اتیمولوژی چیست؟ | اهمیت آشنایی با ریشه کلمات برای یادگیری زبان انگلیسی

حتماً شما هم گاهی درگیر ریشه‌های کلمات می‌شوید. ریشه شناسی کلمات حتی در زبان مادری هم که همواره با آن حرف می‌زنیم، می‌تواند جذاب و آموزنده باشد. مثلاً شاید بسیاری از فارسی‌زبان‌ها دقت نکنند که چمدان تغییریافتهٔ جامه‌دان است یا این که «دُش» پیشوندی است که معنای نفی و ضدیت می‌دهد: دُش‌نام یعنی بدنام کردن یا نام بد روی کسی گذاشتن و دُش‌من یعنی ضد من و مخالف من و دُش‌وار (در گذشته: دشخوار) چیزی است که راحت از عهده‌اش برنمی‌آییم.

به شکل مشابه، احتمالاً وقتی واژهٔ لبخند را به کار می‌بریم، کمتر پیش می‌آید که به ترکیبی بودن این واژه توجه کنیم: لب‌خند (خنده‌ای که بر لب می‌نشیند). قاعدتاً اگر حواس‌مان به این ترکیب باشد، نیش‌خند هم برایمان واژهٔ آشناتری خواهد بود و حتی ممکن است به سادگی واژه‌ای مثل چشم‌خند را هم بسازیم یا اگر جایی دیدیم، معنایش را تشخیص دهیم.

واضح است که این مثال‌ها نمونه‌هایی پیش‌پا‌افتاده از ریشه کلمات فارسی هستند و عده‌ای عمر خود را صرف واژه شناسی و بررسی تخصصی ریشه کلمات می‌کنند تا بدانند هر کلمه از کجا آمده و سیر تحول آن چگونه بوده است.

در این درس ابتدا چند جمله دربارهٔ معنای اتیمولوژی یا ریشه شناسی می‌گوییم و بعد از این که دیدیم اتیمولوژی چیست، به سراغ این موضوع مهم می‌رویم که اتیمولوژی چگونه می‌توان به یادگیری زبان انگلیسی کمک کند. امیدواریم پس از مطالعهٔ این درس قانع شده باشید که دانستن ریشه لغات چیزی فراتر از یک کنجکاوی علمی یا تفریح ساده است و می‌تواند نقش مهمی در گسترش دایره لغات و نیز افزایش تسلط کلامی ما ایفا کند.

اتیمولوژی چیست؟

اتیمولوژی (Etymology) یا ریشه شناسی یکی از زیرمجموعه‌های علم زبان‌شناسی است که به بررسی گذشته و ریشهٔ کلمات می‌پردازد. این کلمه از ریشهٔ یونانی étumon ساخته شده که برای اشاره به «معنا و مفهوم واقعی یک چیز» به کار می‌رفته است. دیکشنری وبستر، اتیمولوژی را بررسی تاریخچه شکل‌گیری و تحول یک کلمه (یا سایر المان‌های زبان) از نخستین نمونهٔ ثبت‌شده تا رسیدن به کاربرد امروزی می‌داند. این بررسی می‌تواند مواردی مانند مطالعهٔ انتقال واژه‌ها از یک زبان به زبان دیگر و نیز تحلیل اجزای کلمه و هم‌خانواده‌های آن را شامل شود.

اتیمولوژی زیرشاخه‌های متعددی دارد و بحث‌های تخصصی فراوانی را شامل می‌شود که بسیاری از آن‌ها صرفاً برای متخصصین و زبان‌شناسان جذاب است. اما برخی نکات و یافته‌های ابتدایی آن می‌تواند برای زبان‌آموزان نیز مفید باشد. در ادامه به برخی از کمک‌های ریشه‌شناسی به یادگیری زبان اشاره می‌کنیم. مثال‌های درس از زبان انگلیسی انتخاب شده، اما همین نکات در مورد یادگیری هر زبان دیگری هم مصداق دارند.

ریشه شناسی به‌خاطرسپردن معنای کلمات را آسان می‌کند

ریشه‌شناسی کمک می‌کند معنای واژه‌ها را راحت‌تر حدس بزنید

هیچ‌کس هنگام خواندن یک متن انگلیسی، معنای تمام واژه‌ها را نمی‌داند. حتی اگر در کشوری انگلیسی‌زبان متولد شده و اصطلاحاً Native باشد. چنان‌که اگر زبان مادری شما فارسی هم باشد، لزوماً معنای تمام واژگان یک متن را متوجه نمی‌شوید.

بنابراین بخشی از فرایند خواندن، حدس زدن است. ما در مطالعات روزمره – جز زمان‌هایی که مشخصاً مشغول زبان‌آموزی هستیم – لزوماً معنای تک‌تک واژه‌ها را جستجو نمی‌کنیم. در اکثر موارد، معنی کلمه را حدس می‌زنیم و از روی جمله عبور می‌کنیم. این قاعده دو استثناء دارد:

• تعداد کلماتی که نمی‌دانیم آن‌قدر زیاد باشد که اساساً نفهمیم بحث در مورد چیست.
• کلمه‌ای که نمی‌دانیم، محور اصلی جمله باشد.

حالا که حدس زدن بخشی از فرایند خواندن است، مهم است که بکوشیم کیفیت حدس زدن‌مان را بهتر کنیم. ریشه‌شناسی در این زمینه یکی از بهترین ابزارهاست.

گاهی این کار نسبتاً ساده است. مثلاً وقتی پیشوند یا پسوندهای خاصی در کلمه به کار می‌روند:

وقت گذاشتن برای اتیمولوژی یادگیری زبان را جذاب‌تر می‌کند

اطلاعات مربوط به اتیمولوژی کلمات را از کجا کسب کنیم؟

برای نزدیک شدن به دنیای اتیمولوژی و ریشه شناسی کلمات سه راه وجود دارد. راه اول این است که برای مطالعهٔ چند کتاب تخصصی دربارهٔ اتیمولوژی وقت بگذارید و به صورت عمیق با این رشته آشنا شوید.

کتاب‌های متعددی وجود دارند که می‌توانند گام نخست در یادگیری تخصصی اتیمولوژی باشند. کتاب آناتولی لیبرمن که انتشارات دانشگاه آکسفورد آن را منتشر کرده یکی از این کتاب‌هاست. ویژگی کتاب لیبرمن این است که ضمن حساسیت بسیار جدی به جنبه‌های علمی و آکادمیک واژه شناسی، کوشیده است متنی چنان روان ارائه کند که برای مخاطب عام قابل‌فهم باشد:

Word Origins and How We Know Them (Anatoly Liberman)

اما فرض ما این است که بیشتر دوستان متممی تصمیم ندارند به دانشمند واژه‌شناس و متخصص اتیمولوژی تبدیل شوند. بلکه صرفاً می‌خواهند تسلط بیشتری بر کلمات انگلیسی داشته باشند. با این فرض، می‌توانید یک یا دو کتاب دیکشنری با محوریت اتیمولوژی بخرید یا نسخهٔ آنلاین آن‌ها را پیدا کنید و کنار دست‌تان بگذارید.

ظاهر این نوع کتاب‌ها شبیه دیکشنری است. با این تفاوت که تعداد کلمات (مدخل‌ها)‌ آن‌ها بسیار کمتر است. معمولاً چندصد یا چندهزار کلمه را انتخاب می‌کنند و دربارهٔ‌ ریشه و داستان هر کلمه توضیح می‌دهند. کتاب‌های فراوانی از این دست وجود دارند که دو کتاب زیر نمونه‌هایی از آن‌ها هستند:

Dictionary of Word Origins

Word Origins: The Hidden Histories of English Words A-Z

روش سومی هم وجود دارد که کمی ساده‌تر و سبک‌تر است اما برای کسی که ریشه شناسی دغدغهٔ اصلی‌اش نیست، می‌تواند کافی باشد. آن هم استفاده از سرویس‌های آنلاین است:

از گوگل بپرسید

جستجوی ابتدایی گوگل برای بسیاری از کلمات متعارف می‌تواند کافی باشد. مثلاً اگر می‌خواهید با ریشه کلمه Ancient آشنا شوید کافی است etymology of ancient را جستجو کنید:

روش دیگر هم می‌تواند این باشد که به یکی از دیکشنری‌های آنلاین که بخش اتیمولوژی دارند مراجعه کنید. نسخهٔ آنلاین وبستر می‌تواند یک گزینهٔ خوب باشد:

سومین گزینه، آخرین گزینه و به گمان ما بهترین گزینه برای نیاز روزمرهٔ دوستان متممی می‌تواند دیکشنری Etymonline باشد. این دیکشنری توضیحات دقیق و کاملی برای کلمات مختلف ارائه می‌کند. لازم نیست همهٔ توضیحات را بخوانید. اما با یک نگاه سرسری هم می‌توانید نیاز خود را رفع کنید:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری آموزش زبان انگلیسی به شما پیشنهاد می‌کند: