دایره همدلی | ما با چه کسانی هم‌سرنوشت هستیم؟

این‌بار در دعوت به گفتگو می‌خواهیم به سراغ مفهومی برویم که با مباحث تفکر سیستمی، قرابت و نزدیکی زیادی دارد.

این مفهوم را افراد مختلف به شکل‌های متفاوتی بیان کرده‌اند. مثلاً یرون لنیر (Jaron Lanier) در کتاب شما یک ابزار نیستید (You are not a gadget) آن را تحت عنوان دایره همدلی (Circle of Empathy) مطرح کرده است.

هم‌چنین مارگارت لِوی (Margaret Levi) در مقاله‌ای با عنوان جمع‌های هم‌سرنوشت (Communities of Fate) به آن پرداخته است.

دایره همدلی را می‌توان چنین شرح داد:

دایره‌ی همدلی را می‌توان در جاهای دیگر هم دید.

مثلاً در این سوال که آیا وقتی یک بیماری واگیردار در کشوری دیگر پدیدار می‌شود، امکانات کشور خود را در اختیار آن‌ها قرار دهیم؟ یا منطقی‌تر است امکانات خود را حفظ کنیم تا وقتی بیماری به کشور ما رسید، درمانده نشویم؟

در چنین حالتی، سوال این است که دایره همدلی باید شعاعی به اندازه کشور ما داشته باشد؟ یا کشورهای دیگر را هم شامل شود؟ اگر این مسئله در کشور همسایه باشد ماجرا چه فرقی می‌کند؟ آیا در این‌جا آن‌ها را باید در دایره همدلی خود بگنجانیم؟

البته دایره همدلی می‌تواند بر اساس جنسیت، قومیت، مذهب و چیزهای دیگر هم شکل بگیرد. حتی می‌تواند بر اساس شغل شکل بگیرد. به این معنا که من، نسبت به کسانی که شغل مشابه من را دارند، همدلی بیشتری احساس می‌کنم و در تصمیم‌ها، صنف خودم را مقدم بر دیگران در نظر می‌گیرم.

یک شعار زیبا – اما غیرواقعی – این است که دایره همدلی باید بسیار بزرگ باشد. آن‌قدر بزرگ که حتی به خاطر رعایت حال باکتری‌ها، مسواک هم نزنیم و آن‌قدر چیزی نخوریم تا بمیریم.

یک شکل ناپسند – و باز هم غیرممکن – این است که دایره همدلی را به اندازه‌ی خودمان کوچک کنیم. یعنی حتی نزدیک‌ترین دوستان و اعضای خانواده را هم بیرون دایره در نظر بگیریم.

واقعیت این است که دایره‌ی همدلی، نه می‌تواند بسیار کوچک باشد و نه بسیار بزرگ. البته یک خط فکری، می‌کوشد مردم را تشویق کند که دایره‌هایشان را بزرگ‌تر کنند (مثلاً آواره‌های کشورهای دیگر را بپذیرند). خط فکری دیگری هم معتقد است که باید دایره را محدود کرد و دلیل ندارد بیهوده آن را بزرگ کنیم (مثلاً منافع کشور من یا استان من، مقدم بر از منافع استان‌های دیگر یا کشورهای دیگر است).

ادبیات و فرهنگ عمومی هم گاهی به میخ زده و گاهی به نعل. از یک سو، بنی آدم را اعضای یک پیکر دانسته و از سوی دیگر، تأکید کرده که چراغی که به خانه رواست، به مسجد حرام است.

برای کسانی که به تفکر سیستمی علاقه دارند، دایره همدلی فرصت خوبی است تا به سوال‌های زیر فکر کنند:

• دایره همدلی شما چقدر بزرگ است؟ چه چیزهایی را شامل می‌شود و چه چیزهایی بیرون آن قرار می‌گیرند؟
• در مقایسه با دوستان و اطرافیان،‌ دایره همدلی‌تان در چه حوزه‌هایی بزرگ‌تر و در چه زمینه‌هایی کوچک‌تر و تنگ‌تر است؟
• آیا پیش آمده که احساس کنید تفاوت در ابعاد دایره همدلی، باعث شده تعارضی میان شما و آشنایان‌تان شکل بگیرد؟
• آیا دایره‌ همدلی همیشه یک اندازه باقی می‌ماند؟ یا عواملی مثل سن، تجربه، بحران‌های محیطی و … روی ابعاد آن تأثیر می‌گذارند؟
• اگر بخواهید دایره‌ی همدلی‌تان را یک گام بزرگ‌تر کنید، چه چیزهایی را به داخل آن خواهید آورد؟
• در چه زمینه‌هایی لازم است تمرین کنید دایره‌ی همدلی کوچک‌تری داشته باشید؟
• در محیط کسب و کار، دایره همدلی را چگونه می‌توان تعریف کرد؟
• آیا مدیران باید بکوشند ابعاد دایره همدلی را برای کارکنان تعریف و تبیین کنند؟ یا این دایره برای هر فرد، بسته به ویژگی‌ها و نگرش فردی او تعریف می‌شود؟

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تفکر سیستمی به شما پیشنهاد می‌کند: