خودافشایی چیست؟ | چگونه با خودافشایی مدیریت‌شده روابط خود را تقویت کنیم؟

درس را با چند مثال از خودافشایی آغاز کردیم. اما برای این که گسترهٔ بحث بیشتر مشخص شود و مصداق‌های متنوع خودافشایی از چشم‌تان دور نماند، نمونه‌های دیگری را هم فهرست می‌کنیم.

معلم با چند دقیقه تاخیر در کلاس حاضر می‌شود و به دانشجو‌ها می‌گوید: بچه‌ها ببخشید. ماشینم پنچر شده بود. مجبور شدم کنار خیابان لاستیک را تعویض کنم (گزینهٔ دیگر این بود که دربارهٔ تأخیر حرف نزند و درس را شروع کند. یا این که صرفاً به خاطر تأخیر عذرخواهی کند).

پسری در دیدار با دختر محبوب خود، هم‌زمان با طرح درخواست ازدواج به او می‌گوید که چند ماه با فردی رابطه داشته و قصد ازدواج هم داشته‌اند. اما نهایتاً مخالفت خانواده مانع آن‌ها شده و رابطه‌شان قطع شده است (گزینهٔ دیگر این است که اساساً در این باره حرف نزد. یا این خودافشایی را در زمان متفاوتی انجام دهد. مثلاً قبل از جلسهٔ درخواست ازدواج. یا مدت‌ها پس از ازدواج).

یک نفر هنگام نوشیدن قهوه با دوست قدیمی‌اش به او می‌گوید که «راستش من دوستی با تو را بیشتر به خاطر نوعی تعهد اخلاقی ادامه می‌دهم. اما دیگر دلم مثل گذشته برای دیدنت تنگ نمی‌شود و حتی این دوستی هم ارزش چندانی برایم ندارد.» (گزینهٔ دیگر این است که اصلاً چنین چیزی را مطرح نکند و ظاهر رابطه را حفظ کند. یا به تدریج در عمل با کم کردن تماس‌ها و زیاد کردن فاصلهٔ دیدارها دوستی را به سمت کمرنگ شدن ببرد).

فردی به همکارش می‌گوید که با فرزندم مشکل دارم و گاهی اوقات از این که تصمیم گرفتیم فرزند داشته باشیم پشیمان می‌شوم. او برخی از رفتارهای ناپسند فرزندش را هم برای همکارش شرح می‌دهد (گزینهٔ دیگر این است که اساساً چنین چیزی را به همکار خود نگوید. یا صرفاً چند نمونه از رفتارهای ناپسند را بگوید. و یا این که پشیمانی خود را از فرزند داشتن بگوید، اما از مصداق‌ها و رفتارهای ناپسند و نامطلوب فرزندش حرف نزند).

نویسنده‌ای در یکی از نوشته‌هایش یک متفکر نام می‌برد و به جمله‌هایی از او یا نمونه‌هایی از آراء او اشاره می‌‌کند. او هنگام طرح ایده‌ها و نظرات آن متفکر توضیح می‌دهد که خود او هیچ‌وقت کتاب‌های آن متفکر را نخوانده و آشنایی‌اش با او از طریق آثار واسط بوده است (گزینهٔ دیگر این است که هیچ اشاره‌ای به این نکته نکند و به آرامی از کنار این موضوع بگذرد. گزینهٔ دیگر هم این است که دروغ بگوید. یعنی تأکید کند که ماه‌ها و سال‌ها پیگیر آثار آن متفکر بوده و کتاب‌ها و مقالات او را خوانده است).

دوست خود را می‌بینید و بدون هرگونه توضیح و مقدمه‌ای، سر بر شانه‌اش می‌گذارید و گریه می‌کنید. پس از چند دقیقه که آرام شُدید، برایش از بحرانی که در زندگی‌تان آمده حرف می‌زنید و می‌گویید که فشارها چقدر زیاد شده و از آستانهٔ تحمل‌تان عبور کرده است (گزینهٔ دیگر این است که اصلاً هیچ نگویید و این وضعیت بحرانی را از او پنهان کنید. یا پس از این که گریستید و کمی سبک شدید، از او تشکر کرده و خواهش کنید که دربارهٔ علت گریه کردن‌تان چیزی نپرسد).

Jason Hoffman Illustration

اکنون با توجه به مثال‌هایی که مطرح شد، می‌توانیم به سراغ تعریف خودافشایی برویم:

البته اختلاف‌نظر دربارهٔ تعریف خودافشایی فراوان است و محققان در این زمینه نگاه‌های متفاوتی دارند. گاهی اوقات، تعریفی بسیار کلی ارائه می‌دهند. مثلاً می‌گویند هر چیزی که دربارهٔ خود آشکار کنید و بگویید، مصداق خودافشایی است (+). یا این که می‌گویند خودافشایی یک فرایند است که در آن، به دیگران اجازه می‌دهید به اسرار شما و چیزهایی که از نظرتان شخصی تلقی می‌شوند دسترسی پیدا کنند (+). با این نوع تعاریف،‌ خودافشایی صرفاً محدود به حرف زدن از روابط و احساسات نیست. حتی یک رفتار غیرکلامی ساده، مثلاً بالا زدن آستین و نشان دادن یک تتو هم می‌تواند مصداق خودافشایی باشد.

گاهی هم به سراغ افشای اطلاعات خاص‌تر می‌روند. اطلاعاتی که حرف زدن از آن‌ها مستلزم اعتماد جدی به طرف مقابل است و حتی می‌تواند شما را آسیب‌پذیر کند. حرف زدن در مورد جاهایی که از مرزهای عرف یا اخلاق عبور کرده‌اید و دیگران از آن خبر ندارند، نمونه‌ای از این خودافشایی‌های جدی و خاص است (+).

این که خودافشایی را چقدر وسیع یا محدود در نظر بگیرید، بستگی به موضوع بحث‌تان هم دارد. خودافشایی حداقل در سه حوزه مطرح می‌شود و این سه حوزه با وجود شباهت‌ها، تفاوت‌های جدی هم با یکدیگر دارند:

• خودافشایی در گفتگوهای روزمره با دوست و همکار و اطرافیان
• خودافشایی با همسر و شریک عاطفی و کسانی که رابطهٔ عمیق احساسی با آن‌ها داریم
• خودافشایی در فرایند مشاوره و درمان (جلسات روان‌درمانی و فضاهایی از این دست)

از میان این سه حوزه، ما بیشتر به مورد اول، یعنی گفتگوهای روزمره با اطرافیان توجه داریم. دو حوزهٔ دیگر، پیچیدگی‌های فراوانی دارند و بحث جداگانه‌ای را طلب می‌کنند.

ما دربارهٔ چه موضوعاتی خودافشایی می‌کنیم؟

در گفتگوهایی که روزانه با دوست و همکار و همسایه داریم، موضوعات متنوعی برای خودافشایی وجود دارد. ممکن است از افکار یا احساسات خود بگوییم؛ یا از آرزوها و رویاهایمان. هم‌چنین ممکن است خاطراتی را تعریف کنیم که معمولاً برای دیگران تعریف نمی‌کنیم و کمتر کسی از آن‌ها مطلع است. حرف زدن از ترجیحات و سلیقه‌ها و موفقیت‌ها و شکست‌ها هم می‌تواند نمونه‌های دیگری از خودافشایی باشد.

البته برای این که ببینیم چه حرفی را باید مصداق خودافشایی در نظر گرفت و چه حرفی را نمی‌توان خودافشایی دانست، باید خود فرد را هم در نظر بگیریم. ممکن است همهٔ دوستان و آشنایان و حتی سوپرمارکت و نانوایی محل هم بدانند که شما که امروز خودرو پژو دارید، رویای بی‌‌ام‌دبلیو را در سر می‌پرورید. اما همین موضوع، ممکن است برای فرد دیگری، یک موضوع بسیار شخصی و درونی باشد. او همواره چهره‌ای راضی و قانع از خود نشان داده و حتی به «لوکس‌سواران» بد و بیراه گفته است. در چنین حالتی، شاید کمتر کسی بداند که او خود نیز چنین رویایی در سر می‌پروراند.

یا ممکن است یک نفر هر روز عکس‌هایی از نوشیدنی‌هایش در شبکه‌های اجتماعی منتشر کند. اما فرد دیگری حاضر نباشد دربارهٔ این موضوع با دیگران – جز دوستان معتمد – حرف بزند.

بنابراین صرفاً بر اساس موضوع نمی‌توان قضاوت کرد و هر وقت از موضوع و مصداق و اهمیت خودافشایی حرف می‌زنیم، باید بگوییم: «از زبان چه کسی؟ و برای چه کسی؟»

خودافشایی یک صفت شخصیتی است یا یک رفتار آگاهانه و انتخابی؟

وقتی می‌گوییم یک ویژگی، صفت شخصیتی است، منظورمان این است که تقریباً همیشه و در طول زمان ثابت است و چندان تغییر نمی‌کند. مثلاً وقتی می‌گوییم فردی خسیس است، ریسک‌پذیر است، یا عصبی است، معمولاً چنین منظوری داریم.

اما وقتی از رفتار انتخابی و آگاهانه حرف می‌زنیم، منظورمان این است که فرد هر بار و در هر موقعیت «تصمیم می‌گیرد» که چگونه رفتار کند. او ممکن است امروز در یک کار مشخص تصمیم بگیرد گشاده‌دستانه برخورد کند. اما فردا در کار دیگری، پول خرج نکند. در این‌جا نمی‌توانیم بگوییم از ویژگی شخصیتی حرف می‌زنیم.

حالا دربارهٔ خودافشایی چه می‌توان گفت؟ اگر بگوییم خودافشایی یک صفت شخصیتی است، یعنی برخی دائماً علاقه به خودافشایی دارند و برخی دیگر، همیشه و در همه‌جا از خودافشایی اجتناب می‌کنند. به زبان دیگر، همان‌طور که می‌گوییم فلانی درون‌گراتر یا برون‌گراتر از من است، باید بتوانیم بگوییم فلانی از من خودافشاتر است. یا این که من از او خودافشاتر هستم.

اما اگر خودافشایی را رفتاری انتخابی در نظر بگیریم، دیگر چنین بحثی معنا ندارد. هر کس هر روز و در هر لحظه و در هر موقعیت و بر سر هر موضوع، جداگانه و مستقل تصمیم می‌گیرد که خودافشایی کند یا نکند.

حتماً تا کنون برای خود شما هم پیش آمده که افراد مختلف را از نظر میزان خودافشایی با یکدیگر مقایسه کنید. مثلاً بگویید: «مژگان هر چه در دلش باشد را زود بیرون می‌ریزد، اما از نگین به سختی می‌توان حرف بیرون کشید.» چنین جمله‌ای – چون مستقل از موضوع و موقعیت بیان شده – نشان می‌دهد که ما خودافشایی را گاهی به صورت «صفت شخصیتی» به کار می‌بریم و آن را به عنوان ویژگی ثابت انسان‌ها در نظر می‌گیریم.

دقیق‌تر این است که خودافشایی را ترکیب «صفت شخصیتی» و «رفتار انتخابی» در نظر بگیریم. یعنی فرض کنیم هر کس، سطحی از خودافشایی دارد. و این سطح ممکن است برای یک فرد بالاتر یا پایین‌تر از فرد دیگر باشد. اما هر کس در هر سطحی از خودافشایی، باز هم در لحظاتی تصمیم می‌گیرد که میزان خودافشایی را بیشتر یا کمتر کند (نسبت به خودش).

نمودار زیر این ترکیب را نشان می‌دهد:

وقتی از خودافشایی به عنوان یک صفت شخصیتی حرف می‌زنیم، می‌توانیم بگوییم خودافشایی مژگان بیشتر از نگین است. اما نباید فراموش کنیم که هم مژگان و هم نگین، در طول زمان بارها دربارهٔ این که «آیا الان خودافشایی کنم یا نه؟» و نیز این که «چه میزان خودافشایی مناسب است؟» تصمیم می‌گیرند. بنابراین، خودافشایی برای آن‌ها علاوه بر یک صفت شخصیتی، یک رفتار انتخابی هم هست و همین باعث می‌شود که نمودار خودافشایی آن‌ها یک خط ثابت افقی نباشد.

منظور از مدیریت خودافشایی یا خودافشایی مدیریت‌شده چیست؟

وقتی می‌گوییم بخشی از خودافشایی، انتخابی است، پس این سوال هم مطرح می‌شود که خودافشایی چه زمانی مناسب است و به چه کار می‌آید؟ از سوی دیگر، چه زمان‌هایی بهتر است خودافشایی نکنیم.

برای پاسخ به این سوال‌ها لازم است مزایا و معایب خودافشایی را به خاطر داشته باشیم.

پس از این که با خودافشایی و تبعات آن بیشتر آشنا شوید، به نتیجه خواهید رسید که خودافشایی مدیریت‌شده و هوشمندانه می‌تواند نقش مهمی در موفقیت ما در رابطه عاطفی، ارتباطات کاری، مسیری شغلی و نیز حوزه‌هایی مثل مذاکره، مهارت سخنرانی و مهارت ارائه داشته باشد. هم‌چنین اگر به کوچینگ و مشاوره مدیریت علاقه‌مند باشید، به‌کارگیری هوشمندانهٔ خودافشایی می‌تواند ابراز موثر و ارزشمندی برای شما باشد.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مهارتهای ارتباطی و زبان زندگی به شما پیشنهاد می‌کند: