مسیر شغلی چیست؟ مفهوم مسیر شغلی چه ابعادی دارد؟

کارمندی را در نظر بگیرید که در آستانه‌ی بازنشستگی، سوابق شغلی خود را مرور می‌کند و می‌گوید که ای کاش در دوران جوانی به سراغ کارآفرینی و راه‌اندازی کسب و کار خودم می‌رفتم.

یا بالعکس، کارآفرین ورشکسته‌ای را در نظر بگیرید که به نتیجه می‌رسد راه‌اندازی کسب و کار، گزینه‌ی مناسب او نبوده و می‌توانست در یک سازمان بزرگ، پله‌های ترقی را به شکلی بهتر و موثرتر طی کند.

به جوانی فکر کنید که در نخستین سال‌های دانشگاه، در جستجوی یک کار پاره‌وقت است و امید دارد که آن کار، بخشی از هزینه‌های تحصیلش را فراهم کند.

همه‌ی این مثال‌ها را می‌توان با یک موضوع مرتبط دانست: مسیر شغلی یا کارراهه یا  Career (روی کلمه کلیک کنید و مطمئن شوید که تلفظ درست آن را می‌دانید).

مسیر شغلی معانی بسیار متنوعی دارد و در متون مختلف با تعریف‌های متفاوتی به کار می‌رود (+). در این درس قصد داریم بعضی از مفاهیم مرتبط با مسیر شغلی را با هم مرور کرده و برای مطالعه‌ی درس‌های تخصصی‌تر در این زمینه آماده شویم.

مسیر شغلی به عنوان زندگی‌نامه شغلی انسان‌ها

شاید ساده‌ترین تعریف مسیر شغلی این باشد که بگوییم: «مسیر شغلی یعنی زندگی‌نامه شغلی یک فرد. به این معنا که هر فرد در طول زندگی خود کدام جایگاه‌های شغلی را کسب می‌کند.»

هم‌چنین جابه‌جایی میان مشاغل بسیار بیشتر شد. سرپرست شیفت در یک کارخانه خودروسازی می‌توانست شغل مشابهی در یک کارگاه هواپیماسازی به دست بیاورد و یا معلم یک مرکز آموزشی در صورت اثبات توانمندی‌ خود، می‌توانست در جایگاه معاون اجرایی یک مرکز آموزشی دیگر مشغول به کار شود.

به زبان امروزی، به تدریج جابه‌جایی عمودی و جا‌به‌جایی افقی در طول زندگی شغلی امکان‌پذیر شد و انسان‌ها با گزینه‌های بیشتر و متنوع‌تری برای انتخاب شغل روبرو شدند.

برنامه ریزی برای مسیر شغلی

برای فردی که در آستانه‌ی بازنشستگی قرار گرفته، مسیر شغلی بیشتر از جنس یک خاطره است. به این مفهوم که او به گذشته‌ی خود فکر کرده و موقعیت‌های شغلی مختلفی را که تجربه کرده به عنوان مسیر شغلی‌اش فهرست می‌کند (Career Path).

اما برای کسی که هنوز در ابتدا یا نیمه‌ی راه است و امید دارد که موقعیت‌های شغلی بهتری را تجربه کند، مسیر شغلی از جنس برنامه است (Career Plan). او می‌تواند انتظار «پیشرفت شغلی» داشته باشد و یا به این فکر کند که با انباشته کردن تجربه، جذب سازمان‌های قدرتمندتر، برندهای بزرگ‌تر و کسب و کارهای جذاب‌تر شود.

بنابراین وقتی در دنیای مدیریت از Career صحبت می‌شود، گاهی اوقات به این معناست که فرد، چه تصویری را از آینده شغلی و موقعیت‌های شغلی آتی خود در سر می‌پروراند و چه هدف‌هایی را در این زمینه در ذهن دارد (Career Goals).

«مسیر شغلی» برای کارشناسان و مدیران منابع انسانی

تا این‌جا هر چه درباره‌ی مسیر شغلی گفتیم، از نگاه فردی به مسیر شغلی می‌پرداخت. یعنی وقتی خود شما به مسیر شغلی خودتان (در گذشته یا در آینده) نگاه می‌کنید.

اما مسیر شغلی می‌تواند معانی دیگری هم داشته باشد. مثلاً وقتی در جایگاه مدیریت منابع انسانی قرار می‌گیرید، باید به مسیر شغلی کارکنان سازمان فکر کنید. به این‌که آیا هر کس می‌تواند یک مسیر رشد و پیشرفت در مقابل خودش ببیند؟ آیا مشخص است که کارشناس فروش، در صورتی که از همکاران خود برتر و توانمندتر باشد، مدیر فروش بعدی شرکت خواهد بود؟ آیا کسی که در مرکز تماس شرکت فعالیت می‌کند و تلفن جواب می‌دهد، قرار است برای همیشه در جایگاه یک اپراتور بماند یا نردبانی هم برای بالا رفتن و رشد و پیشرفت او در نظر گرفته شده است؟

قرار نیست همیشه و همه‌جا، همه‌کس بتوانند به موقعیت‌های بهتر و برتر راه پیدا کنند. اما این دغدغه وجود دارد که یک عضو شایسته از سازمان، باید احساس کند که در جا نخواهد زد و مدیران سازمان برای جایگاه‌های شغلی آتی او فکری کرده‌اند.

پس مفهوم مسیر شغلی برای کارشناسان و مدیران منابع انسانی با تعریف مسیر شغلی فردی تفاوت دارد و وقتی این کارشناسان از طراحی مسیر شغلی حرف می‌زنند، منظورشان بسترسازی و مسیرسازی برای رشد و پیشرفت و ارتقاء کارکنان سازمان است.

مسیر شغلی از نگاه جامعه‌شناسان و مدیران سیاستگذار

از حوزه‌ٔ مدیریت کسب و کار که خارج شوید، هم‌چنان افراد دیگری هستند که به موضوع مسیر شغلی علاقه نشان می‌دهند.

مثلاً جامعه‌شناسان و سیاست‌گذاران کلان به این سوال می‌پردازند که آیا اقوام مختلف در یک کشور دسترسی یکسانی به مسیرهای شغلی دارند؟ یا جبر محیطی و محدودیت امکانات باعث می‌شود که در برخی نقاط، شغل‌های معدود و محدودی پیش روی مردم قرار بگیرد و فرصتی برای رویاسازی و خیال‌پردازی برای گام‌های بعدی مسیر شغلی به وجود نمی‌آید؟

آیا زنان و مردان از فرصت‌های برابر در مسیر شغلی برخوردار هستند؟ یا این‌که مسیرها و جایگاه‌های شغلی مشخصی وجود دارد که در عین توانمندی و شایستگی زنان، صرفاً به مردان سپرده می‌شود؟

این سیاست‌گذاران کلان، وقتی از مسیر شغلی حرف می‌زنند دغدغه‌های دیگری هم دارند. مثلاً آیا کسی که امروز از مدرسه یا دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شود، می‌تواند تصویری از مسیر شغلی آینده‌اش در ذهن داشته باشد؟ آیا مدرسه و دانشگاه، او را برای بالا رفتن از پله‌های نردبان شغلی آماده می‌کنند؟

یک نگاه ساده این است که کار را در قالب بازار کار ببینیم. بگوییم موقعیت‌های شغلی عرضه می‌شوند و تقاضایی هم برای این موقعیت‌ها وجود دارد و وظیفه‌ی سیاست‌گذار هم، کمک به ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا است.

اما یک گام جلوتر – در یک اقتصاد سامان‌یافته و توسعه‌یافته – این است که کار را فراتر از یک «بازار» ببینیم و به این فکر کنیم که مسیرهای شغلی موجود در اقتصاد، چقدر می‌توانند به نسلی که می‌خواهد وارد محیط کار شود، انگیزه می‌دهد و امید به رشد و پیشرفت را در آن‌ها تقویت می‌کند.

مفهوم مسیر شغلی در متمم

ما با اشاره به مفاهیم مختلف مرتبط با Career یا مسیر شغلی، صرفاً خواستیم چندوجهی بودن این مفهوم را یادآوری کنیم و توضیح دهیم که این اصطلاح در حوزه‌های مختلف، معانی متفاوتی پیدا می‌کند.

اما از آن‌جا که دغدغه‌ی متمم توسعه فردی است، توجه ما به مسیر شغلی هم از زاویه‌ی نگاه فردی خواهد بود. به عبارت دیگر، به این پرسش می‌پردازیم که من به عنوان یک فرد چگونه می‌توانم مسیر شغلی بهتر و مطلوب‌تری را بسازم و طی کنم.

این پرسش می‌تواند در قالب پرسش‌های متعدد دیگری به بحث گذاشته شود که به تدریج قصد داریم به آن‌ها بپردازیم:

در این مسیر، علاوه بر سوالات بزرگ و کلان، به موضوعات کوچک‌تر و روزمره هم خواهیم پرداخت. مثلاً این که:

این‌ها و ده‌ها سوال دیگر، موضوعاتی است که به تدریج در مجموعه درس‌های مسیر شغلی با آن‌ها آشنا خواهیم شد و درباره‌شان به گفتگو خواهیم پرداخت. پیشاپیش این را می‌دانیم که بسیاری از این سوال‌ها، پاسخ مشخص و قطعی ندارند. اما با مطالعه‌ی کار محققان و نظریه‌پردازان این حوزه، یاد می‌گیریم که مسائل مربوط به مسیر شغلی را بهتر درک کرده و تحلیل کنیم.

شاید برایتان جالب باشد که این موضوع، آن‌قدر گسترده است که افراد بسیاری آن را به عنوان حوزهٔ تخصصی و شغل خود برگزیده‌اند. فعالان کوچینگ هم این موضوع را به عنوان حوزه‌ای پرمخاطب و بازاری جذاب دیده‌اند. اگر Career Coaching یا Career Counselling را در گوگل جستجو کنید، گستردگی و تنوع موضوعات مرتبط با مسیر شغلی را بهتر درک خواهید کرد و متوجه خواهید شد.

درسهای مکمل بحث مسیر شغلی

مباحث مرتبط با مسیر شغلی در متمم، صرفاً به درس‌هایی که در این سری می‌بینید (و ترتیب آن‌ها در پایین همین مطلب آمده) محدود نیست. مباحث دیگری هم هستند که آن‌ها را در قالب درس‌های جداگانه آورده‌ایم و پیشنهاد می‌کنیم حتماً آن‌ها را در کنار درس مسیر شغلی بخوانید.

مهم‌ترین مجموعه درس مکمل، استعدادیابی است که مطالعهٔ آن موازی با درس‌های مسیر شغلی می‌تواند بسیار مفید باشد:

استعدادیابی

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مسیر شغلی به شما پیشنهاد می‌کند: