Generic selectors
Exact matches only
Search in title
Search in content
Menu
دوره آموزشی مقدمه‌ای بر تفکر سیستمی (کلیک کنید)


تفکر واگرا و تفکر همگرا


اهداف و انتظارات آموزشی متمم در این درس
کد درس: ۶۶۶۵
پیش نیاز مطالعه درس تفکر همگرا و تفکر واگرا از دوستان عزیز متممی انتظار می‌رود پس از مطالعه این درس
  • بتوانند تفکر همگرا و تفکر واگرا را تعریف کنند.
  • بتوانند مواردی را که در حل مسئله‌های شخصی یا گفتگوهای کاری به سمت تفکر همگرا می‌روند تشخیص دهند.
  • به خاطر بسپارند که همگرایی و واگرایی تفکر، هر دو ضروری و مفید هستند. آنچه نگران‌کننده است، سوگیری بسیار جدیِ ما به سمت یکی از این دو شیوه‌ی اندیشیدن است.
فشار ذهنی هنگام مطالعه
نیاز به مشارکت شما
کسب و کار
زندگی
تفکر واگرا چیست و با تفکر همگرا چه تفاوتی دارد؟

از زمانی که گیلفورد در دهه‌ی پنجاه میلادی بحثِ تفکر واگرا را مطرح کرد و آن را در برابر تفکر همگرا قرار داد، این دوقطبی‌ِ همگرا و واگرا به یکی از پایه‌های اصلی در آموزش مهارت حل مسئله تبدیل شده است.

همچنین تحقیقات متعددی از این فرضیه پشتیبانی می‌کنند که تفکر واگرا می‌تواند با خلاقیت در ارتباط باشد.

اگر چه برخی چنان اغراق آمیز برخورد می‌کنند که گویی تفکر واگرا دقیقاً معادلِ مفهوم خلاقیت است؛ اگر چه چنین نیست.

برای آشنایی با تفکر واگرا بهتر است ابتدا مثالی از حالت متضاد آن یعنی همگرایی در تفکر را مرور کنیم.

به این گفتگو توجه کنید:

  این موقع سال برای مسافرت خیلی خوبه. کجا بریم؟

  کیش به نظرم عالیه.

  خیلی دنبال تفریح و محل‌های تفریحی نیستیم. می‌خوایم توی هتل استراحت کنیم.

  کیش به نظرم بهترین هتل‌ها رو برای این کار داره.

  الان یه مقدار گرمه اونجا.

  اتفاقاً کیش الان توی هتل‌های اصلیش، سیستم‌های سرمایش خوبی گذاشته‌اند.

  اگر نخواهیم کیش بریم، پیشنهاد بعدیت کجاست؟

  به نظرم کیش تنها گزینه خوبه. اگه نمی‌خواین مسافرت برین چرا بهانه میارین!

مثال بالا اگر چه با کمی اغراق همراه است، اما احتمالاً در ذهن همه‌ی ما خاطرات مشابهی را زنده می‌کند.

تفکر همگرا یعنی اینکه ما روی یک ایده متوقف می‌شویم

ویژگی تفکر همگرا، قفل شدن روی یک ایده‌ی مشخص یا ایده‌های مشابه‌ آن است. چیزی که گاهی به آن Idea fixation می‌گویند.

افرادی که به شیوه‌ی همگرا (Convergent) فکر می‌کنند، اگر یک پاسخ به ذهنشان برسد، دیگر به سادگی نمی‌توانند به پاسخ دیگری فکر کنند. اگر هم چنین کنند، پاسخ‌های دیگر ماهیت متفاوتی نخواهند داشت؛ بلکه کمابیش تغییریافته‌ی همان ایده‌ی اصلی خواهند بود.

مهم نیست که سوال چیست:

به مقصد مسافرت فکر می‌کنیم یا به غذای امروز؛

به روش تامین مالی شرکت فکر می‌کنیم یا برنامه مناسب تبلیغات؛

به استخدام نیروی انسانی یا طراحی یک الگوریتم جدید؛

مهم این است که نخستین پاسخ برای خیلی از ما آخرین پاسخ محسوب می‌شود.

افرادی که به شیوه‌ی همگرا فکر می‌کنند، حتی اگر در لحظه‌ی نخست چند ایده‌ی متفاوت به ذهن‌شان برسد، به سرعت آنها را به نفع یکدیگر حذف می‌کنند و فهرست آن‌ها هر لحظه، کوچک و کوچک‌تر می‌شود.

سابقه بحث در مورد تفکر واگرا و همگرا در فضای دانشگاهی

اگر چه مفهوم تفکر واگرا (Divergent Thinking) و تفکر همگرا (Convergent Thinking) قرن‌هاست به شکل‌های مختلف در نوشته‌ها و تحلیل‌های نویسندگان و دانشمندان دیده می‌شود، اما نام‌گذاری همگرا و واگرا برای شیوه‌های تفکر کمتر از هفتاد سال قدمت دارد.

جوی گیلفورد در سالهای ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ در مورد هوش و ساختار هوش مطالعه می‌کرد و مقالات و تحقیقات متعددی در این زمینه منتشر کرد.

او دو اصطلاح تفکر واگرا و تفکر همگرا را در کتاب خود تحت عنوان ماهیت هوش انسانی (The Nature of Human Intelligence) مطرح کرد و پس از این دو تعبیر به ادبیات عمومی روانشناسی (و سپس مدیریت) وارد شده و رواج پیدا کردند.

این روزها همه جا در مورد تفکر همگرا و واگرا می‌شنویم و ممکن است احساس کنیم که پس از چند دهه، احتمالاً این بحث برای اکثر انسان‌ها – یا لااقل آموزش‌دیده‌های روانشناسی و مدیریت – حل شده است.

اما ورنر راینارتز در مقاله‌ی خود که در سال ۲۰۱۳ توسط نشریه کسب و کار هاروارد منتشر شد بر این نکته تأکید کرد که هنوز هم تفکر واگرا و خلاقیت در حل عملی مسائل رواج بسیار کمی دارد و بسیاری از ما به شکلی آموزش دیده و تربیت شده‌ایم که ذهن‌مان به سمت الگوهای تحلیلی و همگرا سوگیری دارد (منبع).

نگاهی دقیق‌تر به تفکر همگرا و تفکر واگرا

محدودیت در دسترسی کامل به این مجموعه درس

دسترسی کامل به مجموعه درس‌های تصمیم گیری و حل مسئله برای اعضای ویژه متمم در نظر گرفته شده است. با فعال کردن اشتراک ویژه به درس‌های بسیار بیشتری دسترسی پیدا می‌کنید که می‌توانید فهرست آن‌ها را در اینجا ببینید:

 فهرست درس‌های مختص کاربران ویژه متمم

بررسی‌های ما نشان داده که دوستان متممی علاقه‌مند به تصمیم گیری و حل مسئله از درس‌های زیر هم استقبال می‌کنند:

  تفکر سیستمی  |  تفکر استراتژیک  |  مهارت یادگیری

  شخصیت شناسی | خودشناسی | حمایت اجتماعی | استرس

  زندگی شاد | مدیریت انگیزه | عزت نفس

  مدل ذهنی  |  مشاوره مدیریت  |  کوچینگ

  دوره MBA (پیگیری منظم مجموعه درس‌ها)

اگر با فضای متمم آشنا نیستید و دوست دارید درباره‌ی متمم بیشتر بدانید، می‌توانید نظرات دوستان متممی را درباره‌ی متمم بخوانید و ببینید متمم برایتان مناسب است یا نه. این افراد کسانی هستند که برای مدت طولانی با متمم همراه بوده و آن را به خوبی می‌شناسند:

البته طبیعی است که تاکید بر اهمیت تفکر واگرا به معنای نادرست بودن یا غیرمفید بودن تفکر همگرا نیست؛ بلکه به دلیل سوگیری بیشتر ذهن ما به سمت تفکر همگرا، لازم است کمی به سمت دیگر ماجرا هم توجه داشته باشیم.

در نهایت پس از اینکه تفکر واگرا، ده‌ها راهکار پیش روی ما قرار می‌دهد باید بهترین آنها را انتخاب کرده و سپس با تفکری متمرکز و همگرا، به اصلاح، تعدیل، توسعه و اجرای آن فکر کنیم.

تمرین درس تفکر همگرا و تفکر واگرا

  چه تمرین (یا تمرین‌های) دیگری را خوانده‌اید یا شنیده‌اید یا خودتان می‌توانید پیشنهاد کنید که موجب توسعه تفکر واگرا شود؟

  به نظر شما در روابط عاطفی، توجه نکردن به الگوی تفکر واگرا چه مشکلات و تبعات نامطلوبی می‌تواند به همراه داشته باشد؟ لطفاً سناریوی ذهنی طراحی کنید و مثال بزنید.

 

      شما تاکنون در این بحث مشارکت نداشته‌اید.  

     برخی از دوستان متممی که به این درس علاقه مندند:    جعفر صبحی ، وحید قاسمی ، مصطفی منبری اسکویی ، رامینا ، سید رضا عسگریان

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مهارت حل مسئله به شما پیشنهاد می‌کند:

سری مطالب حوزه مهارت حل مسئله
 

برخی از سوالهای متداول درباره متمم (روی هر سوال کلیک کنید)

متمم چیست و چه می‌کند؟ (+ دانلود فایل PDF معرفی متمم)
چه درس‌هایی در متمم ارائه می‌شوند؟
هزینه ثبت‌نام در متمم چقدر است؟
آیا در متمم فایل‌های صوتی رایگان هم برای دانلود وجود دارد؟

۵۵۵ نظر برای تفکر واگرا و تفکر همگرا

    پرطرفدارترین دیدگاه به انتخاب متممی‌ها در این بحث

    نویسنده‌ی دیدگاه : آرام آخوندی

    1.الف: سعی در انجام متفاوت کارهای روزمره
    مثلا تنوع در نوع صبحانه
    تغییر محل صرف غذا
    تغییر مسیرهای روزانه که باید طی شود
    تغییر دکوراسیون
    تغییر در سبک آغاز گفتگوی روزانه با همکاران
    ایجاد تنوع در هر چیزی که دور و بر ماست
    و کلا تنوع در کار وزندگی و سبک تفریح و ...
    ب: قبل از هر کاری یا پاسخی اندکی بیشتر فکر کنیم و عادتی واکنش نشان ندهیم
    پ: قبل از خوردن بیشتر به خود غذا و خوراکی نگاه کنیم و به جزییات آن بیشتر توجه کنیم و آرامتر مصرف کنیم تا بهتر توسط ذائقه ما درک شود
    ج: گوش کردن فعال به دیگران با حضور ذهن کامل و عجله نداشتن برای پاسخ به گفته هایشان
    و خیلی موارد دیگر که میتواند به افزایش زمان و کیفیت تامل ما در امور و اشیا منجر شود.

    2. بالقوه و نزدیک به فعل تبعات فاجعه آمیزی دارد
    مثلا در رابطه والدین و فرزند اگر تفکر همگرا باشد والدین به سرعت قضاوتهای منفی از عملکرد یا برخوردهای فرزند خواهند داشت و چون نمیتوانند مسیر دیگری را فرض کنند یا دلیلی غیر از آنچه قبلا در خیلی موارد مشاهده کرده اند در نظر بگیرند ناچار برخوردهایی نامناسب و از روی استرس بیش از حد با فرزند خواهند داشت و ممکن است احساس اجحاف شدیدی در او ایجاد کنند که جبران آن مشکل باشد. در حالیکه با گفتگو و تفکر بیشتر روی موضوع بخصوص با مشارکت خود او ممکن هست به دیدگاه بهتر و معتدلتری برسند و از برخورد ناسالم یا افراطی پیشگیری کنند.
    هم خودشان احساس بی اعتبار پنداشته شدن توسط فرزند پیدا نمیکنند و هم فرزند احساس سلطه گری و زور گویی و جمود فکری آنان را نخواهد داشت.
    کلا پایبندی شدید به تفکر همکرا میتواند از احساس نیاز به همفکری و مشارکت و در نتیجه تلاش برای شناخت بهتر شرایط و آدمهای اطرافمان جلوگیری کند.

    در زمینه روابط عاطفی زوجها وقتی دو سوی رابطه در مرحله شوق قرار دارند با تفکر همگرا احتمالا همه چیز را بر مبنای شوق بیش از حدی که دچار هستند خوب ببینند چون از ارزیابی بالغانه فاصله دارند اما در مرحله شناخت وقتی شوق طرفین فروکش کرد نکات منفی خودنمایی میکنند و اینجا اگر تفکر غالب همگرا باشد زود به بن بست در رابطه دچار خواهند شد زیرا باز هم ارزیابی بالغانه مغفول میماند و راههای احتمالی دیگر برای حل مسایل از چشم طرفین دور خواهد ماند (بن بست در رابطه) به نظرات هم توجه کمتری میکنند و بدون همفکری و مشارکت سوءتفاهمها زیاد خواهد بود.

     
    تمرین‌ها و نظرات ثبت شده روی این درس صرفاً برای اعضای متمم نمایش داده می‌شود.
    .