رفتار شهروندی سازمانی چیست؟
چند مثال از رفتار شهروندی سازمانی
پیش از اینکه به تعریف رفتار شهروندی سازمانی بپردازیم، چند مثال رفتار شهروندی سازمانی را مطرح میکنیم. این مثالها ذهن شما را برای مطالعهی ادامهی درس آماده خواهند کرد:
مریم در یک شرکت معروف و شناختهشده کار میکند. در یک مهمانی دوستانه، بحثی دربارهی شرکت مریم مطرح میشود و دیگران، انتقادهایی را از آن شرکت مطرح میکنند. مریم، با شور و شوق و با تکیه بر استدلالهای منطقی، به انتقادها پاسخ میدهد و از شرکتش دفاع میکند.
قرار است جلسهای در شرکت برگزار شود. اما کامپیوتری که برای نمایش اسلایدها در نظر گرفته شده، کار نمیکند. همه منتظر نشستهاند و یکدیگر را نگاه میکنند. اما مهرداد، بلند میشود و لپتاپ خودش را به جای کامپیوتر قرار میدهد تا مشکل حل شود و بتوانند جلسه را آغاز کنند.
شادی مرخصی گرفته و امروز در شرکت نیست. پست یک بسته را برای او میآورد. یکی از همکاران، بسته را در کنار اتاق قرار میدهد. اما مهناز، بسته را برمیدارد و زیر میز شادی در یک جای امن میگذارد. او بلافاصله به شادی پیام میدهد و اعلام میکند که اگر لازم است، بسته را با پیک همین امروز برای شادی بفرستد.
در هر سه مثال، یک ویژگی مشترک وجود دارد: فردی فراتر از وظیفهی خود عمل کرده است. این نکته، ریشه و اساس همهی رفتارهای شهروندی سازمانی است. البته OCB را به شکل دقیقتری تعریف میکنند که در ادامه آن را با هم میخوانیم.
تعریف رفتار شهروندی سازمانی چیست؟
منابع مختلف، تعریفهای متفاوتی از رفتار شهروندی ارائه کردهاند (+/+).
اما همهی آنها کمابیش در چند ویژگی مشترک هستند که ما در متمم این ویژگیها را به عنوان تعریف رفتار شهروندی سازمانی یا OCB در نظر میگیریم:
ویژگیهای رفتارهای شهروندی سازمانی
- این رفتارها خودجوش و فراتر از شرح وظایف رسمی و تعریفشدهی فرد هستند. در واقع هیچ کس فرد را به خاطر «انجام ندادن» این رفتارها مجازات یا بازخواست نمیکند.
- معمولاً این رفتارها به شکل صریح و مستقیم، پاداش داده نمیشوند (اگر چه ممکن است به بهبود تصویر فرد در سازمان کمک کنند).
- این رفتارها به شکل مستقیم یا غیرمستقیم به نفع سازمان هستند و به بهبود عملکرد و خروجی سازمان کمک میکنند.
چرا “شهروندی”؟
گراهام کسی است که در این زمینه کار کرده و در پاسخ به این پرسش، یک مقاله ارزشمند هم دارد (+).
او توضیح میدهد که پایهی شهروندی، تعلق و رابطه است. شما وقتی شهروند جایی میشوید، نوعی رابطه و تعلق خاطر در ذهنتان نسبت به آنجا شکل میگیرد.
شاید اگر به عنوان توریست به جایی سر بزنید، کثیف بودن یک شهر یا کشور آزارتان بدهد، اما برای تمیز کردن آن دنبال راهحل نگردید. اما وقتی خودتان شهروند یک شهر یا کشور هستید، کثیف بودن آنجا به دغدغهتان تبدیل میشود. به سرنوشت آنجا فکر میکنید و دوست دارید در بهبود حال و آیندهی آنجا سهمی ایفا کنید.
البته شهروندی، علاوه بر تعلق و دلبستگی، با حقوق و مسئولیت نیز همراه است. یعنی وقتی حس شهروندی در شما تقویت میشود که آن سرزمین یا سازمان، حقوقی هم برای شما قائل باشد و طبیعتاً در مقابل، شما هم در برابر آن سرزمین یا سازمان، احساس مسئولیت میکنید.
گراهام همچنین تأکید میکند که شهروندان نسبت به جایی که شهروندی آن را میپذیرند، سه نوع مسئولیت دارند: تبعیت، وفاداری و مشارکت.
بنابراین میتوان گفت نظریهپردازان مدیریت، مفهوم شهروندی را از ادبیات سیاسی اقتباس کرده و وارد دنیای مدیریت کردهاند.
در ادامه با ابعاد رفتار شهروندی در محیط سازمان و کسب و کار آشنا میشویم.
ابعاد رفتار شهروندی سازمانی چیست؟
محققان مختلف، ابعاد متفاوتی را برای رفتار شهروندی سازمانی تعریف کردهاند. جیل گراهام (Jill Graham)، دنیس اورگان (Dennis Organ) و پودساکوف (Philip Podsakoff) از جمله سرشناسترین این افراد هستند.
خود پودساکوف در یک مقاله این ابعاد را مرور و جمعبندی کرده و در نهایت گفته که مدل رفتار شهروندی سازمانی را میتوان در هفت بعد اصلی تعریف کرد (شاید برخی از ترجمههای فارسی، بهترین گزینه نباشند، ولی در فارسی جا افتاده و تثبیت شدهاند. ما هم از همانها استفاده کردهایم):
دسترسی کامل به این درس و ۴۲ درس دیگر دربارهٔ رفتار سازمانی و موضوعات وابسته به آن برای اعضای ویژه متمم در نظر گرفته شده است. تا کنون ۶۱۰۳ نفر از متممیها مجموعاً ۵۱۳۱ تمرین در درسهای رفتار سازمانی ثبت کردهاند.
با عضویت ویژهٔ متمم علاوه بر این ۴۲ درس به هزاران درس دیگر از جمله درسهای زیر دسترسی خواهید داشت:
شخصیت شناسی | مذاکره | مدیریت تعارض
مهارت ارتباطی | هوش هیجانی | مهارت ارائه | فن بیان
گزارش نویسی | تصمیم گیری | کار تیمی
مشاوره مدیریت | کوچینگ | خودشناسی | هدف گذاری
مسیر شغلی | | تحلیل رفتار متقابل | مدیریت جلسه
دوره MBA (مطالعهٔ منظم همهی درسها)
دورههای صوتی مرتبط در فروشگاه متمم:
تمرین و مشارکت در بحث
آیا در محیط کار فعلی یا قبلی خود، کسی را به خاطر دارید که برایتان نمادِ شهروند سازمانی باشد؟ کسی که بسیاری از رفتارهای شهروندی را از او دیده باشید؟
آیا پیش آمده که مدیران فعلی یا قبلی شما، رفتارهایی انجام داده باشند که شوق و میلِ «شهروند بودن» را در شما کاسته باشند و باعث شده باشند دیگر تمایلی به انجام دادن رفتارهای شهروندی نداشته باشید؟
ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مبانی رفتار سازمانی به شما پیشنهاد میکند:
- مدیریت رفتار سازمانی چیست و از چه میگوید؟
- تعریف سازمان چیست؟ آیا شما هم عضو یک سازمان هستید؟
- کیفیت زندگی کاری چیست و چگونه بهبود پیدا میکند؟
- آیا شما هم اصطکاک سازمانی دارید؟
- تعریف نگرش چیست؟
- تعریف رضایت شغلی چیست؟ (+ پرسشنامه رضایت شغلی)
- نظریه X و Y در مدیریت | داگلاس مک گرگور
- نظریه دو عاملی هرزبرگ | نقش عوامل بهداشتی و انگیزشی در رضایت شغلی
- تعریف اسناد و خطاهای اسنادی در تحلیل رفتار خود و دیگران
- تعریف ادراک چیست؟ | معنی ادراک با چند مثال
- کاربرد شخصیت شناسی در مدیریت رفتار سازمانی
- فردیت زدایی یا فاصله گرفتن از هویت فردی (وقتی کسی شما را نمیشناسد)
- رفتارهای نادرست سازمانی (Organizational Misbehaviors)
- همرنگ جماعت شدن | انواع همرنگی | آزمایش اش
- مدیریت ذره بینی چیست؟ (+ داستان مدیریت فوق ذره بینی ایلان ماسک)
- ماجرای انعام رستوران | کدام مهمتر است؟ خواست مشتری یا قوانین درونسازمانی؟
- تعریف مدیریت چیست؟ | آشنایی با وظایف مدیر در سازمان
- مدیران چه میکنند؟ نگاهی به رفتار و برنامه مدیران
- ویژگی های یک مدیر موفق چیست؟ دراکر پاسخ میدهد
- نظریه انگیزشی مک کللند | کدام انگیزه در شما قویتر است؟
- تعریف فرهنگ سازمانی چیست؟ اهمیت فرهنگ سازمانی به زبان ساده
- ابعاد فرهنگ سازمانی | مدل هافستد
- ارتباط غیر رسمی چیست؟ با شبکه ارتباطات غیررسمی در سازمان چه باید کرد؟
- رفتار شهروندی سازمانی چیست؟
- رفتار سیاسی در سازمان چیست؟ مهارت سیاسی به چه معناست؟
- مثلث تاریک – خودشیفته ها، ماکیاولیستها و سایکوپاتها
- ماکیاولیسم | ویژگی های شخصیت ماکیاولیست به زبان ساده
- آیا خودشیفتگی، ماکیاولیسم و سایکوپاتی، به پیشرفت شغلی ما لطمه میزند؟
- برای بازآفرینی شغل خود چه ایدههایی دارید؟
- روانشناسی صنعتی و سازمانی چیست؟
- کتاب مدیریت رفتار سازمانی رابینز
- معرفی استیفن رابینز | مولف مطرح کتابهای مدیریت رفتار سازمانی
- کتاب ۹۰ روز نخست یک مدیر (نوشته مایکل واتکینز)
- فیلیپ زیمباردو
- کتاب رفتار سازمانی تحلیلی | بیست مطالعه موردی در حوزه رفتار سازمانی در ایران
- کتاب ۵۳ اصل در مدیریت انسانها | استیفن رابینز
چند مطلب پیشنهادی از متمم:
سوالهای پرتکرار دربارهٔ متمم
متمم مخففِ عبارت «محل توسعه مهارتهای من» است: یک فضای آموزشی آنلاین برای بحثهای مهارتی و مدیریتی.
برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید به صفحهٔ درباره متمم سر بزنید و فایل صوتی معرفی متمم را دانلود کرده و گوش دهید.
فهرست دوره های آموزشی متمم را کجا ببینیم؟
هر یک از دوره های آموزشی متمم یک «نقشه راه» دارد که مسیر یادگیری آن درس را مشخص میکند. با مراجعه به صفحهٔ نقشه راه یادگیری میتوانید نقشه راههای مختلف را ببینید و با دوره های متنوع متمم آشنا شوید.
همچنین در صفحههای دوره MBA و توسعه فردی میتوانید با دوره های آموزشی متمم بیشتر آشنا شوید.
هزینه ثبت نام در متمم چقدر است؟
شما میتوانید بدون پرداخت پول در متمم به عنوان کاربر آزاد عضو شوید. اما به حدود نیمی از درسهای متمم دسترسی خواهید داشت. پیشنهاد ما این است که پس از ثبت نام به عنوان کاربر آزاد، با خرید اعتبار به عضو ویژه تبدیل شوید.
اعتبار را میتوانید به صورت ماهیانه (۱۶۰ هزار تومان)، فصلی (۴۲۰ هزار تومان)، نیمسال (۷۵۰ هزار تومان) و یکساله (یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان) بخرید. لطفاً برای اطلاعات بیشتر به صفحه ثبت نام مراجعه کنید.
آیا در متمم فایل های صوتی رایگان هم برای دانلود وجود دارد؟
مجموعه گسترده و متنوعی از فایلهای صوتی رایگان در رادیو متمم ارائه شده که میتوانید هر یک از آنها را دانلود کرده و گوش دهید.
همچنین دوره های صوتی آموزشی متنوعی هم در متمم وجود دارد که فهرست آنها را میتوانید در فروشگاه متمم ببینید.
با متمم همراه شوید
آیا میدانید که فقط با ثبت ایمیل و تعریف نام کاربری و رمز عبور میتوانید به جمع متممیها بپیوندید؟
نویسندهی دیدگاه : آتا ناصر
الف) جواب تمرین اول
یکی از رؤسای من در سازمان مرکزی، که سالها افتخار این را داشتم که از نزدیک در خدمتشان باشم، برای من نمود رفتار شهروندی سازمانی بودند. برخی از رفتارهی و نگرشهای ایشان:
- با دقت نظر خاصی همواره دانسته های خودشان را در اختیار همکاران جدید قرار می دادند و مشفقانه از وقت خودشان برای آموزش آنها استفاده می کردند.
- سازمان دولتی برای اغلب کارکنان خود فراز و نشیبهایی دارد، ایشان در هر دو حالت در محافل خصوصی عمومی مدافع سازمان بودند و از ماموریتها، وظایف و عملکرد آن دفاع می کردند.
- انتقادتشان همواره واقعا دلسوزانه بود.
- دقت و حساسیت خاصی در مورد نگهداری تجهیزات اداری داشتند.
- به هیچ وجه بدون آمادگی در جلسه شرکت نمی کردند.
- سوابق ایشان، بویژه زمانی که مسئول ترخیص تجهیزات و ماشین آلات سازمان از گمرکات بودند، بیانگر تحمل سختی های بسیار و حفظ مصرانه و مجدانه منافع سازمان بود و این امر در سازمان مرکزی واقعا زبانزد خاص و عام بود.
ب) جواب تمرین دوم و نقطه نظرات من در خصوص رفتار شهروندی سازمانی
1) من، براساس دو دهه تجربۀ خودم در سازمان دولتی، در تهران و دو مرکز استان و در تمامی سطوح سازمانی، معتقدم که امروزه آنچه که در سازمانهای دولتی ما جاری و ساری است آنچنان در پی تخریب پایه های رفتار شهروندی سازمانی هستند که گویی عمدی در کار است!. تبعیضهای و ناعدالتی های اولیه استخدامی، عدم ثبات مدیریت، عدم استقرار نظام شایسته سالاری (در حرف و بخشنامه هست و در عمل تقریبا مطلقا نیست)، بخشنامه و مصوبات سوگیرانۀ محض در ارتقاء و برخورداری از امکانات سازمان برای اقشار خاص، وابستگی شدید مدیران به مراجع قدرت برون سازمانی و مصادیقی از این دست مواردی هستند که شدیدا به اعتماد عمومی کارکنان به سازمان و مدیران ارشد آن لطمه وارد کرده و ریشه رفتار شهروندی را می خشکانند. این ادعای من در مشاهده رفتارهای کارکنان زیر 5 سال خدمت فعلی با رفتارها و عملکرد 5 سال اول خدمتِ کارکنان مثلا بالای 20 سال خدمت قابل اثبات است. و حتی بعضا به این فکر می کنم که همکاران جدید این نوع رفتارهای غیر شهروندی خود را از بیرون از سازمان و از سطح جامعه با خود آورده اند.
آنچه که من دیده و تجربه کرده ام این است که در سازمانهای دولتی ما حقوقی که به افراد تعلق می گیرد تابعی از رفتارهای مناسب سازمانی و داشته های فردی آنها نیست بلکه تابعی است از وابستگیها، ویژگیهای غیر کاری و خاستگاه های رسمی و غیررسمی اجتماعی افراد.
2) معتقدم افرادی که مسئولیت پذیری آنها براساس صفات شخصیتی شان بسیار بالاست، تحت هر شرایطی بسیاری از ابعاد رفتار شهروندی سازمانی را از خود بروز می دهند. این افراد بدون چشم داشتی ویژه دلسوز واقعی سازمان هستند و همانهایی هستند که با مشاهده کجروی های سیستم و تخریب پایه های رفتار شهروندی و در صورت عدم غلبه بر آن، خود فرسوده می شوند و کار و محیطی با تنش را تجربه می کنند.