معنی کلمه انتزاعی چیست؟ | تفکر انتزاعی یعنی چه؟

احتمالاً شما هم چنین جملاتی را شنیده‌اید: «کتابِ … را خواندم. پر از مفاهیم انتزاعی بود و نمی‌شد به سادگی آن را درک کرد.» «سخنرانی … را گوش دادم. بسیار مجرّد و انتزاعی حرف می‌زند. از مسائل امروز ما خیلی فاصله دارد.» «حرف‌های انتزاعی واقعاً خسته‌کننده‌اند.»

کلمات «مجرّد» و «انتزاعی» تقریباً معنای مشابهی دارند و در گفتگوهایی که به ذهن و ذهنیت و استدلال و تحلیل ربط دارند، زیاد به کار می‌روند. بنابراین برای درک بهتر مباحث مدل ذهنی باید این کلمات را بهتر بشناسیم.

ممکن است این درس کمی خسته‌کننده باشد، چون دربارهٔ مفاهیم انتزاعی است! اما اگر کمی با دقت و حوصله آن را بخوانید، تکلیف‌تان تا حد خوبی با این اصطلاح مشخص خواهد شد.

درس را از ریشه‌شناسی کلمهٔ انتزاعی شروع می‌کنیم و سپس به سراغ معنای تفکر انتزاعی می‌رویم. در پایان هم به این موضوع می‌پردازیم که چگونه می‌توانیم تفکر انتزاعی را تقویت کنیم.

معنی کلمه انتزاعی چیست؟

دو اصطلاح انتزاعی و مجرّد تقریباً معادل Abstract در زبان انگلیسی هستند. اصطلاح Abstract Thinking هم به تفکر انتزاعی ترجمه می‌شود.

احتمالاً یکی از معانی ابسترکت را می‌شناسید: چکیده. در مقاله‌های دانشگاهی معمولاً یک بخش Abstract وجود دارد که در آن چکیدهٔ مقاله را در چند جمله می‌نویسند. «چکیده» کمی با «خلاصه» فرق دارد. خلاصه شکل کوتاه‌شدهٔ یک متن است. اما چکیده، عصاره و مهم‌ترین نکته‌های آن است.

اما چرا در عربی (و فارسی) از کلمهٔ انتزاع به عنوان معادل Abstract استفاده شده؟ به خاطر این که ریشهٔ انتزاع به «ایجاد فاصله و جدا کردن» بازمی‌گردد. حتی در زبان عربی، به کسی که از خانهٔ خود دور است و به میوه‌ای که از درخت جدا شده «نزیع» می‌گویند.

پیش از این که وارد مثال‌های پیچیده شویم، از یک مثال بصری ساده شروع می‌کنیم.

دو گربه‌ای را که در تصویر زیر آمده با هم مقایسه کنید:

در سمت راست، تصویر یک گربه را با جزئیات فراوان می‌بینید؛ یک گربهٔ کاملاً مشخص. آن‌قدر دقیق که اگر در خیابان گربه‌ای مشاهده کنید، می‌توانید با اطمینان بالا بگویید که آیا همین گربهٔ داخل عکس است یا نه.

در سمت چپ، تصویری بسیار کلی از گربه می‌بینید. شکل و ترکیب اجزای بدن این گربه مشخص است و هر کس آن را ببیند متوجه می‌شود که تصویر یک گربه را دیده است. اما نکتهٔ مهم این است که تصویر سمت چپ، مربوط به یک گربهٔ خاص نیست. بلکه تصویر «همهٔ گربه‌ها» است. در این تصویر، جزئیاتی که کمتر اهمیت داشته حذف شده و فقط ویژگی‌های بنیادی گربه (گوش‌ها، پوزه، شکل بدن و دم) باقی مانده است. پس می‌توان گفت این تصویر صرفاً اصل و عصارهٔ «گربه بودن» را نمایش می‌دهد و نه یک گربهٔ خاص را. به زبانی دیگر می‌توان گفت: گربهٔ سمت چپ از گربهٔ سمت راست انتزاعی‌تر است.

آیا می‌توان گربه را انتزاعی‌تر از این هم تصویر کرد؟ بله. تصویر زیر را ببینید:

چرا تفکر انتزاعی در بحث مدل ذهنی مهم است؟

همان‌طور که در درس تعریف مدل ذهنی هم گفتیم، اساساً صحبت از مدل ذهنی یک انسان یعنی پرداختن به این که در ذهن آن انسان مفاهیم و موضوعات مختلف چگونه و با چه نوع پیوندی به یکدیگر وصل شده‌اند. ما تصویری انتزاعی از جهان اطراف می‌سازیم و در ذهن خود ثبت می‌کنیم و آن را مدل ذهنی می‌نامیم.

درست است که خاطرات، اتفاقات، مثال‌ها و مصداق‌ها نقش مهمی در شکل‌گیری مدل ذهنی ما دارند. اما در نهایت این عصارهٔ همهٔ اتفاق‌ها و تجربیات است که در قالب تعدادی قاعده در ذهن‌ ما ثبت می‌شود. هر چقدر تفکر انتزاعی را بهتر بفهمیم، در درک مدل ذهنی خود و دیگران هم توانمندتر خواهیم شد. هم‌چنین راحت‌تر می‌توانیم مدل ذهنی خود را اصلاح کرده و بهبود بخشیم.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مدلهای ذهنی به شما پیشنهاد می‌کند: