آدریان فرنهام | از روانشناسی پول تا رفتارشناسی در محیط کار

آیا تا به حال پیش آمده که احساس کنید تشابه اسمی در دنیای نشر زیاد است؟

مثلاً در یک کتاب‌فروشی، کتاب جالبی دربارهٔ تاریخچه روانشناسی به چشم‌تان می‌خورد و نام نویسنده را می‌بینید و به خاطر می‌سپارید. در همان ردیف، کتاب‌ دیگری دربارهٔ شخصیت‌شناسی با نام همان نویسنده آمده است. چند قدم آن‌طرف‌تر، یک کتاب دربارهٔ رهبری سازمانی می‌بینید. کتاب ساده، روان و در عین حال دقیق و علمی است. باز هم نام همان نویسنده روی جلد آمده است. کنار کتاب رهبری، کتابی دربارهٔ اخلاق کسب‌و‌کار قرار گرفته. عادی نیست. اما باز هم قابل‌درک است. شخصیت‌شناسی و رفتار سازمانی چندان از یکدیگر بیگانه نیستند.

مشکل از جایی شروع می‌شود که در جای دیگری در همان کتاب‌فروشی، کتابی دربارهٔ روانشناسی پول با نام همان نویسنده می‌بینید. کتاب دیگری هم دربارهٔ رفتار کودکان به عنوان مصرف‌کننده – موضوعی در قلمرو بازاریابی – از همان نویسنده به چشم می‌خورد. همهٔ این‌ها را هم که بپذیریم، قطعاً اگر نام همان نویسنده را روی جلد کتابی دربارهٔ جذابیت فیزیکی ببینیم و در کنارش، کتابی دربارهٔ زبان بدن هم با همان نویسنده باشد، مطمئن می‌شویم که ماجرا از جنس تشابه اسمی است.

صبر کنید! هنوز هم در تشابه اسمی تردید دارید؟

در بخش سیاسی، کتابی دربارهٔ جاسوسی است و در آن به روش و منش جاسوس‌ها پرداخته شده است. فصل اول با حملهٔ روسیه به اوکراین آغاز می‌شود. در آن‌جا پوتین، جاسوسی با استعداد متوسط اما آموزش‌دیده معرفی می‌شود که توانسته به یکی از جایگاه‌های مهم قدرت دست پیدا کند. در بقیهٔ کتاب هم افراد دیگری معرفی و تحلیل می‌شوند که در سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی کار کرده‌اند. باز هم نام همان نویسنده روی جلد کتاب است.

دیگر وقتی کتابی دربارهٔ طب مکمل با نام همان نویسنده ببینید، حتی لازم نخواهید دانست به سراغ وب و جستجو در گوگل بروید. مشخصاً نام آدریان فرنهام (Adrian Furnham) در بین نویسندگان بسیار رایج است. وگرنه مگر می‌شود همهٔ این کتاب‌ها را از روانشناسی سازمانی تا روانشناسی پول، از زیبایی فیزیکی و جذابیت و زبان بدن تا طب مکمل، و از  تا زیرآب‌زدن تا جاسوسی یک نفر نوشته باشد؟

چند نکته از زندگی آدریان فرنهام

آدریان فرنهام به نسبت کارهای فراوان، عمیق، متنوع و ارزشمندش، در میان ما ایرانیان کمتر شناخته شده است. او در سال ۱۹۵۳ در بندری در آفریقای جنوبی از خانواده‌ای انگلیسی به دنیا آمده. مادرش پرستار بوده و پدرش روزنامه منتشر می‌کرده است. چنان که خود می‌گوید، رفتارهای تکانشی را از مادرش به ارث برده و عشق به کتاب را از پدرش (+).

منطقه‌ای که آدریان در آن به دنیا آمد و بزرگ شد، محل زندگی مهاجران بود. نروژی‌ها، انگلیسی‌ها و آلمانی‌های فراوانی در آن ساکن بودند و در کنارشان، سوییسی‌ها، لهستانی‌ها و روسی‌هایی هم زندگی می‌کردند. مادر خود آدریان هم برای پزشکی روس به نام ریتنسکی کار می‌کرد؛ که البته نامش را به ریتن تغییر داده بود. تجربهٔ زندگی و رشد در محیطی با این حد از آمیختگی‌های قومی و فرهنگی، به گسترش جهان‌بینی و افزایش عمق نگاه فرنهام کمک کرد. یکی از کتاب‌های بسیار قوی و موفق او به نام شوک فرهنگی (Culture Shock) دربارهٔ مواجه شدن مهاجران با فرهنگ‌های دیگر است. با اطمینان می‌توان گفت اگر فرنهام خود چنان تجربه‌ای نداشت، چنین کتابی تا این حد قوی و تأثیرگذار از آب در نمی‌آمد.

وقتی انجمن روانشناسی آمریکا نام او را به عنوان یکی از ۲۰۰ روانشناس برتر دوران مدرن در جهان اعلام کرد، در مصاحبهٔ کوتاهی از او پرسیدند: «آیا خاطره‌ای از گذشته‌های دور دارید که فکر کنید در موفقیت امروز شما نقش داشته است؟» در پاسخ گفت (+): استاد راهنمایم به درستی قاعدهٔ «Publish or Perish» را به من تذکر داد [جمله‌ای که معمولاً با بار معنایی منفی به کار می‌رود و معنایش این است که در محیط دانشگاهی، اگر می‌خواهی حذف و نابود نشوی، باید مدام مقالات جدید منتشر کنی].

نمی‌دانیم استاد راهنمای فرنهام دقیقاً به او چه گفته و چگونه او را ترسانده،‌ اما هر چه گفته، حاصل این بوده که او تا کنون حدود ۹۵ کتاب و ۱۳۰۰ مقاله منتشر کرده است (+).

در مورد تحصیلات دانشگاهی فرنهام، همین کافی است که بگوییم علاوه بر کارشناسی لیبرال آرتز – که محتوای بین‌رشته‌ای دارد و به موضوعاتی مانند تاریخ، ادبیات،‌ روانشناسی، جامعه‌شناسی و هنر می‌پردازد – سه مدرک کارشناسی ارشد و سه دکترا دریافت کرده است. از آن‌جا که تقریباً در همهٔ این رشته‌ها هم کتاب و مقاله نوشته، سخت است که  او را به عنوان متخصص یک رشتهٔ مشخص معرفی کنند.

خودش هم اشاره می‌‌کند که برای دیگران دشوار است او را در طبقه‌بندی‌ها جا دهند. گاهی به عنوان روانشناس سلامت، گاهی به عنوان متخصص اقتصاد رفتاری،  گاه در جایگاه روانشناس اجتماعی و زمانی هم به عنوان متخصص رفتار سازمانی معرفی می‌شود. کسانی که او را می‌شناسند و آثارش را خوانده‌اند، احتمالاً ترجیح می‌دهند بگویند: «فرنهام، فرنهام است.» بی‌آنکه توضیح بیشتری به نامش بیفزایند.

حضور آدریان فرنهام در رسانه‌ها

آدریان فرنهام،‌ بر خلاف سایر بزرگان حوزه روانشناسی سازمانی و رفتار سازمانی، به فعالیت دانشگاهی اکتفا نکرده و در نشریات عمومی مانند فایننشیال تایمز، ساندی تایمز، گاردین و دیلی تلگراف نیز مقاله نوشته و می‌نویسد. برخی از مقالات و جستارهایی که در کتاب‌هایش می‌بینیم، نسخهٔ اصلاح‌شده و تکمیل‌شدهٔ همان مقالات عمومی است.

فرنهام در سال‌های اخیر هم به اندازهٔ گذشته پرکار بوده و مدام کتاب‌های تازه منتشر کرده است. اما ترجیحش این بوده که در شبکه‌های اجتماعی حضور جدی نداشته باشد. او یک اکانت توییتر نسبتاً خلوت با حدود ۲۵۰۰ فالوئر دارد که با فاصلهٔ زمانی زیاد توییت‌هایی منتشر می‌کند. توییت‌ها هم معمولاً صرفاً لینکی به مقالات و مطالبی هستند که در نشریات دیگر منتشر کرده است. به عبارت دیگر، فرنهام، برخلاف بسیاری از کاربران توییتر، در هیچ موضوعی اظهارنظر تک‌جمله‌ای و چندجمله‌ای ندارد.

فرنهام و روانشناسی پول

با توجه به تنوع آثار و نوشته‌های فرنهام، ما در درس‌های مختلف متمم به سراغ او رفته‌ایم و می‌رویم.

یکی از بخش‌هایی که در آن از کارهای فرنهام بهره برده‌ایم، درس‌های روانشناسی پول است. فرنهام جدا از مقالات و نوشته‌های پراکنده، کتاب ارزشمندی هم با عنوان The New Psychology of Money دربارهٔ روانشناسی پول دارد که بسیار مفید و آموزنده است و از منابع معتبر این حوزه محسوب می‌شود:

کتاب روانشناسی پول

او هم‌چنین طراح پرسشنامهٔ‌ MBBS هم هست. پرسشنامه‌ای که به سنجش رفتار و نگرش انسان‌ها در مواجهه با پول می‌پردازد.

جستارهای مدیریتی و روانشناسی فرنهام

در سال‌های اخیر، جستارنویسی و جستارخوانی در کشور ما بسیار رواج یافته و کتاب‌های فراوانی، چه تألیف و چه ترجمه، از جنس مجموعه جستار منتشر می‌شوند. در متمم هم تعدادی از این نوع کتاب‌ها معرفی شده‌اند (فهرست جستارهای معرفی‌شده).

اما به نظر می‌رسد در زبان فارسی، هنوز جستارهای با موضوع مدیریت و روانشناسی، به اندازهٔ کافی جای خود را باز نکرده‌اند. شاید از آن جهت که ارزش چنین جستارهایی به این است که نویسنده، متخصص و صاحب‌نظر هم باشد. و از سویی، نویسندهٔ متخصص ممکن است ترجیح دهد وارد مقولهٔ جستار – که سلیقهٔ شخصی را با موضوعات علمی می‌آمیزد – نشود.

فرنهام در این میان، از جمله نویسندگانی است که از جستارنویسی ابا ندارد. او در عین این که متن‌های سنگین آکادمیک می‌نویسد و اساتید دانشگاه‌های جهان به کتاب‌ها و مقالاتش استناد می‌کنند، جستارهای فراوانی هم نوشته و نظر و برداشت شخصی‌اش را در حوزه‌های مختلف بیان کرده است.

سبک حرف زدن فرنهام در این نوع جستارها، با آدریان فرنهامی که در کتاب‌های دیگرش جزئی‌ترین نتایج را هم با تکیه بر پژوهش‌های رسمی و اعتبارسنجی آماری بیان می‌کند، فرق دارد. اما همین حرف‌ها می‌توانند بهانه‌های خوبی برای فکر کردن و حرف زدن باشند.

در آینده این نوع نوشته‌های فرنهام را هم در متمم نقل خواهیم کرد.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مبانی روانشناسی پول به شما پیشنهاد می‌کند: