نظریه هدف گذاری چیست و چه می‌گوید؟

پیش از این که راجع به نظریه هدف گذاری لاک صحبت کنیم، لازم است یک نکتهٔ مهم را تذکر دهیم

نام نظریه هدف گذاری به‌گونه‌ای است که وقتی کسی برای نخستین بار آن را می‌شنود، فکر می‌کند نظریه لاک تنها نظریهٔ موجود در مورد هدف گذاری است و هیچ نظریهٔ مهم دیگری در این حوزه وجود ندارد. اما این موضوع صرفاً یک سوء‌برداشت ناشی از نام‌گذاری است.

فرض کنید برندی سال‌ها قبل شروع به تولید موبایل کرده و نام محصول خود را هم موبایل گذاشته است. پس حالا یک برند وجود دارد که «موبایل» تولید می‌کند و ده‌ها برند دیگر مانند اپل و سامسونگ و هواوی و شیائومی هم هستند که موبایل‌های مختلفی را با نام‌های مختلف به بازار عرضه می‌کنند. آن برند قدیمی می‌تواند بیاید و بگوید: «من عرضه‌کنندهٔ موبایل هستم». اما ما می‌دانیم که این موبایل (برند خاص) با آن موبایل (اسم عمومی تلفن همراه) فرق دارد.

داستان نظریه هدف گذاری هم همین است. زمانی که ادوین لاک مطالعه و پژوهش دربارهٔ مفاهیم هدف گذاری را آغاز کرد، هنوز نظریه منسجمی در این باره وجود نداشت. به همین علت او نظریه‌اش را «نظریه هدف گذاری» نامید. بعداً گری لیثام هم با او همراه شد و نظریه هدف گذاری را بسط دادند.

اما در همین حال، دانشمندان و صاحب‌نظران بسیاری آمدند و نظریه‌های متنوعی درباره هدف گذاری ارائه کردند. در کنار لاک و بعداً لیثام که با او همکاری کرد، کسانی مانند پیتر گالویتز، کارول دوئک و حتی آلبرت بندورا نظریه‌های متفاوت و مکمل خود را درباره هدف گذاری ارائه کردند. اما چون لاک از قدیم اصطلاح نظریه هدف گذاری را به کار برده بود، این نام بر روی نظریه‌اش باقی ماند و هنوز هم کم نیستند کسانی که فکر می‌کنند اول و آخر همهٔ بحث‌های هدف گذاری، همان چیزهایی است که ادوین لاک گفته است.

حرف اصلی نظریه هدف گذاری چیست؟

این چند جمله را دقیق بخوانید. چون با وجودی که مهم‌ترین بخش نظریه هدف گذاری است، به طرز شگفت‌انگیزی لابه‌لای جزئیات دیگر گم شده است. حرف اصلی نظریه هدف گذاری – که لاک هم در ابتدای کتاب نظریه هدف گذاری بر آن تأکید می‌کند – این است:

این حرف بسیار مهم است.

پیش از این که لاک پژوهش‌هایی در این باره انجام دهد و نظریه هدف گذاری را ارائه کند، فرض بر این بود که «انگیزه» و «هدف» کاملاً از یکدیگر مستقل هستند.

اصول نظریه هدف گذاری

معمولاً به اشتباه گفته می‌شود که نظریه هدف گذاری چهار اصل (و گاهی می‌گویند پنج اصل و گاه حتی شش اصل)‌ دارد. این اصول را به شکل زیر فهرست می‌‌کنند:

• هدف گذاری واضح (specific goals)
• انتخاب اهداف چالش‌برانگیز (challenging goals)
• توانمندی (ability)
• متعهد بودن به هدف (commitment)
• دریافت بازخورد (feedback)
• پیچیدگی کار (task complexity)

اما این حرف – که تقریباً‌ همه‌جا به اشتباه به همین شکل نقل می‌شود، چیزی نیست که لاک و لیثام در نظریه هدف گذاری می‌گویند. آن‌ها در کتاب نظریه هدف گذاری خود به شکل شفاف توضیح می‌دهند که این چند عامل هم‌رده نیستند و نقش مشابه ندارند.

لاک و لیثام در نظریه هدف گذاری بیش از هر چیز بر دو عامل وضوح و چالشی بودن تأکید می‌‌کنند:

پس آن عوامل دیگر چه هستند؟

طبیعتاً می‌پرسید: اگر نظریه هدف‌گذاری دربارهٔ شدت و شفافیت هدف است، پس آن عوامل دیگر چه هستند و چه نقشی دارند؟ با نگاه به نمودار زیر می‌توانید نقش آن عوامل را بهتر تشخیص دهید:

اهمیت نظریه هدف گذاری چیست؟

حالا که دیدیم این شش عامل چگونه با هم در ارتباط هستند و چه اما و اگرهایی در نظریه هدف گذاری هست،‌ ممکن است بپرسید واقعاً مزایای نظریه هدف گذاری چیست؟ چرا سراغ نظریه‌ای می‌رویم که برای یک ادعای نسبتاً ساده (ارتباط هدف و عملکرد)‌ این همه شرط و شروط دارد؟

اهمیت نظریه هدف گذاری در این است که به ما چارچوبی برای بحث دربارهٔ هدف و هدف‌گذاری می‌دهد. پس از آشنایی با نظریه هدف‌گذاری است که یاد می‌گیریم باید چه سوال‌هایی را دربارهٔ هدف گذاری بپرسیم. و نیز یاد می‌گیریم که دستورها و توصیه‌هایی که در قالب حرفهای انگیزشی (و با کمی بی‌دقتی: روانشناسی زرد) به ما گفته می‌شود، چقدر با پژوهش‌های علمی فاصله دارد.

نظریه هدف گذاری درست مثل مدل روبیکان یک نقشه راه ارزشمند است که به ما یاد می‌دهد مهارت هدف گذاری را گام به گام یاد بگیریم و در خود پرورش دهیم. هم‌چنین اگر توصیه‌هایی که دربارهٔ هدف گذاری می‌شنویم در مورد ما و هدف ما جواب نمی‌دهد، علت را کشف کنیم و تشخیص دهیم.

نگاه ما هم در متمم به نظریه هدف گذاری از همین جنس است. قرار نیست شما بعد از خواندن این درس، به متخصص هدف گذاری تبدیل شوید یا بهتر بتوانید اهداف‌تان را دنبال کنید. اما ذهن‌تان آماده می‌شود تا بقیهٔ درس‌ها و حرف‌های آتی را در جای مناسب‌شان بگنجانید.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری هدف گذاری به شما پیشنهاد می‌کند: