متن و زمینه در ارتباطات و مذاکره | اهمیت حاشیه در ارتباط با دیگران

برای این که درک بهتری از Context (بافت و بستر ارتباط) داشته باشید، کافی است ابتدا به مفهوم Text (متن) در ارتباط توجه کنید. در بحث مهارت ارتباطی وقتی از تکست یا متن حرف می‌زنیم، منظورمان تمام کلماتی است که بین دو طرف رد و بدل می‌شود؛ چه به شکل شفاهی و چه به شکل مکتوب.

با این تعریف، هر آن‌چه تکست نیست، اما تکست را احاطه می‌کند، کانتکست است (ناگزیریم این جملهٔ فارسی را با کلمات انگلیسی بنویسیم، چون اگر مستقیم از واژه‌هایی مثل زمینه، بستر یا بافتار استفاده کنیم، ممکن است گستردگی و عمیق مفهوم کانتکست از چشم‌مان دور بماند).

حالا به یک گفتگوی فرضی میان مدیر و کارمند فکر کنید.

کارمند می‌گوید: «خانم مدیر. آیا امکان دارد حقوق سه ماه آینده‌ٔ خودم را الان از شرکت بگیرم تا بتوانم یک بدهی مهمم را پرداخت کنم؟»

مدیر پاسخ می‌دهد: «تا حالا چنین تقاضایی از همکارها نشنیده بودم. باید روی آن فکر کنم.»

تمام این کلماتی که خواندید «متن» گفتگو (یا متن مذاکره)‌ هستند. اما این متن، در خلاء تبادل نمی‌شود. این متن، بستر و زمینه و حاشیه‌ای دارد. در یک بافت نشسته است. سیگنال‌های دیگری در کنار این متن هستند که روی معنای آن تأثیر می‌گذارند. به چند نمونه سیگنال زمینه‌ای توجه کنید:

همان‌طور که می‌بینید، حاشیه یا بستر یا زمینه یا کانتکست، موضوعاتی نظیر زبان بدن، ارتباط چشمی و پیامهای غیرکلامی را در برمی‌گیرد. البته به این‌ها محدود نیست. موارد دیگری مثل سوابق قبلی گفتگو و هنجارهای فرهنگی هم بخشی از بستر گفتگو محسوب می‌شوند.

احتمالاً این گزاره را می‌پذیرید که معنای «متن/Text» بدون «حاشیه/Context» کامل نمی‌شود. یعنی اگر پاسخ سوالاتی را که گفتیم (و ده‌ها سوال مشابه از همین جنس) را بدانید، بهتر می‌توانید درک کنید که چه پیامی در گفتگو رد و بدل شده و چه نتیجه‌ای گرفته شده یا گرفته خواهد شد.

اما در ادامهٔ این گزاره، سوال دیگری مطرح می‌شود که کمی سخت‌تر است:

این همان پرسشی است که ادوارد هال بر اساس تجربیاتش به آن پاسخ داده و البته محققان دیگری پس از او راهش را دنبال کرده و در قالب پژوهش‌های علمی، پاسخش را تأیید و تکمیل کرده‌اند. امروزه حرف‌های ادوارد هال در این باره – که حدود نیم قرن قبل در کتاب فراتر از فرهنگ یا Beyond Culture – مطرح کرد، به یکی از مفاهیم پایه در ارتباطات و مذاکره تبدیل شده و به طور خاص، کسانی که برای مذاکره بین‌المللی تربیت می‌شوند، این حرف‌های او را در همان جلسات نخست، می‌شنوند و می‌آموزند.

هم‌چنین در برخی کتاب‌های درسی می‌خوانیم (+): احتمالاً معیار «اهمیت حاشیه برای درک متن» یکی از مهم‌ترین معیارها برای سنجش الگوی ارتباط و گفتگو در فرهنگ‌ها و مقایسهٔ آن‌ها با یکدیگر است.

به زبان خودمانی‌تر: اگر قصد داشتید دو کشور (مثلاً ایران و آلمان) را از نظر سبک حرف زدن و تعامل مردم با یکدیگر مقایسه کنید و مجبور بودید صرفاً یک پارامتر را برای مقایسه انتخاب کنید، به اهمیت «حاشیه / کانتکست» توجه کنید.

فرهنگ‌های High-context در برابر فرهنگ‌های Low-context

چند نکته دربارهٔ ادوارد هال و بحث Context

به خاطر داشته باشید که آن‌چه ادوارد هال می‌گوید، مثل بسیاری از نظریه‌های علمی، صرفاً یک مدل است؛ مدلی برای درک بهتر فرهنگ و ارتباطات. ما از یک «حقیقت مطلق» حرف نمی‌زنیم. بلکه از یک «طیف فرضی» حرف می‌‌زنیم که می‌تواند کمک کند فرهنگ‌ها را بهتر بفهمیم.

علاوه بر این، مهم است به این نکته توجه کنید که ادوارد هال، یک روش عینی و تعریف عملیاتی برای سنجش کانتکست ارائه نمی‌کند.

او صرفاً مثال می‌زند و توضیح می‌دهد (البته پژوهش‌گران پس از او این نقطه‌‌ضعف را پوشش داده‌اند و معیارهای عینی‌تری برای این بحث تعریف کرده‌اند).

این شیوهٔ را می‌توان به عملگرایی او – به علت تجربه‌ی مذاکره‌های بین‌المللی و نیز آموزش دیپلمات‌ها – نیز نسبت داد. شما نمی‌توانید به دیپلمات‌های کشور خود بگویید چون هنوز تعریف دقیق علمی از این مفهوم ندارم، خودتان به مذاکره بروید و ببینید چه پیش می‌آید. به همین علت، ادوارد هال ترجیح می‌داد مثلاً به کارشناسان سیاسی بگوید: در فرهنگ مردم ژاپن در مقایسه با فرهنگ آلمانی‌ها، نقش زمینه بسیار پررنگ‌تر است. یا این‌که مهم است که بدانیم اگر در یک فرهنگ زمینه پایین، طرف مقابل پس از شنیدن حرف‌ها و پیشنهادات ما، خوشحالی و هیجان زیادی را در رفتار و چهره‌اش نشان نداد، این الزاماً نشانه‌ی بی‌میلی نیست (چنانکه ابراز بیش از حد احساسات نیز، در یک فرهنگ زمینه بالا، به معنای هیجان‌زده شدن فرد از یک پیشنهاد یا نارضایتی شدید او از حرف یا موضع ما محسوب نمی‌شود).

این نکته را هم به خاطر داشته باشید که در یک یا دو دههٔ اخیر با گسترش ابزارهای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، تفاوت‌های فرهنگی کمتر از گذشته شده است و حکم‌های کلی در مورد کشورها را سخت‌تر می‌توان صادر کرد. به همین علت، برخی صاحب‌نظران هشدار می‌دهند که در تحلیل نسل جوانی که در عصر دیجیتال متولد شده، محتاط‌تر باشید (+). تفاوت جوان ایرانی با جوان آمریکایی یا آلمانی قرار نیست به اندازهٔ تفاوت میانسال‌ها و افراد مسن در دو کشور،‌ مشهود و ملموس باشد.

علاوه بر این‌ها به این نکته هم توجه کنید که در این نوع مدل‌سازی‌ها ما همیشه از میانگین حرف می‌زنیم. اگر میانگین قد فیلیپینی‌ها از میانگین قد ایرانی‌ها کوتاه‌تر است، به این معنا نیست که هر ایرانی که پیدا کنید از هر فیلیپینی که پیدا کنید بلندقدتر است.

این هم که در برخی کشورها فرهنگ از جنس High-context است، لزوماً به این معنا نیست که همهٔ مردم این کشورها این ویژگی‌ را دارند.

بنابراین بهترین روش استفاده از مدل هال این است که اگر با یک سازمان یا تیم جدید وارد مذاکره می‌شوید یا با فرد جدیدی دوست می‌شوید (مستقل از این که از کدام کشور یا منطقه یا صنعت آمده) در پی این باشید که کشف کنید «آن فرد یا آن سازمان یا آن تیم» در کجای طیف Context قرار می‌گیرد. هر چقدر زودتر پاسخ این پرسش را مشخص کنید، کیفیت ارتباط شما در آیندهٔ گفتگو و مذاکره و تعامل، بهتر خواهد بود.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری ارتباطات غیر کلامی و زبان بدن به شما پیشنهاد می‌کند: