تقسیم بندی شاخص‌ها: شاخصهای طولی در برابر شاخصهای مقطعی

تاکنون شاخص‌ها را از دیدگاه‌های مختلف، طبقه‌بندی کرده‌ایم.

در یکی از درسها توضیح دادیم که شاخص‌ها را می‌توان به دو دسته‌ی کمّی و کیفی تقسیم کرد.

در درس دیگری هم توضیح دادیم که هر شاخص نسبت به سایر شاخص‌ها و پارامترها، می‌تواند پیشرو یا تأخیری باشد.

اکنون می‌خواهیم یک تقسیم‌بندی دیگر از شاخص‌ها را با هم مرور کنیم.

شاخص‌های طولی (Longitudinal)

برخی شاخص‌ها در طول زمان معنا پیدا می‌کنند.

به این معنا که مقدار آن‌ها را می‌توان با گذشته‌شان مقایسه کرد.

شاخص قیمت تالار اصلی بورس اوراق بهادار تهران را در نظر بگیرید: ما می‌توانیم مقدار امروز این شاخص را با مقدار دیروز آن، یا مقدار آن در سال گذشته مقایسه کنیم.

بعید است کسی عدد شاخص بورس تهران را با عدد شاخص بورس نیویورک مقایسه کند؛ و اگر هم چنین کند، این مقایسه معنایی نخواهد داشت.

شاخص‌های مقطعی (Cross-sectional)

یا به عنوان یک مثال دیگر، به زمانی فکر کنید که واحد مدیریت منابع انسانی تصمیم می‌گیرد یک پرسشنامه برای سنجش رضایت شغلی تنظیم کند و از همکاران بخواهد که آن را تکمیل کنند.

احتمالاً واحد مدیریت منابع انسانی به این شاخص به عنوان یک شاخصی طولی نگاه می‌کند؛ به این معنا که این کار را در فصل‌ها و سال‌های مختلف تکرار می‌کند و نتایج مقایسه را با یکدیگر می‌سنجد.

استفاده از چنین پرسشنامه‌ای به عنوان شاخص مقطعی (اگر توسط یک محقق بیرونی و با حفظ روش علمی انجام نشود) کاربرد خاصی ندارد.

هیچ‌کس چنین مقایسه‌ای را نمی‌پذیرد: اینکه ما اعلام کنیم رضایت کارکنان ما اکنون از ۱۰۰ حدود ۷۵ است و خوشبختانه طبق آمار منتشر شده از واحد منابع انسانی شرکت همسایه، رضایت در میان همکاران ما در مقایسه با سایر شرکت‌ها بسیار بیشتر است.

اشتباه گرفتن شاخص‌های طولی با شاخص‌های مقطعی و بی‌توجهی به تفاوت ماهیت آنها می‌تواند به تحلیل‌های نادرست و گاه فریبکارانه منتهی شود.

اتفاقی که گاه در سیاست و اقتصاد هم، نمونه‌های آن را مشاهده می‌کنیم.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری آشنایی با سیستم کنترل مدیریت به شما پیشنهاد می‌کند: