پنجره جوهری | ابزاری برای شناخت بهتر خود و دیگران

بعید است در زمینه‌ی مهارت ارتباطی، خودشناسی یا کار تیمی مطالعه کرده باشید و نام پنجره جوهری (Johari Window) به چشم‌تان نخورده باشد.

پنجره جوهری مدل ساده‌ای است که برای نخستین بار حدود هفتاد سال قبل مطرح شد و از آن زمان تا کنون به پای ثابت درس‌ها و کلاس‌ها و کتاب‌های توسعه فردی تبدیل شده است.

در این درس ابتدا کمی درباره‌ی تاریخچه پنجره جوهری و چارچوب آن صحبت می‌کنیم.

سپس توضیح می‌دهیم که چرا این مدل ظاهراً ساده، توانسته چنین طولانی عمر کند و هنوز هم در درس‌ها و بحث‌ها جایی را به خود اختصاص دهد.

در پایان روش اجرای تمرین پنجره جوهری را در یک جلسه‌ی گروهی شرح خواهیم داد.

پنجره جوهری چیست؟

در میان دانشجویان و اساتید مدیریت یک شوخی رواج دارد که شاید شما هم آن را شنیده باشید. می‌گویند کافی است یک جدول دو در دو ترسیم کنی و بتوانی چهار نام زیبا و مردم‌پسند بر روی هر یک از خانه‌های این جدول‌ها قرار دهی تا در ردیف تئوریسین‌های مدیریت قرار بگیری.

البته می‌دانیم که این حرف شوخی است و بخش قابل‌توجهی از این مدل‌ها و جدول‌ها و تقسیم‌بندی‌ها، بر پایه‌ی مطالعات جدی و تحقیقات مستند شکل گرفته‌اند. اما حداقل این شوخی در مورد پنجره جوهری چندان هم بی‌راه نیست.

دو روانشناس به نام‌های جوزف لوفت (Joseph Luft) و هرینگتون اینگهام (Harrington Ingham) در دهه‌ی پنجاه میلادی در یک کنفرانس مرتبط با مهارت ارتباطی در شهر اوجای (Ojai) کالیفرنیا شرکت کرده بودند. یکی از تمرین‌ها و فعالیت‌های کنفرانس چنین بود که شرکت‌کنندگان در گروه‌های کوچک با هم بنشینند و سعی کنند تجربه‌ی تعامل خود را با دیگر شرکت‌کنندگان در برنامه، تدوین کرده و ارائه کنند (+).

لوفت و اینگهام ماژیک در دست گرفتند و یک جدول دو در دو به صورت زیر ترسیم کردند:

لوفت و اینگهام در آن زمان نمی‌دانستند که فقط یک گام با جاودانه شدن در کتاب‌های درسی مدیریت فاصله دارند. فقط کافی بود روی هر یک از این چهار خانه یک اسم بگذارند.

هر یک از ما ویژگی‌ها و صفات و نقاط قوت و ضعفی که داریم که هم خودمان آن‌ها را می‌دانیم و هم دیگران از آن‌ها مطلع هستند (سمت چپ بالای جدول). مثلاً من خودم می‌دانم زودرنج هستم و اطرافیانم هم از این زودرنج بودن من اطلاع دارند. یا من می‌دانم مثبت‌اندیش هستم و اطرافیانم هم من را با این ویژگی می‌شناسند. این بخش را Public Self یا Open Self نامیدند. در فارسی می‌توانیم به این بخش، منِ آشکار یا من عمومی یا منِ افشا‌شده بگوییم (می‌توانیم از واژه‌ی «خود» هم به عنوان معادل «self» استفاده کنیم، اما ترجمه کمی نامأنوس می‌شود و این سطح از وفاداری به اصطلاح اصلی، کاربرد و فایده‌ای هم ندارد).

اما ویژگی‌ها و صفات دیگری هم وجود دارند که ما خودمان از آن مطلعیم، اما دیگران خبری از آن‌ها ندارند. مثلاً من می‌دانم حسود هستم، اما آن را پنهان کرده‌ام و دیگران از این ویژگی من خبر ندارند. لوفت و اینگهام این بخش را Hidden Self یا Private Self نامیدند. شاید ترجمه‌ی منِ پنهان یا بخش شخصی من برای این خانه از مدل مناسب باشد.

گروه سوم از صفت‌ها و ویژگی‌ها آن‌هایی هستند که دیگران درباره‌ی ما می‌دانند، اما خودمان از آن‌ها خبر نداریم. گاهی اوقات به شوخی این‌ها را به «سبزی گیر کرده در لای دندان» تشبیه می‌کنند. وقتی پس از صرف غذا سبزی لای دندان‌های جلوی شما گیر می‌کند، تقریباً همه در نخستین نگاه آن را می‌بینند و تنها خود شما هستید که از آن بی‌خبرید. شاید شما خودتان را خودشیفته یا مغرور یا غیرهمدل یا پرحرف ندانید. اما این‌ها صفاتی هستند که معمولاً به سادگی به چشم می‌آیند  و دیگران آن‌ها را در شما می‌بینند. نام این بخش (سمت راست بالای نمودار) را Blind Self یا Unaware Self نامیدند. اجازه بدهید نام این بخش را هم منِ کور یا من ناآگاه بگذاریم.

چهارمین بخش (سمت راست پایین) مختص ویژگی‌هایی است که نه خودم از آن‌ها خبر دارم و نه دیگران از آن اطلاع دارند. این بخش را هم Unknown Self یا Potential Self نامیدند که در فارسی می‌توان آن را منِ ناشناخته یا منِ بالقوه نامید.

پس تا این‌جا به جدول زیر می‌رسیم:

این تقسیم‌بندی مورد توجه شرکت‌کنندگان در سمینار قرار گرفت و تعدادی از آن‌ها، این مدل را بعداً در سمینارها و کلاس‌های خود نیز تشریح و تدریس کردند.

جوزف لوفت در دو کتاب خود با نام‌های Of Human Interaction (در تمام کتاب) و Group Processes (در بخش‌هایی از کتاب) این مدل را شرح داده و در آن‌ها نام جوهری را برای مدل به کار برده است. جوهری از ابتدای نام جوزف و هرینگتون گرفته شده است.

ویژگی‌ها و مفروضات پنجره جوهری

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مهارتهای ارتباطی و زبان زندگی به شما پیشنهاد می‌کند: