‌دانسته و اشاره می‌کرده که انسان‌های تحصیل‌کرده و به طور خاص، نورولوژیست‌ها، نیازی به چنین توهمی ندارند.

#نیچه هم، از خوش بینی استقبال چندانی نکرده و به بهانه‌های مختلف آن را مورد انتقاد قرارداده و خوش بینی را مایه‌ی رنج انسان دانسته است.

اما این نوع نگاه به خوش بینی، ادامه پیدا نکرد و در دهه‌های اخیر، خوش بینی جایگاهی مثبت و فاخر یافت.

خوش بینی در زندگی و سرشت انسان

در نیمه‌ی دوم قرن بیستم و با توسعه‌ی روانشناسی علمی، این نگرش منفی به خوش بینی کم‌رنگ و تقریباً ناپدید شد.

از میان کسانی که در این زمینه نقش ایفا کردند، می‌توانیم به چهار نفر اشاره کنیم:

مارتین سلیگمن از جمله‌ی این افراد است که وقتی مفهوم درماندگی آموخته شده را مطرح کرد، اشاره کرد که سابقه‌ی کنترل نداشتن بر شرایط محیطی، موجودات را به آینده‌ی خود بدبین می‌کند و این بدبینی، به شکل درمانده‌شدن و هیچ‌کاری‌نکردن بروز پیدا می‌کند.

لازاروس فرد دیگری بود که خوش بینی را از زاویه‌ی مثبت نگاه کرد. ما در متمم، او را به واسطه‌ی تعریف استرس در درس مدیریت استرس می‌شناسیم؛ اما او در زمینه‌ی متعددی که مربوط به جنبه‌های منفی و فشارهای زندگی انسان بوده‌اند، مطالعه و تحقیق کرده است.

لازاروس، در مقاله‌ی کلیدی خود تحت عنوان هزینه‌ها و منافع انکار، گفت که چیزی به نام شکل مثبت انکار یا انکار مفید (Positive Denial) هم وجود دارد و این یکی از جنبه‌های سلامت انسان است که در مواجهه با مشکلات، وجود بعضی از دشواری‌ها را انکار کند.

آرون بک هم روانشناس دیگری بود که در زمینه‌ی افسردگی مطالعات ارزشمندی انجام داد و او هم اعلام کرد که ناامیدی و بدبینی به آینده، می‌تواند نشانه‌ای از یک اختلال روانی و یکی از فاکتورهای شکل‌دهنده‌ی افسردگی باشد.

به نقل از پترسون، نفر چهارمی هم وجود دارد که نقش بسیار پراهمیتی داشته و او، لیونل تایگر (Lionel Tiger) بوده است. او کتابی به نام زیست شناسی امید نوشت و در‌ آن چنین نکته‌ای را مطرح کرد:

اگر تا این لحظه، درس را خوانده‌اید و بدون مشکل با آن همراه شده‌اید، متأسفانه باید بگوییم که این خبر خوبی نیست.

چون ما هنوز خوش بینی را تعریف نکرده‌ایم و کسانی هم که تا این لحظه نام بردیم، هر یک خوش بینی را به هر شکلی که در ذهن داشته‌اند به کار برده‌اند.

البته، بسیاری از ما کمابیش، مفهوم مشابهی از این واژه در ذهن داریم. اما این کافی است که با تکیه بر چنین فرضی، دیدگاه‌ها و ادعاهای مختلفی را مطرح کنیم.

در این‌جاست که کار شییر و کارور (که پرسشنامه جهت گیری زندگی را مشاهده کرده‌اید) ارزش پیدا می‌کند.

از زمانی که آن‌ها پرسشنامه‌ی LOT را طراحی و ارائه کردند، بسیاری از مقاله‌ها و تحقیقات علمی، وقتی از خوش بینی و بدبینی حرف می‌زدند، تعریف LOT را معیار قرار می‌دادند.

اگر پرسش‌های پرسشنامه‌ی LOT را – که حتماً برای خودتان امتیازدهی کرده‌اید – مرور کنید، می‌توانید جهت گیری زندگی یا گرایش به خوش بینی را در نگاه شییر و کارور درک کنید. می‌توان گفت:

اگر حرف‌های تایگر، لازاروس و آرون بک را بپذیریم، یا امتیاز دوستان متممی خودمان را در زیر پرسشنامه‌ی LOT ببینیم، می‌توانیم تا حد خوبی قانع شویم که متوسط نگاه ما انسان‌ها به آینده، خوش بین است؛ اگر چه طبیعتاً میزان خوش‌بینی و بدبینی هر یک از ما با دیگری تفاوت دارد.

خوش بینی کلی در مقایسه با خوش بینی نسبت به یک موضوع مشخص

حالا که به این نقطه رسیده‌ایم، می‌توانیم به یک موضوع مهم بپردازیم:

به زبان دیگر، ضمن این‌که آزمون LOT جذاب و مهم و مفید است و روانشناسان، می‌توانند با اجرای این آزمون در گروه‌های بزرگ (مثلاً زنان، مردان، افراد دانشگاهی و مشاغل مختلف) اطلاعات ارزشمندی به دست بیاورند، چنین آزمون‌هایی برای ما و شما چندان مفید نیست.

فرض کنیم امتیاز خوش بینی شما، X شده باشد.

حالا باید چه‌کار کرد؟ آیا با نصیحت، می‌توان عدد آن را تغییر داد؟

بنابراین به نظر می‌رسد، وقتی به عنوان یک فرد، به خوش‌بینی و بدبینی خودمان فکر می‌کنیم، چنین معیارهایی چندان کارا نباشند.

در ادامه‌ی این درس، از زوایای دیگری به خوش بینی نگاه می‌کنیم. زاویه‌هایی که می‌توانند در زندگی فردی ما (سطح یک و دو روانشناسی مثبت) مفید و اثربخش باشند.

رویدادهای بد را چگونه برای خود توضیح می‌دهید؟

آیا رفتارها، تصمیم‌ها و انتخاب‌های خود را از منظر تأثیر بر خوش‌بینی بررسی می‌کنید؟

بگذارید باز هم از استعاره‌ی رژیم غذایی پترسون استفاده کنیم.

آن‌هایی که دغدغه‌ی رژیم غذایی دارند، عادت دارند هنگام خوردن هر چیز، به کالری‌ها، ویتامین‌ها و میزان فیبر آن توجه کنند.

هم‌چنین بر این اساس،‌ برخی خوراکی‌ها را – حتی اگر مزه‌ی خوبی دارند – از رژیم غذایی خود حذف می‌کنند و برخی خوراکی‌های دیگر را – حتی اگر چندان طعم‌شان را دوست ندارند – به رژیم غذایی خود می‌افزایند.

البته در بلندمدت، معمولاً ذائقه و سلیقه نیز تغییر می‌کند و رژیم غذایی سالم، از نظر طعم و مزه هم دوست‌داشتنی می‌شود.

• آیا ما عادت داریم در رفتارها، تصمیم‌ها و انتخاب‌های خود، به اثر آن‌ها بر خوش‌بینی توجه کنیم؟
• آیا وقتی روایتی از شکست خود را تعریف می‌کنیم، به این فکر می‌کنیم که تکرار دائمی این روایت، چه تأثیری بر خوش‌بینی ما دارد؟
• آیا در انتخاب دوستان خود، به تأثیر آن‌ها بر خوش‌بینی‌های کوچک و بزرگ خود فکر می‌کنیم؟
• آیا در انتخاب تفریحات خود، در برنامه ریزی و هدف گذاری خود، به تأثیر آن‌ها بر خوش بینی خود توجه داریم؟

در زمینه‌ی چهار سوال‌ آخر و سوال‌های مشابه آن‌ها، اگر دیدگاه، ایده و تجربه‌ای دارید، خوشحال می‌شویم با سایر دوستان‌تان نیز در میان بگذارید.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری روانشناسی مثبت گرا به شما پیشنهاد می‌کند: