Generic selectors
Exact matches only
Search in title
Search in content
Menu
دوره آموزشی هدف گذاری (کلیک کنید)


زبان بدن و ارتباط غیرکلامی را با چه هدفی یاد بگیریم؟


اهداف و انتظارات آموزشی متمم در این درس
کد درس: ۷۱۰۳۰
پیش نیاز درس اهداف یادگیری زبان بدن از دوستان عزیز متممی انتظار می‌رود پس از مطالعه این درس:
  • با برخی از هدف هایی که می‌توانند برای یادگیری زبان بدن انتخاب کنند، آشنا شوند.
  • با توجه به شرایط کار و زندگی خود، درباره‌ی این‌که کدامیک از اهداف یادگیری زبان بدن می‌تواند برای آن‌ها مناسب باشد تصمیم بگیرند.
  • هنگام مطالعه‌ی درس‌های مختلف مربوط به زبان بدن و ارتباط غیرکلامی، بکوشند مباحث و نکته‌ها را با اهداف خود تطبیق داده و مصداق‌های بحث‌ها را در فضای مورد نظر خود جستجو کنند.
فشار ذهنی هنگام مطالعه
نیاز به مشارکت شما
کسب و کار
زندگی
آموزش زبان بدن و ارتباطات غیرکلامی

در درس هدف گذاری برای یادگیری توضیح دادیم که برای دستیابی به حداکثر اثربخشی در یادگیری یک موضوع، بهتر است ابتدا هدف خود را از یادگیری مشخص کنیم.

احتمالاً بسیاری از افرادی که بحث‌هایی مانند زبان بدن و ارتباط غیرکلامی را مطالعه و پیگیری می‌کنند، هدف‌‌ خود را از یادگیری این مباحث مشخص کرده‌اند؛ اگر چه می‌توان حدس زد بسیاری از این هدف‌ها به صورت شفاف و دقیق، تدوین نشده‌اند.

این درس ضمن تأکید مجدد بر تدوین هدف یادگیری مباحث ارتباطات غیرکلامی، برخی از زمینه‌های اصلی کاربرد این دانش و مهارت را فهرست می‌کند تا ضمن آشنایی بیشتر دوستان متممی با کاربرد زبان بدن، هدف گذاری در این زمینه هم ساده‌تر شود.

برای یادگیری زبان بدن و پیام غیرکلامی، از همه‌ سو به آن نزدیک نشویم

نکته‌ای که در این‌جا مطرح می‌کنیم، ترکیبی از سلیقه و تجربه است.

بنابراین با وجودی که ما به آن باور داریم، اصرار نمی‌کنیم که شما آن را رعایت کنید.

یکی از ویژگی‌های بحث ارتباطات غیرکلامی و زبان بدن، ماژولار بودن آن است. به این معنا که به سادگی به ده‌ها زیرمجموعه تقسیم می‌شود و هر کدام را می‌توان در قالب یک عنوان مستقل بررسی کرد.

برخی از این عناوین در معرفی درس ارتباطات غیرکلامی و بعضی دیگر در معرفی زبان بدن فهرست شده‌اند.

بنابراین مثلاً وقتی بحث رنگ، یا عطر یا قلمرو را می‌خوانید، می‌توانید هم‌زمان مثال‌های متنوعی در حوزه‌های بسیار متفاوت برای نکات مطرح شده در ذهن خود بیابید:

  • کاربرد در بیمارستان
  • استفاده در جلسه مذاکره
  • طراحی فضای یک فروشگاه
  • دکوراسیون داخلی منزل
  • یک سخنرانی انگیزشی

این شیوه‌ی یادگیری، قطعاً جذاب است. اما در نهایت، ممکن است به انبوهی اطلاعات و دانسته‌های پراکنده منتهی شود و نتوانید آن را در قالب یک پیکر واحد در ذهن خود تثبیت کنید.

پیشنهاد ما این است که بسته به نیاز و ترجیح خود و هدفی که با توجه به محتوای این درس برای مطالعه خود انتخاب می‌کنید، در همه‌ی مباحث، مثال‌های مرتبط با هدف خودتان را تصور کرده و بررسی کنید.

در واقع از یک زاویه‌ی مشخص به بحث نزدیک شوید تا درک عمقی مطلب و ارتباط سیستمی آن‌ها برای شما شفاف‌تر شود.

به این مثال توجه کنید:

اگر به حوزه‌ی خرده فروشی علاقه‌مند هستید شاید بهتر باشد:

وقتی از ارتباط چشمی حرف می‌زنیم، به ارتباط چشمی فروشنده و خریدار فکر کنید.

 وقتی از تاثیر بو بر قضاوت صحبت می‌کنیم، به جای این‌که به مرور خاطره‌های خود در رابطه‌ی عاطفی بپردازید، به استفاده از بو در فروشگاه‌ها و تأثیر آن بر رفتار مشتریان فکر کنید.

مصداق بحث‌های مربوط به رنگ را در بسته بندی کالاها جستجو کنید.

بحث چیدمان را در موقعیت نسبی کالاها و پیام چیدمان آن‌ها برای مشتری تصور و تحلیل کنید.

با این شیوه – که آن را یادگیری مسئله محور می‌نامند – در بلندمدت، مباحث به شکل ماندگارتری در ذهن شما ثبت خواهد شد.

چند مورد از حوزه های کاربردهای زبان بدن (برای هدف گذاری یادگیری)

در ادامه به معرفی برخی حوزه های کاربرد زبان بدن (به جز مذاکره تجاری که در نخستین لحظه به ذهن همه‌ی ما می‌رسد) می‌پردازیم.

زمینه‌هایی که هر یک از آن‌ها به تنهایی می‌توانند محور تمرکز ما در یادگیری زبان بدن و ارتباط غیرکلامی باشند.

زبان بدن و ارتباط غیرکلامی در تدریس و آموزش

استفاده از زبان بدن در تدریس یکی از حوزه‌هایی است که کمتر مورد توجه ما قرار می‌گیرد.

در حالی که بر خلاف بسیاری از تخصص‌های دیگر (مثلاً‌ مذاکره کنندگان تجاری)، معلمان از جمله کسانی هستند که نه به صورت ناپیوسته و در مقاطع کوتاه، بلکه در تمام ساعات کار روزانه‌ی خود، نیازمند توجه به زبان بدن و ارتباط غیرکلامی هستند.

البته  احتمالاً در مقاطع مختلف، جنس این نیاز و ترکیب مولفه‌های مختلف آن تغییر می‌کند. 

مثلاً شاید بتوان گفت در ارتباط غیرکلامی با کودکان در سالهای نخست مدرسه، دریافت پیامهای غیرکلامی دانش آموز اهمیت بالایی دارد و یکی از مهم‌ترین پیامهایی که معلم با زبان بدن خود باید برای دانش آموزان ارسال کند، محبت و حمایت است.

اما می‌توان حدس زد کسی که در مقطع دانشگاهی یا آموزش مدیریتی در فضای کسب و کار به تدریس می‌پردازد، احتمالاً ارتباط غیرکلامی را بیشتر برای انتقال بهتر پیام خود و نیز موارد حاشیه‌ای (مانند القاء حس اعتماد به نفس و تسلط بر مطلب) نیاز دارد و به کار می‌گیرد.

ارتباط غیرکلامی و زبان بدن در محیط سازمان

یکی از مباحثی که طی سال‌های اخیر مورد توجه مضاعف قرار گرفته، ارتباطات سازمانی یا Organizational Communication است.

ارتباطات سازمانی در چند دهه قبل بیشتر به بحث نامه نگاری و نیز گزارش نویسی می‌پرداخت. اما امروز جنبه‌های متعدد دیگر – از جمله ارتباطات غیرکلامی – را نیز به شکلی جدی تحت پوشش قرار داده است.

موارد زیر از جمله کاربردهای ارتباط غیرکلامی در محیط کار محسوب می‌شوند:

مصاحبه استخدامی و نیز برگزاری جلسه ترک شغل
حضور در جلسات دوره‌ای با همکاران
برخورد با مراجعه‌کنندکان و مشتریان مجموعه
انتقال پیام‌هایی که ارسال آن‌ها با کلمات، دشوار یا غیرممکن است
طراحی چیدمان دفتر کار و محیط کارخانه

برخی جنبه‌های ارتباط غیرکلامی (مانند آن‌چه در بالا توضیح داده شد) ساده‌تر به ذهن می‌رسند. اما حتماً به این نکته توجه دارید که ارتباط غیرکلامی می‌تواند در برخی حوزه‌های حساس و ظریف نیز به‌کار گرفته شود. حوزه‌هایی که ممکن است در نگاه نخست از دیدگاه ما پنهان بماند.

مثلاً گزارش نویسی اگر چه در ظاهر، یک فعالیت مکتوب بر پایه‌ی کلمات و نمودارهاست، اما انتخاب رنگ، انتخاب نوع کاغذی که گزارش بر روی آن چاپ می‌شود و حتی ابعاد فونتی که برای متن به کار می‌رود، پیام‌های مهمی را به مخاطب منتقل می‌کند.

حتماً شما هم دقت کرده‌اید که بسیاری از شرط‌های قراردادهای عمومی (مثل استخدام، بیمه و مواردی مانند این‌ها) با رنگ خاکستری و با فونت کوچک‌تر در پشت یا پایین صفحه‌ی قراردادها چاپ می‌شود. به شکلی که احساس می‌کنیم همه قبل از ما این‌ها را امضا کرده‌اند و آن‌ شروط آن‌قدر بدیهی و پذیرفته شده هستند که حتی خواندن آن‌ها هم الزامی نیست.

زبان بدن برای فروشندگان

زبان بدن فروشندگان را می‌توان زیرمجموعه‌ای از زبان بدن و ارتباط غیرکلامی در محیط کار دانست (که کاملاً هم درست است).

اما به علت اهمیت آن، ترجیح دادیم عنوان مستقلی را به این موضوع اختصاص دهیم.

معمولاً‌ ارتباط بین فروشنده و خریدار – حداقل در نخستین لحظه‌های روبرو شدن – بر پایه‌ی اعتماد نیست.

خریدار قصد دارد در بخش اول گفتگو با فروشنده، به این نتیجه برسد که تا چه حد می‌تواند به او اعتماد کند.

بخشی از این اعتمادسازی بر پایه‌ی کلمات و گفته‌های فروشنده است.

به عنوان مثال در درس آموزش فروش به این نکته اشاره کردیم که فروش مشاوره ای می‌تواند اعتمادآفرین باشد؛ یا این‌که اشاره به نقاط ضعف و ایرادها، الزاماً کار اشتباهی نیست و می‌تواند اعتمادسازی کند.

اما تمام فرایند اعتمادسازی در گفتار خلاصه نمی‌شود و زبان بدن و پیام های غیرکلامی فروشنده نیز، می‌تواند این فرایند را تسهیل کرده یا از سوی دیگر، مانع شکل گیری اعتماد شود.

از جمله دیگر کاربردهای زبان بدن برای فروشندگان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

درک بهتر بازخوردهای مشتری
 تشخیص این‌که مشتری در پذیرش یک توضیح یا ادعا تردید دارد
انتخاب سبک معرفی محصول بر اساس ترجیحات مشتری
 تشخیص مشتری واقعی از مشتریان تفننی که قصد خرید ندارند
تشخیص این‌که آیا مشتری هنوز هم منتظر تخفیف و امتیاز بیشتر است یا خیر.

ارتباط غیرکلامی زبان بدن در مهمانی‌ها و تعاملات دوستانه

همه می‌دانیم که کاربرد زبان بدن و ارتباط غیرکلامی صرفاً به محیط سازمان و فضای کسب و کار محدود نیست.

تسلط بر این مهارت‌ها می‌تواند حضور در یک مهمانی یا جمع دوستانه را نیز، هم برای ما و هم برای افراد دیگر در جمع، شیرین‌تر و موثرتر کند.

بنابراین کاملاً قابل درک است که برخی دوستان متممی، هنگام هدف گذاری برای مطالعه‌ی درس‌های ارتباط غیرکلامی و زبان بدن، تصمیم بگیرند جنبه‌ی ارتباطات دوستانه و محیط‌های دوستی و خانوادگی را به عنوان حوزه‌ی یادگیری و مصداق‌یابی خود انتخاب کنند.

موارد زیر از جمله کاربردهای این مهارت در فضاهای دوستانه محسوب می‌شوند:

 مواجهه با انتقادها و پاسخ‌گویی به آن‌ها
 حمایت از دوستان صمیمی در لحظات سخت و دشوار
ارسال پیام حمایت و دوستی برای کسانی که به تازگی به جمع ما اضافه شده‌اند
 تشخیص این‌که آیا دوست‌مان هنوز حوصله‌ی ادامه دادن به گفتگوی فعلی را دارد یا نه
 تشخیص یا حدس زدن احساساتی که در چهره نمایش داده می‌شوند، اما به زبان نمی‌آیند

زبان بدن و پیامهای غیرکلامی برای افزایش کاریزما

هر چقدر هم که کاریزما را – به درستی – به صفاتی مانند جسارت، شجاعت، منحصر به فرد بودن و سایر توانایی‌ها و ویژگی‌های ذهنی مربوط بدانیم، باز هم نمی‌توانیم نقش ارتباطات غیرکلامی و زبان بدن در کاریزما را انکار کنیم.

چنانکه کسانی مثل آنتوناکیس هم (که ما در درس افراد کاریزماتیک از مطالعاتشان استفاده کرده‌ایم) بر نقش زبان بدن بر کاریزما تأکید می‌کنند.

بر اساس بررسی آنتوناکیس، هیجان صدا، علائم چهره و ژست‌های افراد از جمله فاکتورهایی هستند که در القاء کاریزما تأثیر دارند.

بنابراین قرار نیست همیشه زبان بدن را برای مذاکره تجاری و معامله به کار بگیریم.

بلکه ممکن است برخی افراد، صرفاً با هدف افزایش کاریزما به سراغ نکات و مفاهیم و مباحث ارتباط غیرکلامی و زبان بدن بیایند.

تفاوت پیامهای غیرکلامی در فرهنگ های مختلف

هر کس با افرادی از فرهنگ‌های دیگر تعامل داشته باشد – خواه با انگیزه‌ی مذاکره و معامله‌های بین‌المللی و خواه در حد یک سفر تفریحی – دیر یا زود به این نتیجه می‌رسد که باید برای درک تفاوتهای فرهنگی در ارتباط غیرکلامی وقت بگذارد.

مردم نقاط مختلف جهان و حتی مردم بخش‌های مختلف یک کشور، تفاوت‌های مهمی در برقراری ارتباط غیرکلامی دارند که بی‌توجهی به آن‌ها می‌تواند به سادگی موجب بروز سوء تفاهم شده، یا بر کیفیت ارتباط تأثیر بگذارد.

بنابراین ارتباط بین فرهنگی و نیز مقایسه و تطبیق فرهنگ‌های مختلف نیز از جمله انگیزه‌هایی است که می‌تواند یک نفر را به سمت مباحث زبان بدن و ارتباط غیرکلامی سوق دهد.

در این‌جا نوع سوالات متفاوت خواهد بود.

مثلاً به جای این‌که بگوییم: همه‌ی انسان‌ها، ترجیح می‌دهند یک قلمرو فیزیکی شخصی برای خود داشته باشند، این سوال را مطرح می‌شود که: آیا بحث قلمرو فیزیکی شخصی در همه‌ی فرهنگ‌ها مطرح است؟ و اگر چنین است، ابعاد این قلمرو در فرهنگ‌های مختلف چه تفاوت‌هایی دارد.

هم‌چنین به جای این‌که بگوییم پیامهای غیرکلامی نقش مهمی در ارتباط و مذاکره ایفا می‌کنند، ممکن است چنین سوالی را مطرح کنیم: آیا نقش پیامهای غیرکلامی در ارتباط میان دو فرد، در همه‌ی فرهنگ‌ها به یک اندازه است؟ یا سهم ارتباط غیرکلامی در گفتگو، از فرهنگی به فرهنگ دیگر تغییر می‌کند؟

پیشنهاد: اگر جنبه‌ی میان فرهنگی در ارتباطات برای شما جذاب / مهم است، پیشنهاد می‌کنیم دو درس زیر را با جدیت و دقت مضاعف مطالعه کنید:

 ادوارد هال

زبان بدن در فرهنگ های مختلف

شما ممکن است آن‌چه را در این درس گفته شد، در حد چند ده کلمه خلاصه کنید و از آن صرفاً یک اسلاید آموزشی برای کلاس خود با عنوان اهمیت زبان بدن و ارتباط غیرکلامی بسازید.

شاید هم عناوین و مثال‌های دیگری به ذهن‌تان برسد که بخواهید به فهرست بالا اضافه کنید.

اما لطفاً در این میان، هدف اصلی درس را فراموش نکنید.

می‌خواهیم به خاطر بسپاریم که برای یادگیری زبان بدن هم، مثل بسیاری از موضوعات دیگر، باید هدف گذاری یادگیری انجام شود و بر آن اساس، در میان حرف‌ها و توضیحات و درس‌ها، دنبال نکته‌های کوچک و بزرگی که به کارمان می‌آید بگردیم.

نه این‌که صرفاً مجموعه‌‌ی متنوعی از نکات را در ذهن بسپاریم و از به خاطر داشتن آن‌ها – یا نقل کردن‌شان – لذت ببریم.

واضح است که فهرست بالا صرفاً اشاره به چند نمونه است و حوزه‌های بسیار دیگری مانند ارتباط والدین و فرزندان، ارتباط پزشک و پرستار با بیمار، تحلیل زبان بدن در دادگاه‌ها، کاربرد پیامهای غیرکلامی و زبان بدن در سخنرانی و ارائه مطلب را نیز می‌شد به آن افزود.

هدف ما صرفاً دور کردن ذهن مخاطب از پیوند دائمی زبان بدن و مذاکره تجاری بود و به همین علت، به چند نکته اکتفا کردیم.

اگر بر اساس تجربه و دانسته‌های خود، فکر می‌کنید مثال‌ها و توضیحات دیگری هم بود که می‌توانست در این درس مطرح شود و طرح آن‌ها به هدفی که گفتیم کمک می‌کند، ممنون می‌شویم آن‌ها را با دوستان خود در میان بگذارید.

پیشنهاد عضویت در متمم

شما با عضویت ویژه در متمم، می‌توانید به درس‌ها و آموزش‌های بسیاری از جمله موضوعات زیر دسترسی کامل داشته باشید:

  فهرست درس‌های متمم

موضوعات زیر، برخی از درس‌هایی هستند که در متمم آموزش داده می‌شوند:

  دوره MBA (یادگیری منظم درس‌ها)

  استراتژی | کارآفرینی | مدل کسب و کار | برندسازی

  فنون مذاکره | مهارت ارتباطی | هوش هیجانی |تسلط کلامی

  توسعه فردی | مهارت یادگیری | تصمیم گیری | تفکر سیستمی

  کوچینگ | مشاوره مدیریت | کار تیمی | کاریزما

  عزت نفس | زندگی شاد | خودشناسی | شخصیت شناسی

  مدیریت بازاریابی | دیجیتال مارکتینگ | سئو | ایمیل مارکتینگ

اگر با فضای متمم آشنا نیستید و دوست دارید درباره‌ی متمم بیشتر بدانید، می‌توانید نظرات دوستان متممی را درباره‌ی متمم بخوانید و ببینید متمم برایتان مناسب است یا نه. این افراد کسانی هستند که برای مدت طولانی با متمم همراه بوده و آن را به خوبی می‌شناسند:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری ارتباطات غیر کلامی و زبان بدن به شما پیشنهاد می‌کند:

سری مطالب حوزه ارتباطات غیر کلامی و زبان بدن

سوال‌های پرتکرار دربارهٔ متمم

متمم چیست و چه می‌کند؟

متمم مخففِ عبارت «محل توسعه مهارتهای من» است: یک فضای آموزشی آنلاین برای بحث‌های مهارتی و مدیریتی.

برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به صفحهٔ درباره متمم سر بزنید و فایل صوتی معرفی متمم را دانلود کرده و گوش دهید.

فهرست دوره های آموزشی متمم را کجا ببینیم؟

هر یک از دوره های آموزشی متمم یک «نقشه راه»  دارد که مسیر یادگیری آن درس را مشخص می‌‌‌کند. با مراجعه به صفحهٔ نقشه راه یادگیری می‌توانید نقشه راه‌های مختلف را ببینید و با دوره های متنوع متمم آشنا شوید.

هم‌چنین در صفحه‌های دوره MBA و توسعه فردی می‌توانید با دوره های آموزشی متمم بیشتر آشنا شوید.

هزینه ثبت نام در متمم چقدر است؟

شما می‌توانید بدون پرداخت پول در متمم به عنوان کاربر آزاد عضو شوید. اما به حدود نیمی از درسهای متمم دسترسی خواهید داشت. پیشنهاد ما این است که پس از ثبت نام به عنوان کاربر آزاد، با خرید اعتبار به عضو ویژه تبدیل شوید.

اعتبار را می‌توانید به صورت ماهیانه (۱۶۰ هزار تومان)، فصلی (۴۲۰ هزار تومان)، نیم‌سال (۷۵۰ هزار تومان) و یکساله (یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان) بخرید. لطفاً برای اطلاعات بیشتر به صفحه ثبت نام مراجعه کنید.

آیا در متمم فایل های صوتی رایگان هم برای دانلود وجود دارد؟

مجموعه گسترده و متنوعی از فایلهای صوتی رایگان در رادیو متمم ارائه شده که می‌توانید هر یک از آنها را دانلود کرده و گوش دهید.

هم‌چنین دوره های صوتی آموزشی متنوعی هم در متمم وجود دارد که فهرست آن‌ها را می‌توانید در فروشگاه متمم ببینید.

با متمم همراه شوید

آیا می‌دانید که فقط با ثبت ایمیل و تعریف نام کاربری و رمز عبور می‌توانید به جمع متممی‌ها بپیوندید؟

سرفصل‌ها  ثبت‌نام  تجربهٔ متممی‌ها

۲۵ نظر برای زبان بدن و ارتباط غیرکلامی را با چه هدفی یاد بگیریم؟

    پرطرفدارترین دیدگاه به انتخاب متممی‌ها در این بحث

    نویسنده‌ی دیدگاه : امیرمحمد قربانی

    اهمیت ارتباط غیرکلامی - چه در هنگام جمع‌آوری اطلاعات از بیمار و چه هنگام دادن اطلاعات به بیمار - آن‌قدر زیاد است که در تمام کتاب‌های معتبر پزشکی به آن‌ها اشاره شده است. چند مثال می‌نویسم:

    ۱. در ترمینولوژی پزشکی، هم Pain وجود دارد و هم Tenderness. اولی را خود بیمار می‌گوید (من درد شکم دارم)؛ اما دومی وقتی است که ناحیه‌ی درگیر را لمس می‌کنی و فشار می‌دهی و آن‌گاه بیمار می‌گوید که موقع فشار دادن، دردش می‌گیرد. در این هنگام گفته می‌شود که تندرنس هم وجود دارد. نکته‌ای که در کتاب‌ها گفته می‌شود، توجه به علائم چهره در هنگام لمس است: آیا چهره در هم می‌رود (Grimace)؟ یا این‌که چهره‌اش تغییری نکرده است و صرفاً بیان می‌کند که درد دارد؟

    ۲. یکی از اورژانس‌های روان‌پزشکی، پرخاشگری و تهاجم (Aggression and Violence) است. در هنگام مصاحبه‌ی روان‌پزشکی با چنین افرادی، باید حواسمان به نشانه‌های تهاجم قریب‌الوقوع (Impending Violence) باشد. یکی از این نشانه‌ها، خیره شدن بیمار روان‌پریش به مصاحبه‌گر در حین مصاحبه است.
    ۳. در هنگام گفتن خبر بد، ارتباط غیرکلامی اهمیت زیادی می‌یابد. از این‌که در چه مکانی خبر بد گفته بشود تا این‌که چه میزان لمس فرد مقابل می‌تواند کمک‌کننده باشد و ... هیچ دستورالعمل ثابتی هم وجود ندارد. صرفاً تعدادی توصیه و پیشنهاد گفته شده است. بر اساس سنجش موقعیت، باید جلو رفت.
    مثلاً ویلیام آزلر، پدر پزشکی مدرن، اعتقاد داشت که در دست گرفتن دست یک بیمار خانم باعث اعتماد بیشتر او به پزشکش می‌شود. می‌دانیم که در برخی از بسترهای فرهنگی، این کار ممکن است وضع را بدتر نیز بکند. اما دیده‌ام که چقدر بعضی از استادان باتجربه‌ام در دانشگاه، با یک لمس به موقع شانه یا دست بیمار، به او قوت قلب داده‌اند.

     
    تمرین‌ها و نظرات ثبت شده روی این درس صرفاً برای اعضای متمم نمایش داده می‌شود.
    .