مرور ادبیات در تحقیق و گزارش و مقاله چیست و چه جایگاهی دارد؟

مرور ادبیات یا Literature Review برای بسیاری از ما، یادآور دوران دانشگاه و نوشتن پایان نامه است.

وقتی که استاد تأکید می‌کند باید حتماً در ابتدای مقاله‌ی خود، بخش مرور ادبیات تحقیق هم داشته باشید.

این‌که مرور ادبیات تحقیق در یک پایان نامه دانشگاهی یا یک مقاله رسمی در ژورنالهای معتبر علمی چگونه نوشته می‌شود، موضوع درس ما نیست و چنین بحثی با تمام جزئیات، چارچوب و ویژگی‌های آن، در آموزش روش تحقیق مورد اشاره قرار می‌گیرد.

ولی روح کلی مرور ادبیات و این‌که چرا باید به مرور ادبیات توجه داشته باشیم، موضوع این درس است.

منظور از ادبیات (Literature) چیست؟

اگر بخواهیم اصطلاح مرور ادبیات را به خوبی درک کنیم، لازم است واژه‌ی ادبیات (Literature) را در این ترکیب بفهمیم و بشناسیم.

منظور از ادبیات در این‌جا، ادبیات به معنای مصطلح آن (شعر و شاعری و داستان و رمان) نیست. البته از نظر استعاری، تا حد زیادی به همان مفهوم نزدیک است.

محققان در هر یک از شاخه‌های علم و دانش، به تدریج و هم‌زمان با توسعه‌ی حوزه‌ی خود، مجموعه‌ای از کتاب‌ها، مقاله‌ها، واژه‌ها، مفاهیم و اصطلاحات جدید را تولید می‌کنند.

مدلسازی‌ها و مفهوم پردازی‌ها از جمله ابزارهایی هستند که به کمک آن‌ها، علم تولید می‌شود و یک ادبیات تازه حول هر یک از موضوعات علمی شکل می‌گیرد.

این زبان و ادبیات تازه، ممکن است در ظاهر و از نظر جمله‌بندی و کلمات، یک زبان جدید محسوب نشود. اما میان محققان آن حوزه، یک زبان تخصصی و درون‌گروهی است که به تدریج رشد می‌کند و کامل می‌شود.

بنابراین، مثلاً وقتی از ادبیات عزت نفس یا ادبیات روانشناسی مثبت گرا صحبت می‌کنیم، منظورمان حاصل تلاش همه‌ی محققان و صاحب‌نظرانی است که در قالب تحقیق و مقاله و کتاب‌های معتبر، منتشر شده‌ و زبان و ادبیاتِ میان کارشناسان و محققان آن رشته را شکل داده است.

مرور ادبیات در مقاله های تحقیقاتی و آکادمیک

زمانی که شما در حوزه‌ی تخصصی خود مطالعات و تحقیقات جدیدی انجام می‌دهید، یا نظریه‌ی جدیدی مطرح می‌کنید، برای این‌که مقاله و صحبت شما معتبر و قابل اعتنا باشد، باید بخشی را در ابتدای مقاله به مرور ادبیات اختصاص دهید.

به این معنا که مقالات مرتبط با آن موضوع را که پیش از این منتشر شده، مطالعه کنید و خلاصه‌ای از آن‌ها و دستاوردهای محققان و صاحب‌نظران را جمع‌بندی و مطرح کنید.

مرور ادبیات، شکلی از گزارش نویسی است

شکل غیرحرفه‌ای و ضعیف و نامطلوب مرور ادبیات این است که کمی جستجو کنید و چند مقاله معتبر با موضوع مشابه پیدا کنید و چند جمله از هر کدام آن‌ها را بردارید و به یکدیگر بچسبانید و به عنوان Literature Review در ابتدای مقاله‌ی خود بگذارید.

اما اگر قرار باشد کاری حرفه‌ای انجام دهید، باید کاری بیشتر از زنجیر کردن جمله‌های دیگران انجام دهید:

در این زمینه، طبیعتاً باید استانداردها و چارچوب خود را تعریف کنید.

مثلاً ما در متمم از روش‌های زیر استفاده می‌کنیم:

• اگر برخی مقاله‌ها و کتاب‌ها، از سایر کتاب‌های آن حوزه مهم‌تر باشند و ببینیم که دیگران هم در کتاب‌ها و نوشته‌های خود بارها به آن‌ها ارجاع داده‌اند، ‌آن‌ها را از سایر منابع جدا کرده و در اولین درس هر مجموعه، معرفی می‌کنیم.
• با توجه به تمرکز کمتر خواننده در محیط وب و این‌که نمی‌خواهیم روند مطالعه‌ی دوستان متممی کند شود یا حواس‌شان به ارجاع‌ها پرت شود، مقاله‌های کلیدی را با علامت (+) مورد اشاره قرار می‌دهیم تا پیگیری آن‌ها ساده‌تر باشد.
• در مواردی که مرور ادبیات را مهم‌ می‌دانیم و از سوی دیگر، فکر می‌کنیم ممکن است برای بخشی از دوستان متممی خسته‌کننده باشد، درس‌هایی را اختصاصاً به این منظور اختصاص می‌دهیم تا علاقه‌مندان آن‌ها را دقیق‌تر بخوانند و کسانی که تمایلی به مطالعه‌ی دقیق ندارند، از روی آن‌ها عبور کنند (بسیاری از این مقاله‌ها، با کلمه‌ی تعریف شروع می‌شوند. مثلاً تعریف بازاریابی چیست؟)

باز هم تأکید می‌کنیم که قرار نیست مطلبی که در مقاله‌ی عمومی یک روزنامه یا پست وبلاگ خود می‌نویسید، دارای بخش مرور ادبیات، با استانداردهای خشک دانشگاهی باشد.

این بر عهده‌ی شماست که تشخیص دهید مرور ادبیات برای کار شما، چه مصداقی پیدا می‌کند.

اما به خاطر داشته باشید که یکی از تفاوت‌های کار علمی با کار تجاری (مثلاً مترجمی که با انگیزه‌ی دریافت حقوق ماهیانه و سرگرم کردن مخاطب، چند مطلب را ترجمه و منتشر می‌کند) این است که در کار علمی، به جایگاه کسانی که پیش از ما در یک موضوع، مطالعه و تحقیق کرده‌اند توجه می‌شود.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مهارت گزارش نویسی به شما پیشنهاد می‌کند: