مثالی از مفهوم پردازی: لوطی‌گری و درویشی

در درس گذشته درباره مفهوم پردازی صحبت کردیم و به بررسی تفاوت کلمه (Word)، مفهوم (Concept) و ساختار مفهومی (Construct) پرداختیم.

درس حاضر صرفاً یک مثال ساده و ابتدایی از مفهوم پردازی است.

آنچه به عنوان مثال انتخاب کرده‌ایم از مقدمه کتاب بررسی تجربی نظام شخصیت در ایران نوشته دکتر مسعود چلبی اقتباس شده است.

این کتاب جامعه شناسی، گزارشی از یک تحقیق علمی دقیق بر روی نظام شخصیت مردم ایران است که با تکیه بر مطالعه بیش از دوهزار ایرانی بالای هفده سال از پنج شهر اصلی ایران، تنظیم و استخراج شده است.

موضوع اصلی کتاب بیرون از حوزه‌ی تخصصی ما در متمم است؛ اما تحلیلی که از دو اصطلاح لوطی‌گری و درویشی در مرور تحقیقات این کتاب ارائه شده، می‌تواند به درک بهتر مفهوم پردازی و اهمیت آن کمک کند.

لوطی‌گری و درویشی: مولفه‌هایی از منش ایرانی

مسعود چلبی، گزارش خود را با مروری بر تحقیقات تجربی گذشته درباره منش ایرانی آغاز می‌کند.

او به لوطی گری و درویشی به عنوان  مولفه‌های شخصیتی قابل سنجش در فرهنگ ایرانی اشاره می‌کند.

بسیاری از ما واژه‌های لوطی‌گری و درویشی را شنیده‌ایم و شاید آن‌ها را به کار هم برده باشیم.

اما اگر بخواهیم آن‌ها را به عنوان مولفه‌های شخصیتی تعریف و اندازه‌گیری کنیم، لازم است آن‌ها را به شکل دقیق‌تری مفهوم پردازی کنیم.

با مرور نکات زیر که توسط دکتر چلبی مطرح شده، می‌بینیم که لوطی‌گری و درویشی در ادبیات وی،دو ساختار مفهومی (Construct) هستند:

البته موارد بالا تنها بخشی از مقایسه‌هایی هستند که توسط آقای مسعود چلبی گزارش شده‌اند.

حالا یک بار دیگر به لوطی‌گری و درویشی فکر کنید.

احتمالاً این واژه‌ها اکنون معنایی فراتر از چند دقیقه‌ قبل برای شما دارند.

آنها به یک ساختار مفهومی تبدیل شده‌اند که صفات دیگری را در خود پنهان دارند.

البته ممکن است با خود بگویید که ما برای توصیف و تعریفِ لو‌طی‌گری و درویشی به سراغ واژه‌ها و مفاهیم دیگری رفته‌ایم که خود آن‌ها هم نیاز به مفهوم پردازی دارند.

این حرف‌تان درست است. اما حتماً به خاطر دارید که در درس گذشته‌ هم گفتیم:

ما اکنون به جای مطالعه لوطی‌گری و درویشی، باید هیجانات شدید و ابراز هیجان، آرامش و متانت، فروتنی، ولخرجی، دوری از مادیات و مواردی مانند این‌ها را بسنجیم و اندازه‌گیری کنیم.

برای این‌کار هم احتمالاً نیازمند طراحی ابزارهای سنجش و استفاده از پرسشنامه های مختلف هستیم.

مسعود چلبی در ادامه کتاب خود به مطالعه شخصیت انسان و در پی آن، تحلیل ساختار شخصیت یک جامعه انسانی می‌پردازد.

می‌توانید حدس بزنید که مفهوم پردازی برای تحلیل ساختار شخصیت ایرانی، حجمی در حد یک کتاب دارد و فراتر از آن است که در اینجا نقل شود.

لازم به تأکید است که منظور ما از اشاره به این کتاب و تحقیق مطرح شده در آن، ارائه گزارشی از ساختار شخصیت ایرانی یا معرفی و مرور منش‌های لوطی‌گری و درویشی نیست.

چرا که چنین مطالعه‌ای، تخصص مرتبط و پیش زمینه علمی خود را می‌طلبد.

این گزارش صرفاً تاکیدی بر اهمیت مفهوم پردازی و تکرار نکته‌ای است که در درس گذشته مطرح کردیم:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مدلهای ذهنی به شما پیشنهاد می‌کند: