پورتفولیو چیست؟ مدیریت پورتفولیو به چه معناست؟

پورتفولیو (Portfolio) یا پرتفوی (نگارش نزدیک به تلفظ فرانسوی این کلمه) واژه‌ای است که حتی در فارسی هم رایج شده و اصطلاحاتی مثل پورتفولیو پروژه، پورتفولیو سرمایه گذاری، پرتفولیو طراحی لباس، پورتفولیو طراحی صنعتی و پورتفولیو عکاسی را زیاد می‌خوانیم و می‌شنویم.

ما در متمم معمولاً کلمهٔ پورتفولیو را در درس‌های تخصصی مانند روانشناسی پول، مالی رفتاری، مدیریت بازاریابی و مدیریت استراتژیک به‌کار می‌بریم. اما در این‌جا می‌خواهیم معنی پورتفولیو را به شکل کلی (در حد گفتگوهای روزمره و شبیه توضیحات واژه‌نامه‌ای) توضیح دهیم تا درک بهتری از این اصطلاح داشته باشید. پس از این‌که گفتیم معنی پورتفولیو چیست، در درس‌های دیگر، بسته به موضوع دربارهٔ معنای تخصصی‌تر این اصطلاح صحبت خواهیم کرد.

پورتفولیو یعنی چه؟

بنا بر توضیح دیکشنری وبستر، استفاده از کلمه پورتفولیو در زبان انگلیسی، بیش از سه قرن قدمت دارد و نخستین ثبت مکتوب آن به سال ۱۷۱۳ برمی‌گردد. در آن زمان پورتفولیو به کیف، بسته یا جلدی گفته می‌شده که برگه‌هایی را در آن می‌ریخته و جابه‌جا می‌کرده‌اند (+). ویژگی اصلی پورتفولیو این بوده که محتویات داخلش مجزا بوده‌اند. مثلاً هنرمندان آثار خود را در آن گذاشته و یا نویسندگان نوشته‌های خود را در آن قرار می‌داده‌اند (پورتفولیو شبیه کتاب یا دفترچه نبوده و بیشتر به چیزهایی شبیه کیف مدارک گفته می‌شده است).

در قرن نوزدهم کلمهٔ پورتفولیو با این معنی زیاد به کار می‌رفته است. مثلاً می‌گفتند (+): «وزیر، پورتفولیوی امور جنگ را در اختیار فلانی قرار داد.» ما امروز در زبان فارسی در چنین جملاتی به جای پورتفولیو از کلمهٔ پرونده استفاده می‌کنیم. مثلاً می‌گوییم: پرونده این کار را به فلانی واگذار کردم. یا پرونده‌اش پیش من بسته شده است.

پورتفولیو به معنای مجموعه نمونه کارها

این معنای قرن هفدهمیِ پورتفولیو هنوز هم در گفتگوهای روزمره به‌کار می‌رود. خصوصاً هنرمندان و طراحان از اصطلاح پورتفولیو زیاد استفاده می‌کنند. معماران، گرافیست‌ها و طراحان، هنوز مثل همکاران خود در چند قرن قبل، مجموعهٔ نمونه کارهایشان را پورتفولیو می‌نامند. این هنرمندان، تصویر و شرح آثار خود را به شکل مکتوب و گاه به‌صورت آنلاین و دیجیتال آماده می‌کنند و به همکاران، کارفرماهای بالقوه، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و نیز علاقه‌مندان به هنر نشان می‌دهند.

با این توضیح، وقتی هنرمندان از ساخت پورتفولیو حرف می‌زنند، منظورشان درست کردن چیزی شبیه کاتالوگ فیزیکی یا آنلاین از پروژه‌ها، آثار و دستاوردهایشان است.

بنابراین می‌توان گفت پورتفولیو در این شکل از استفاده، بیشتر از جنس رزومه است. البته تفاوت رزومه و پورتفولیو هم مهم است. در رزومه اگر به پروژه‌ها و کارهای قبلی اشاره شود، صرفاً در حد عنوان است و نه بیشتر. ضمن این که در رزومه مهارت‌ها و سوابق استخدامی و تحصیلی و اطلاعاتی از این دست هم می‌آید. پورتفولیو سند مهم‌تری است که معمولاً در فضاهای جدی‌تر و رسمی‌تر (از مسابقه‌ها تا مناقصه‌ها و یا در آخرین جلسات استخدام و پس از پذیرفته‌شدن و دیدن شدن رزومه) به‌کار می‌آید.

پورتفولیو به معنای سبد دارایی‌ها

معنی دیگر پورتفولیو یا پرتفوی، سبد دارایی‌هاست (خود کلمهٔ سبد را تقریباً همه به عنوان معادل فارسی پورتفولیو پذیرفته‌اند). پورتفولیو به این معنا معمولاً در حوزهٔ سرمایه گذاری، معامله‌گری و مدیریت مالی به‌کار می‌رود. اگر بخواهیم در فضای مالی، معنی کلمه پورتفولیو را به زبان ساده توضیح دهیم، چنین مثالی می‌تواند مفید باشد:

تقریباً هر جا اصطلاح پورتفولیو را در فضای مالی می‌شنوید، چنین معنایی در خود دارد. مثلاً یک نفر می‌گوید: «من شرکت سیمان تهران را هم در پرتفوی خود دارم.» یا  این‌که می‌شنویم: «همیشه بخشی از پرتفوی خود را به دارایی‌هایی که سریع‌ نقد می‌شوند اختصاص دهید.» و یا: «بهتر است به جای سرمایه گذاری روی یک ارز دیجیتال، پورتفولیو ارز دیجیتال داشته باشید.»

اصطلاحاتی مثل سبد سهام، سبد دارایی‌های ارزی و سبد سرمایه گذاری، همگی به پرتفوهای مختلف اشاره دارند.

اولین استفاده از کلمه پورتفولیو در مباحث مالی و سرمایه گذاری

دربارهٔ این‌که نخستین بار چه کسی کلمه پورتفولیو را در فضای سرمایه گذاری و مدیریت مالی به‌کار برد، نمی‌توان با اطمینان نظر داد. اما دو نکته را به‌طور قطعی می‌دانیم.

نخست این که حدود یک قرن پیش در سال ۱۹۳۱ در نشریهٔ اکونومیست، از اصطلاح پورتفولیو تقریباً به همان معنایی که امروز در مدیریت دارایی‌ها به‌کار می‌رود، استفاده شده است (+):

«This fall is partly due to the bank’s failure to secure any of last week’s Treasury Bills, which is forcing them to replenish their portfolios in the market.»

نکتهٔ دوم هم این‌که از سال ۱۹۵۲ که هری مارکوویتز مقالهٔ Portfolio Selection را منتشر کرد، تئوری پورتفولیو شکل گرفت و اصطلاح پورتفولیو به یکی از کلمات کلیدی در مباحث مدیریت مالی و سرمایه‌گذاری تبدیل شد.

پورتفولیوی محصول یا سبد محصول

اصطلاح پورتفولیو فقط در میان هنرمندان و سرمایه‌گذاران باقی نماند. بلکه به تدریج راه خود را به دنیای مدیریت و کسب و کار هم باز کرد.

یکی از نخستین شرکت‌هایی که مفهوم پورتفولیو را رواج داد، گروه مشاوران بوستون یا BCG بود. این شرکت که هنوز هم از شرکت‌های بزرگ مشاوره مدیریت در جهان محسوب می‌شود، در دههٔ هفتاد میلادی (حدود نیم قرن پیش) بحث پورتفولیوی محصولات را مطرح کرده و ماتریسی را برای تحلیل سبد محصولات پیشنهاد کرد. این ماتریس را امروز به اسم ماتریس BCG می‌شناسیم.

پس از آن اصطلاح پورتفولیوی محصول یا سبد محصول (Product Portfolio) هر روز بیشتر از قبل رواج یافت و امروز چنین جمله‌هایی را زیاد از مدیران می‌شنویم: «ما می‌خواهیم محصول X را از سبد محصولات‌مان حذف کنیم.» «سبد محصولات ما بسیار متنوع‌تر از یک دههٔ قبل است.» «با این محصولات محدود، ریسک سنگینی ما را تهدید می‌کند. باید تنوع محصولات‌مان را افزایش دهیم و یک پورتفوی قوی محصول داشته باشیم.» «استراتژی پورتفولیو ما این نیست.»

پورتفولیوی پروژه

کاربرد پورتفولیو در فضای مدیریت به پورتفولیوی محصول محدود نشد. ایدهٔ پورتفولیو در قلمروهای دیگری هم که بحث انتخاب و مدیریت یک «سبد» وجود داشت، به‌کار گرفته شد.

مثلاً کسانی که در زمینهٔ مدیریت پروژه فعالیت می‌‌کردند، اصطلاح پورتفولیوی پروژه (Project Portfolio) را هم به‌کار بردند. البته نه‌اینکه صرفاً یک اصطلاح تازه مطرح شود. بلکه یک پیکرهٔ دانش هم حول این موضوع شکل گرفت. موضوعات زیر نمونه‌هایی از مباحث مدیریت پورتفولیوی پروژه هستند:

• کدام پروژه‌ها را بپذیریم؟
• کدام پژوه‌ها را در اولویت قرار دهیم؟
• منابع را چگونه به پروژه‌های مختلف تخصیص دهیم؟
• کدام پروژه‌ها را نیمه‌کاره رها کنیم و کنار بگذاریم؟

هر «مجموعه‌»ای پورتفولیو نیست

«پورتفولیو» یا «سبد» یک معنای عام و گسترده دارد و یک معنای خاص. در معنای عام، هر مجموعه‌ای را می‌توان یک سبد نامید. یعنی هر دو جملهٔ زیر را می‌توان مترادف فرض کرد:

اما اگر بخواهیم کمی دقیق‌تر صحبت کنیم و کلمهٔ سبد را به معنای عام آن در نظر نگیریم، هر «مجموعه‌»‌ای را بهتر است «سبد یا پورتفولیو» ننامیم. پورتفولیو باید چند ویژگی داشته باشد:

البته این‌ها صرفاً‌ چند نمونه از ویژگی های پورتفولیو هستند. بسته به این که پرتفو را در چه حوزه‌‌ای تعریف کنید،‌ ویژگی‌های دیگری هم به این فهرست افزوده خواهد شد. مثلاً‌ در پورتفوهای سرمایه گذاری، این سوال هم مهم است که «این سبد قرار است چقدر نقدپذیر باشد و در صورت نیاز با چه سرعتی نقد شود؟» یا این‌که در پورتفوی محصول ممکن است سوال این باشد که «این سبد محصولات قرار است ریسک ما را در مقابل کدام تغییرات محیطی و تحولات تکنولوژیک، کاهش دهند؟»

ممکن است بعد از بررسی توضیحات مربوط به پورتفولیو با خود بگوییم که بحث پورتفولیو همان ضرب‌المثل قدیمی خودمان است که تخم‌مرغ‌هایتان را در یک سبد نگذارید.

گذاشتن تخم‌مرغ‌ها در سبدهای مختلف، یکی از مصداق‌های تنوع‌بخشی است و در بحث پورتفولیو هم به تنوع‌بخشی توجه می‌شود. اما نباید گرفتار این ساده‌سازی افراطی شویم که بحث پیچیدهٔ مدیریت پورتفولیو را به ایدهٔ ساده‌ای مثل تنوع‌بخشی تقلیل دهیم. مدیریت پورتفولیو کاری پیچیده و تخصصی است که عده‌ای عمر خود را برای آن گذاشته‌اند و می‌گذارند و هر چقدر هم درباره‌اش مطالعه کنیم، هنوز نمی‌توانیم ادعا کنیم که همهٔ جنبه‌های آن را می‌شناسیم.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مبانی روانشناسی پول به شما پیشنهاد می‌کند: