تعریف حمایت اجتماعی چیست؟ معرفی انواع حمایت های اجتماعی

«انسان موجودی اجتماعی است.» همهٔ ما کم‌و‌بیش این گزاره را قبول داریم. نیاکان ما به شکل جمعی و قبیله‌ای زندگی می‌کرده‌اند و هنوز هم با وجود همهٔ ابزارهای مدرن که زندگی مستقل را تسهیل کرده‌اند، در فردگراترین جوامع هم رابطه های انسانی کارکرد خود را از دست نداده‌اند.

اگر «رابطه اجتماعی» را هر نوع رابطه‌ای با هر فردی غیر از خودمان تعریف کنیم، احتمالاً تأیید می‌کنید که زندگی ما، چه زندگی شخصی و چه شغلی، بدون روابط اجتماعی با مشکلات جدی مواجه می‌شود.

کافی است کمی فکر کنید و ببینید اخیراً چه کمک‌هایی از خانواده، همسر و شریک عاطفی، دوستان، آشنایان، همکاران و همسایگان خود گرفته‌اید؟

شاید از یکی از همکاران پولی قرض گرفته باشید یا با حمایت مالی خانواده در حال تحصیل باشید. شاید با دوست خود درد دل کرده‌اید. ممکن است برای پرسیدن نام یک پزشک متخصص از یکی از آشنایان مشورت گرفته باشید و بعید نیست از دوست یا شریک عاطفی‌تان خواسته باشید شما را به مطب آن پزشک برساند. همهٔ این‌ها مصداق‌های پشتیبانی اجتماعی هستند.

واضح است که بحث تعاملات اجتماعی موضوعی بسیار قدیمی است و کسی نمی‌تواند مدعی مطرح کردن این بحث باشد. انسان‌ها همواره نیازهای اجتماعی داشته‌اند و از ارتباطات اجتماعی برای تأمین نیازهای خود استفاده می‌کرده‌اند. اما تقریباً از دههٔ هفتاد و هشتاد میلادی (نیم قرن قبل) اتفاق جالبی افتاد. در کتابها،‌ مقاله‌ها و سخنرانی‌ها اصطلاحی رایج شد که این نوع بحث‌ها را زیر چتر خود قرار می‌داد: حمایت اجتماعی یا social support.

پس از این که اصطلاح حمایت اجتماعی جا افتاد و تعریف آن تا حدی مشخص شد، بلافاصله مطالعات بعدی آغاز شد. از جمله سوالاتی که پژوهشگران در پی پاسخ آن بودند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کارکردهای مثبت حمایت اجتماعی چیست؟
• حمایت اجتماعی چگونه بر سلامت روانی و جسمی افراد تأثیر می‌گذارد؟
• حمایت اجتماعی چه تأثیری بر کیفیت زندگی دارد؟
• چه تفاوت‌هایی بین حمایت اجتماعی در فرهنگهای مختلف وجود دارد؟
• هزینه‌هایی که برای کسب حمایت اجتماعی پرداخت می‌کنیم چه هستند؟

ما فعلاً در این درس دربارهٔ تعریف حمایت اجتماعی صحبت می‌کنیم تا به تدریج در درس‌های آتی به جزئیات بیشتر و کارکردهای حمایت اجتماعی بپردازیم.

تعریف حمایت اجتماعی چیست؟

پیش از این که به سراغ تعریف مفهومی حمایت اجتماعی برویم، بهتر است تعریف حمایت اجتماعی را از زبان سیدنی کب (Sydney Cobb) بخوانیم. او یکی از قدیمی‌ترین مقالات درباره حمایت اجتماعی را نوشته و در آن به نقش حمایت اجتماعی در تعدیل استرس‌های زندگی پرداخته است (+). کب حمایت اجتماعی را چنین تعریف می‌کند:

او در ادامه توضیح می‌دهد که وقتی شواهدی وجود داشته باشد که فرد به نتیجه برسد از چنین حمایت‌هایی بهره‌مند است، تا حد چشمگیری از آسیب‌هایی که استرس‌های زندگی به سلامتی‌اش می‌زنند حفاظت خواهد شد.

بحث تعریف حمایت اجتماعی در این‌جا به پایان نمی‌رسد. پژوهشگران و صاحب‌نظران مختلف در مقالات خود مصداق‌های متفاوتی را برای حمایت اجتماعی در نظر گرفته‌اند. مثلاً عده‌ای جنبهٔ عاطفی حمایت اجتماعی را پررنگ‌تر دیده‌اند (مثلاً درد دل) و عده‌ای دیگر بر جنبه‌های ابزاری حمایت اجتماعی (مثلاً قرض دادن پول) تمرکز کرده‌اند.

ما به تدریج در درس‌های حمایت اجتماعی به جزئیات تخصصی بیشتری در این باره خواهیم پرداخت. اما فعلاً لازم است با هم درباره منظورمان از حمایت اجتماعی در درس‌های متمم توافق کنیم تا بحث‌مان راحت‌تر پیش برود.

مولفه های حمایت اجتماعی چه هستند؟

قرار ما با شما این باشد که وقتی در متمم از حمایت اجتماعی حرف می‌زنیم، حداقل به چهار مولفه توجه داشته باشیم. چهار مولفه‌ای که اغلب دانشمندان و صاحب‌نظران این حوزه بر سر اهمیت آن‌ها توافق دارند:

در ادامه هر یک از این چهار مولفه حمایت اجتماعی را در چند جمله معرفی می‌کنیم و شرح می‌دهیم:

• حمایت احساسی و عاطفی
• حمایت ابزاری و فیزیکی
• حمایت اطلاعاتی
• حمایت در ارزیابی و شناخت

همان‌طور که در ابتدای درس اشاره کردیم، آن‌چه در این‌ درس خواندید صرفاً برای مشخص شدن چارچوب بحث حمایت اجتماعی است. به تدریج در درس‌های بعد، در مورد هر یک از این مولفه‌ها صحبت خواهیم کرد.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری حمایت اجتماعی به شما پیشنهاد می‌کند: