زبان چهره | تشخیص و تفسیر حالت های چهره طرف مقابل در مذاکره

تقریباً هر کس با مذاکره و زبان بدن آشنا باشد، بحث زبان چهره (Facial Language) و بیان احساسات توسط چهره (Facial Expression) را شنیده است.

این را هم می‌دانیم که در سراسر جهان، دوره‌های مختلف آموزش تشخیص چهره و ریزحالت های صورت و سایر موضوعات مرتبط در این زمینه برگزار می‌شود.

به همین خاطر – مستقل از این‌که آیا اساساً تشخیص حالات چهره تا چه حد در مذاکره های شما اهمیت دارد – انتظار می‌رود مبانی اولیه‌ی شناخت و تحلیل احساسات از روی چهره را بدانید و بشناسید.

موضوع تشخیص حالت چهره و علائم چهره توسط چه کسی مطرح شده است؟

نخستین کسی که به شکل ساختار‌یافته و مدوّن درباره حالات صورت انسان مطالعه کرد، چارلز داروین بود. او بر این باور بود که انسان‌ها و بسیاری از پستانداران، هنگام تجربه هیجانات و احساسات مختلف، حالت چهره تقریباً مشابهی از خود نشان می‌دهند.

همان چیزی که باعث می‌شود ما احساسی مانند خشم را به سادگی در چهره‌ی حیواناتی مانند میمون، گربه و شیر تشخیص دهیم.

اما این داروین نبود که بحث حالات صورت و علائم چهره را به فضای ارتباطات غیرکلامی و زبان بدن وارد کرد. بلکه پل اکمن و ماتسوموتو و سایر همکاران‌شان بودند که در این‌باره مقالات و کتابهای فراوان نوشتند و البته با حمایت تجاری از این ایده (از سریال Lie to Me تا طراحی دوره ها و نرم افزارهای آموزش تشخیص ریز حالت های چهره) به فراگیر شدن آن کمک کردند.

هفت احساس پایه خود را چگونه در چهره نشان می‌دهند؟

وقتی از احساسات پایه حرف می‌زنیم منظورمان هفت احساس زیر است:

• ناراحت بودن (Sad)
• ترسیدن (Fearful)
• احساس انزجار و بیزاری (Disgust)
• عصبانی بودن و خشم (Anger)
• خوشحال بودن (Joy)
• تعجب (Surprise)
• تحقیر (Contempt)

در ادامه به بررسی نشانه‌های هر یک از این هفت احساس پایه در چهره می‌پردازیم:

منظور از ریز حالت های چهره چیست؟

غالب اوقات، ما احساسات را برای چند ثانیه در چهره‌ی خود نمایش می‌دهیم. در این حالت، بسیاری از انسان‌ها حتی بدون آموزش رسمی، می‌توانند علائم احساسی را درک کنند و تشخیص دهند.

اما بخش قابل‌توجهی از مطالعات و برنامه‌های آموزشی پل اکمن، بر روی نمایش زودگذر احساسات متمرکز بوده است. چیزی که او آن‌ها را Micro-expression یا ریز حالت چهره می‌نامند (منظور از زودگذر در این‌جا، در حد چند دهم ثانیه است).

ریز حالت چهره، نمایش همین احساسات پایه است که مدت بسیار کوتاهی در چهره پدیدار شده و سریع از بین می‌رود.

مثال‌های زیر نمونه‌هایی از پدیدار شدن ریز حالت را در چهره‌ها بیان می‌کند:

• هنگام امتیازدهی در یک مذاکره تجاری، طرف مقابل امتیازی فراتر از انتظارتان به شما می‌دهد. به خاطر این امتیاز ارزشمند، لحظات خیلی کوتاهی خوشحالی در چهره‌ی شما پدیدار می‌شود و بلافاصله دوباره می‌کوشید و چهره‌ی جدی به خود می‌گیرید.
• یکی از اسناد مهم در شرکت گم شده و وقتی از فردی که مشکوک به برداشتن سند است سوال می‌پرسید، برای لحظه‌ای ترس در چهره‌اش پدیدار شده و بلافاصله ناپدید می‌شود.
• طرف مقابل در مذاکره از شما خشمگین شده، اما هر بار خشم در چهره‌اش پدیدار می‌شود، بلافاصله آن را پنهان می‌کند.

هر بار که این احساسات در چهره بروز پیدا می‌کنند، ما چند دهم ثانیه زمان لازم داریم تا بر خودمان مسلط شویم و آن‌ها را پنهان کنیم و همین مدت زمان،‌ برای فردی حرفه‌ای کافی است تا احساسات و هیجانات پنهان‌شده را تشخیص دهد.

آیا واقعاً می‌توان از طریق ریز حالت‌ها،‌ دروغ گویی را تشخیص داد؟

پل اکمن در کتاب‌های خود، بارها به این نکته اشاره کرده که با توجه به ریز حالت‌ها، می‌توان دروغ گویی را تشخیص داد. ولی او اما و اگرهای بسیاری را به این ادعا افزوده که معمولاً در کلاس های مذاکره و علائم چهره، کمتر به آن‌ها اشاره می‌شود.

از جمله این‌که حتی به فرض تشخیص درست احساسات، ما نمی‌توانیم ریشه‌ی احساسات را تشخیص دهیم.

مثلاً وقتی در ماجرای گم‌شدن یک سند مهم شرکت، ترس را در چشمان یک نفر می‌بینیم، نمی‌شود بفهمیم که آیا این ترس، ترس از افشا شدن دزدی یک سند است یا ترس از این‌که به اشتباه، به دزدی متهم شود.

و وقتی این دو مورد را نتوانیم از هم تشخیص دهیم،‌ یعنی تقریباً هیچ حرفی نمی‌توانیم بزنیم.

پل اکمن، ماتسوموتو و سایر همکارانشان، از تحقیقاتی که انجام داده‌اند بیشتر در مسیرهای زیر بهره گرفته‌اند:

• آموزش بازجوها و نیروهای پلیس (که این فرصت را دارند تا فیلم ضبط‌شده‌ی بازجویی‌ها را ببینند و ضمناً شواهد جانبی فراوان هم در دست دارند و علائم چهره، تنها سند آن‌ها نیست)
• آموزش بازیگران و کسانی که خودشان باید بر چهره‌شان بیشتر مسلط شوند
• طراحی و تولید نرم افزارهای هوشمندی که احساسات مردم را از روی فیلم‌ها و عکس‌های اماکن عمومی (مثلاً‌ فرودگاه‌ها) بخوانند و تشخیص دهند.

بنابراین باید مراقب باشیم که توجه به ریزحالت‌ها و علائم چهره، ما را به ورطه‌ی قضاوت‌ها و پیش‌داوری‌های نامناسب نکشاند.

پیشنهاد متمم این است که علائم چهره را صرفاً به عنوان یک کانال ارتباطی غیرکلامی، برای درک بهتر طرف مقابل و عمیق‌تر کردن گفتگو به‌کار بگیرید و آن را ابزاری برای تقویت هوش هیجانی بدانید. نه این‌که بخواهید در نقش بازجو – آن‌هم بدون شواهد و قرائن و تجربه – دروغ‌گوها و راستگوها را از یکدیگر تشخیص داده و تفکیک کنید.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری ارتباطات غیر کلامی و زبان بدن به شما پیشنهاد می‌کند: