هدف گذاری به روش اسمارت | آیا هدف گذاری Smart همیشه مفید است؟

اگر در زمینهٔ هدف گذاری یا برنامه ریزی مطالعه کرده یا در یک دوره آموزشی شرکت کرده باشید، بی‌تردید درباره هدف گذاری به روش اسمارت (SMART) یا هدف گذاری هوشمند چیزهایی شنیده‌اید.

هر جا بحث از توسعه فردی و روشهای هدف گذاری است، بحث آموزش هدف گذاری SMART را هم می‌گنجانند و این نکته را یادآوری می‌کنند که هدف خوب باید SMART باشد. در تعریف هدف اسمارت هم می‌گویند که کلمه SMART از ابتدای چند کلمه (از جمله Specific و Measurable) گرفته شده است که هر یک از‌ آن‌ها ویژگی‌های یک هدف گذاری موفق را بیان می‌‌کنند.

در این درس به موضوعات زیر می‌پردازیم:

• می‌گوییم که هدف گذاری به روش اسمارت از چه زمانی مطرح شده است
• توضیح می‌دهیم که تعریف هدف اسمارت چیست؟ یک هدف SMART چه ویژگی‌هایی دارد؟ (هدف SMARTER چیست؟)
• چند نمونه هدف گذاری اسمارت را با هم مرور می‌کنیم
• به این پرسش پاسخ می‌دهیم که «آیا هدف گذاری SMART همه‌جا مفید است و همیشه به‌کار می‌آید؟»

اجازه بدهید از همین ابتدا و قبل از این‌که وارد اصل درس شویم این نکته را بگوییم که جمع‌بندی ما در پایان درس این خواهد بود که هدف گذاری به روش اسمارت همیشه و همه‌جا درست نیست و می‌تواند ناکارآمد یا دردسرساز هم باشد.

اصطلاح هدف اسمارت از کجا آمده است؟

شاید کمی تلخ باشد. اما باید همین‌جا خیال‌تان را راحت کنیم که بحث هدف گذاری SMART یک بحث «بی‌صاحب» است. یعنی نه معنا و تعریف درست و حسابی برای آن وجود دارد و نه مشخص است که چه کسانی را باید به عنوان مرجع تعریف هدف گذاری به شیوه اسمارت در نظر بگیریم.

البته در زبان رسمی و علمی معمولاً نمی‌گویند یک موضوع «بی‌صاحب» است. بلکه از اصطلاحی مودبانه‌تر و رسمی‌تر استفاده می‌کنند و می‌گویند «مشکل Lack of author ownership در مورد آن وجود دارد.» اما این تعبیر آبرومند و موجه را هم‌چنان به زبان خودمانی می‌توان به همان مفهوم بی‌صاحب بودن در نظر گرفت.

البته این را می‌دانیم که پیتر دراکر مبحث MBO (مخفف Management by Objectives) یا مدیریت بر مبنای هدف را مطرح کرده بوده و برای هدف گذاری هم ویژگی‌هایی را در نظر گرفته بوده است. اما به نظر می‌رسد که اصطلاح اسمارت را برای نخستین بار شخصی به نام جورج دوران (George Doran) در سال ۱۹۸۱ مطرح کرده است (مقاله هدف گذاری جورج دوران – فایل PDF)

به نظر می‌رسد که کلمه‌ی SMART به مذاق افراد بسیاری خوش آمد و به سرعت از قلمرو کسب‌و‌کار وارد حوزه‌ی برنامه ریزی و هدف گذاری برای زندگی شخصی شد. کسانی مثل کن بلانچارد، آنتونی رابینز، برایان تریسی و جک کنفیلد به سراغ این اصطلاح آمدند و هر کدام، به هر شکلی که دوست داشتند آن را تعریف کردند (+/+/+/+).

امروزه هدف گذاری اسمارت در حوزه‌های متنوعی از جمله خانواده، سلامت، اهداف مالی، مسیر شغلی، یادگیری، ورزش و مسئولیت اجتماعی به‌کار می‌رود.

بررسی این‌که هر کسی کلمه‌ی SMART را چگونه تعریف کرده و چه واژگانی را به آن نسبت داده جالب و سرگرم‌کننده است.

از همان ابتدا باید تکلیف Assignable مشخص می‌شد. چون در کارهای شخصی بر خلاف کارهای سازمانی، نمی‌توانیم فرد دیگری را مسئول دستیابی به اهداف در نظر بگیریم. نویسندگان به سرعت A را به Achievable تغییر دادند: هدف باید قابل دستیابی باشد. عده‌ی دیگری واژه‌ی Attainable را ترجیح دادند که البته معنای مشابهی دارد.

کسی مثل کن بلانچارد هم دوست داشت حتماً Motivating (انگیزاننده بودن) را هم در اسمارت جا بدهد. اما متأسفانه M قبلاً برای Measurable استفاده شده بود.

پس بلانچارد پیشنهاد می‌کند T را برای Trackable (قابل ردیابی) در نظر بگیریم که هم عددی بودن را برساند و هم زمان‌دار بودن را. بعد با خیال راحت M را به Motivating نسبت داده است.

افراد دیگری ترجیح دادند A به معنای Action-oriented باشد. به این معنا که در هدف گذاری اسمارت مراقب باشیم هدف‌هایی را تعیین کنیم که قابل‌ترجمه به «اقدام» باشند.

حالا مشکل این بود که اگر A را Achievable (هدف قابل دستیابی) در نظر بگیریم، پس شبیه Realistic خواهد شد. این بود که عده‌ی دیگری ترجیح دادند R را حرف اول Relevant (مربوط / مرتبط) در نظر بگیرند.

بحث درباره‌ی این‌که «SMART مخفف چیست» هنوز هم تمام نشده و هر کس نظر خودش را اعلام می‌کند. حتماً این را دیده‌اید که همیشه عده‌ای هستند که چیزی به ته تئوری‌ها و مدل‌ها و حرف‌های موجود اضافه کنند و ادعا کنند حرف تازه‌ای زده‌اند.

در این‌جا هم عده‌ای گفته‌اند SMART کم است و هدف باید SMARTER (هوشمند‌تر) باشد. باز سر این E و R آخر هم اختلاف‌نظر وجود دارد. اما می‌توانید E را حرف اول Evaluated (ارزیابی‌شده) و R را حرف اول Reviewed (بازنگری‌شده) فرض کنید.

ما در متمم پیشنهاد می‌کنیم پنج ویژگی هدف اسمارت را به صورت زیر در نظر بگیرید:

در ادامه کمی بیشتر درباره‌ی هر یک از این پنج ویژگی در مدل هدف گذاری اسمارت صحبت می‌کنیم و سپس به سراغ نقد هدف گذاری اسمارت می‌رویم:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری هدف گذاری به شما پیشنهاد می‌کند: