آنالوژی چیست؟ | استفاده از آنالوژی (قیاس) برای فکر کردن بهتر

اجازه بدهید پیش از این که به سراغ تعریف آنالوژی برویم، یک مثال از آنالوژی را بررسی کنیم.

فرض کنید می‌خواهید عملکرد سیستمهای تهویه مطبوع را به کسی که تا به حال فقط کولرهای آبی را دیده توضیح دهید. یکی از ساده‌ترین روش‌ها این است که به او بگویید: «سیستمهای تهویه مطبوع شبیه یخچال عمل می‌کنند. می‌توانی فرض کنی تمام فضای اتاق یا خانه، اتاقک یخچال است. این سیستم‌ها درست مثل یخچال، گرمای داخل اتاق را جذب می‌کنند و به بیرون می‌برند. فقط تفاوت در این است که کندانسور یخچال، پشت خود یخچال در آشپزخانه است و در سیستم تهویه مطبوع، کندانسور در بیرون ساختمان و اغلب روی پشت‌بام نصب می‌شود.»

طرف مقابل شما، اگر فقط اندکی با یخچال و مکانیزم عملکرد آن آشنا باشد، تصویر نسبتاً شفافی از نحوهٔ عملکرد سیستمهای تهویه مطبوع به دست خواهد آورد. هم‌چنین برخی نکاتی را که دربارهٔ استفادهٔ درست از یخچال می‌داند، دربارهٔ سیستمهای تهویه مطبوع هم رعایت خواهد کرد. به عنوان مثال:

◼️ وجود گاز خنک‌کننده و کمپرسور: او که قبلاً می‌دانسته یخچال خانه یک گاز مبرّد (خنک‌کننده) دارد، اکنون می‌داند که سیستم تهویه مطبوع هم چنین گازی دارد. هم‌چنین حدس می‌زند که سیستم‌های تهویه مطبوع احتمالاً قطعه‌ای شبیه کمپرسور دارند (چون یخچال بدون کمپرسور نمی‌تواند کار کند).

◼️ اهمیت بستن درها و پنجره‌ها:‌ چون او قبلاً یاد گرفته که نباید در یخچال را باز بگذارد (چون به موتور یخچال و سیستم خنک‌کننده فشار می‌آید)، حدس می‌زند که هنگام استفاده از سیستمهای تهویه مطبوع، بهتر است در و پنجره باز نبوده و فضای اتاق و سالن تا حد امکان از دنیای بیرون جدا باشد.

◼️ امکان تنظیم دما: طرف مقابل شما با شناختی از یخچال دارد، متوجه می‌شود که بر خلاف کولر آبی که امکان تنظیم دما در آن وجود ندارد، در سیستم تهویه مطبوع می‌تواند دمای مد نظر خود را تعیین و تنظیم کند.

آشنایی با سیستم تهویه مطبوع بر اساس شناخت قبلی از یخچال نمونه‌ای از کاربرد آنالوژی (Analogy) محسوب می‌شود.

مثالهای بسیار بیشتری از آنالوژی وجود دارد. احتمالاً از دوران مدرسه به خاطر دارید که جریان الکتریکی با جریان آب در لوله‌ها مقایسه می‌شد. یا این که می‌گفتند قلب مانند یک پمپ کار می‌کند. هم‌چنین زیاد می‌شنویم که کارآفرینی و نیز پرورش فرزند را با رشد و پرورش گیاهان قیاس می‌کنند. و در کنار همهٔ این‌ها، باید به مقایسهٔ مغز با ریزپردازندهٔ کامپیوتر هم اشاره کنیم که شاید یکی از مشهورترین و شناخته‌شده‌ترین قیاس‌های دوران ما باشد.

اکنون با این مقدمه می‌توانیم به سراغ تعریف آنالوژی برویم.

تعریف آنالوژی چیست؟

آنالوژی یا قیاس یعنی این که یک شیء، سیستم یا پدیده را با شیء، سیستم یا پدیدهٔ دیگری مقایسه کرده و یک یا چند ویژگی مشترک میان آن‌ها بیابیم. آنالوژی معمولاً وقتی مفید است که یکی از این دو را بسیار بهتر از دیگری بشناسیم و اطلاعات بیشتری درباره‌اش داشته باشیم. چون در این صورت می‌توانیم از این دانسته‌ها در مورد پدیده یا شیء یا سیستم دیگر هم استفاده کنیم.

به مثال‌های قبلی توجه کنید:

• چون طرف مقابل ما یخچال را می‌شناخت، با قیاس یخچال و سیستم تهویه مطبوع توانستیم او را با ویژگی‌های سیستم تهویه مطبوع آشنا کنیم.
• چون اغلب انسان‌ها کارکرد پمپ را دیده‌اند، قیاس قلب و پمپ کمک می‌کند تصور شفاف‌تری از نقش و عملکرد قلب در بدن داشته باشند.
• همهٔ ما دیده‌ایم که گیاه یک‌روزه رشد نمی‌کند و باید مدت طولانی برای نگهداری و پرورش آن وقت صرف کرد تا بالاخره به بار بنشنید و گل یا میوه دهد. وقتی کسب‌و‌کار یا پرورش فرزند را با پرورش گیاه قیاس می‌کنیم، آموخته‌ها و دانسته‌هایی که دربارهٔ گیاه داشته‌ایم، یک تصویر شهودی اولیه از کارآفرینی و فرزندپروری در اختیارمان قرار می‌دهد. از جمله این که فاصلهٔ بین سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری طولانی است. و نیز این که انسان‌ها و کسب‌و‌کارها هم مثل گیاهان به خاک (فضا) خوب نیاز دارند.

آنالوژی با تشبیه و استعاره چه تفاوتی دارد؟

اگر این سوال را از متخصصان ادبیات بپرسید،‌ توضیحات بسیار مبسوطی ارائه خواهند کرد. اما نگاه ما در منطق و تفکر تحلیلی با آنچه در ادبیات مطرح می‌شود تفاوت دارد.

توافق ما با شما این باشد که تشبیه را صرفاً دارای وجه ادبی در نظر بگیریم. این که لب یار مانند لعل و زلف او مانند کمند است، خیال‌پردازی‌های زیبا، جذاب، شاعرانه‌ و ارزشمندی است. اما به کار ارزیابی، تحلیل و حل مسئله نمی‌آید. بر همین منوال، به تفاوت تشبیه و استعاره هم – مطابق چارچوبی که در ادبیات مطرح می‌شود – کاری نداریم.

در زبان «منطقی / شناختی / تحلیلی» که ما در مدیریت کسب و کار و توسعه فردی با آن سر و کار داریم، استعاره و قیاس (آنالوژی) را این گونه تفکیک می‌کنیم:

لازم به تأکید است که بر اساس تعریف بالا، مرز میان استعاره و آنالوژی چندان شفاف نیست. مثلاً‌ اگر بپرسیم «اینترنت به عنوان شاهراه‌ ارتباطی» یک استعاره است یا آنالوژی، احتمالاً افراد مختلف پاسخ‌های متفاوتی خواهند داد.

قرار نیست در این باره حساسیت افراطی نشان دهیم. اگر مطمئن هستید تفاوت استعاره و آنالوژی را می‌دانید، حتی اگر آن‌ها را به جای یکدیگر هم به کار ببرید اتفاق بدی نخواهد افتاد. اما مهم است این را در ذهن داشته باشید که یک تحلیل‌گر بیشتر به «آنالوژی» علاقه دارد تا «استعاره». هرچه وجوه مقایسه بیشتر شوند، قدرت تحلیل تحلیل‌گر هم افزایش خواهد یافت.

کاربرد آنالوژی چیست؟ چرا به سراغ آنالوژی می‌رویم؟

کاربردهای آنالوژی بسیار متنوع است و لازم است در هر درس بسته به موضوع، به کاربرد آنالوژی پرداخته شود. با این حال در ادامه به شکل مختصر به برخی از زمینه‌های کاربرد آنالوژی اشاره می‌کنیم:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تفکر استراتژیک به شما پیشنهاد می‌کند: