چرا در فضای آنلاین کمتر می‌توانیم جلوی خودمان را بگیریم؟ | ODE چیست؟

یک مطلب ساده در وبلاگ‌تان می‌نویسید یا در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنید و با هیجان منتظر می‌مانید تا ببینید دیگران چه کامنت‌هایی می‌گذارند و چه عکس‌العملی نشان می‌دهند.

به نظر خودتان حرف عجیبی نزده‌اید و قرار نیست پاسخ غیرمنتظره‌ای دریافت کنید. شاید چند کامنت و پاسخ در تأیید حرف‌تان، شاید چند نکته‌ی تکمیلی و شاید هم چند مورد «اما و اگر».

اما در میان کامنت‌ها و پاسخ‌ها حرف‌هایی را می‌بینید که اصلاً انتظار نداشته‌اید ببینید و بخوانید: حرف‌های تند، توهین‌های جدی، نقدهای خشک و خشن و خلاصه حرف‌هایی که انگار «زهرآلود» هستند یا جمله‌هایی که واژگان‌شان به اندازه‌ی کافی تراش نخورده و چکش‌ کاری نشده‌اند.

این اتفاق‌ها برای کسانی که در فضای آنلاین فعالیت می‌کنند، تازه نیست. بسیاری از ما چنین تجربه‌هایی داشته‌ایم و خواهیم داشت. اما در این‌جا سوالی پیش می‌آید که شاید شما هم تا کنون از خودتان پرسیده باشید: «اگر این فرد، الان روبه‌روی من ایستاده بود و به شکل فیزیکی با هم صحبت می‌کردیم،‌ باز هم همین حرف‌ها را در قالب همین کلمات و با همین جمله‌بندی می‌گفت؟ یا شکل نرم‌تری را انتخاب می‌کرد و ملاحظه‌ی بیشتری به خرج می‌داد؟»

بسیاری از متخصصان و صاحب‌نظران معتقدند که احتمالاً گفتگوی رو در رو و فیزیکی به شکل نرم‌تری انجام می‌شود و کمتر احتمال دارد که با واکنش‌های تند و حساب‌نشده و جملات تراش‌نخورده و کلمات چکش‌کاری‌نشده مواجه شویم.

این مسئله و حاشیه‌های آن، موضوع این درس است. بحثی که در تحلیل ارتباطات دیجیتال از آن با عنوان Online Disinhibition Effect یا ODE یاد می‌کنند.

با وجودی که افراد بسیاری در این باره سخن گفته‌اند و کتاب‌ها و مقالات متعددی هم در این زمینه منتشر شده،‌ ما بیشتر به کارهای جان سولر (John R. Suler) تکیه می‌کنیم (کتاب / مقاله).

سولر قرار نیست مسئله‌ی رفتارهای نامتعارف آنلاین را به کلی برای ما حل کند و راهکارهای معجزه‌آسا و شگفت‌انگیزی ارائه دهد. اما می‌کوشد تصویری شفاف‌تر از صورت مسئله و نیز عوامل تأثیرگذار بر این رفتارها برایمان ترسیم کند.

ODE چیست؟

اجازه بدهید ابتدا تکلیف خودمان را با اصطلاح ODE یا Online Disinhibition Effect مشخص کنیم.

می‌دانیم که Inhibition به معنای بازدارندگی و مانع شدن است. وقتی می‌خواهید به کسی حرف تندی بزنید یا هنگام خشم به او توهین کنید، معمولاً ساز و کارهایی در مغزتان فعال می‌شود و کمک می‌کند که جلوی خودتان را بگیرید و مانع گفتن یک حرف یا نمایش یک رفتار شوید. تعبیر Inhibition را می‌توان در چنین مواردی به‌کار برد.

Disinhibition دقیقاً‌ عکس این مفهوم را در دل خود دارد: عنانگسیختگی یا رها شدگی. چیزی در مقابلِ خویشتن‌داری.

اصطلاح ODE به این نکته اشاره می‌کند که  ظاهراً هنگام حضور در فضای آنلاین، مکانیزم‌هایی در ذهن ما فعال می‌شوند که اختیار از کف می‌دهیم و در تشخیص این‌که چه بگوییم و چه نگوییم، سهل‌گیرانه‌تر عمل می‌کنیم. 

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مهارتهای ارتباطی و زبان زندگی به شما پیشنهاد می‌کند: