کتاب شکوفایی | تعریف روانشناسی مثبت گرا به زبان ساده از نگاه مارتین سلیگمن
اگر بخواهید از زبان یکی از بنیانگذاران روانشناسی مثبت گرا دربارهٔ این رویکرد روانشناسی چیزی بخوانید و بشنوید، مارتین سلیگمن بهترین گزینه است (البته در کنار او باید از چیک سنت میهایی و کریستوفر پترسون هم نام برد). و اگر بخواهید فقط یکی از آثار سلیگمن را درباره روانشناسی مثبت گرا بخوانید، قطعاً باید کتاب شکوفایی (Flourish) را انتخاب کنید. در این درس دربارهٔ کتاب شکوفایی صحبت می‌کنیم.
کتاب شکوفایی سلیگمن هم به علت ارائه یک مدل برای روانشناسی مثبت گرا و هم به خاطر گردآوری و معرفی مجموعهٔ گسترده‌ای از منابع در این زمینه، ارزش آکادمیک ویژه‌ای دارد. ضمن این‌که او در جایگاه یکی از بنیانگذاران روانشناسی مثبت گرا در این کتاب داستان شکل‌گیری و توسعهٔ این رشته را هم روایت کرده و از کتابش از این منظر در آینده ارزش تاریخی هم خواهد داشت.
در میان کتاب های مارتین سلیگمن شکوفایی را می‌توان صمیمانه‌ترین کتاب دانست. او در عین این که – مانند سایر آثارش – به روش علمی وفادار بوده و کوشیده با تکیه بر مطالعات و پژوهش‌ها تئوری شکوفایی خود را توضیح دهد، لحنی ساده و صمیمی انتخاب کرده که مشابه‌اش را در کمتر کتابی از او یا نویسندگانی در سطح او می‌بینیم. کافی است چند سطر از مقدمه کتاب شکوفایی را بخوانید تا این صمیمیت را حس کنید:
این کتاب به شما کمک میکند شکوفا شوید.
بالاخره این را گفتم.
من در تمام زندگی حرفه‌ای‌ام از مطرح کردن این جنس وعده‌ها اجتناب کرده‌ام. چون دانشمندی محافظه‌کار و اهل تحقیق هستم و جذابیت نوشته‌هایم هم به این است که در علم ریشه دارند: آزمون‌های آماری، پرسشنامه‌های اعتبارسنجی‌شده، تمرینهایی که به خوبی روی اثرات آنها مطالعه شده و مطالعه بر روی نمونه‌های آماری بزرگ.
برخلاف روانشناسی عامه‌پسند و انبوه کتابهای خودیاری، باورپذیری نوشته‌های من به علت زیربنای علمی‌شان است.
سلیگمن همین لحن را ادامه میدهد و در نخستین صفحات کتاب از روند شکل‌گیری روانشناسی مثبت گرا می‌گوید و خاطراتی دربارهٔ نحوهٔ تأمین مالی پروژه‌های تحقیقاتی‌اش تعریف میکند. زبان سادهٔ کتاب خواننده را تشویق میکند با نویسنده همراه شود و گام‌به‌گام با او جلو برود.
موضوع کتاب شکوفایی چیست؟
موضوع کتاب شکوفایی «روانشناسی مثبت» است. سلیگمن در این کتاب کوشیده مفهوم روانشناسی مثبت را برای خواننده‌اش شرح دهد. هم‌چنین نظریه‌ای قابل‌اتکا و عملیاتی (قابل پیاده‌سازی و اجرا) دربارهٔ روانشناسی مثبت و بهزیستی ارائه کند.
او مثل بسیاری از نوشته‌های دیگرش رویکردهای سنتی در روانشناسی را نقد کرده و تأکید میکند که روانشناسی نباید صرفاً بر بیماری‌ها و ناهنجاری‌ها متمرکز شود. بلکه باید در خدمت بهبود کیفیت زندگی (=بهزیستی) انسان‌ها باشد. سلیگمن در فصل‌های مختلف کتاب شکوفایی کاربرد روانشناسی مثبت گرا را در قلمروهای مختلف، از جمله آموزش، پرورش نیروهای نظامی، سلامت فیزیکی و سیاستگذاری شرح داده است.
محتوای کتاب شکوفایی | کتابی در نقد و تکمیل کتاب قبلی سلیگمن
سلیگمن در سال ۲۰۰۲ کتاب Authentic Happiness را منتشر کرد (این کتاب در زبان فارسی با نام‌های شادکامی درونی و شادی واقعی شناخته می‌شود). سلیگمن کتاب شادکامی درونی را به عنوان توضیح ساده و کاربردی روانشناسی مثبت گرا در اختیار مخاطبان قرار داد. پس از انتشار شادکامی درونی هر کس می‌خواست ایدهٔ روانشناسی مثبت گرا را توضیح دهد از این کتاب استفاده می‌کرد.
حدود یک دهه پس از انتشار شادکامی درونی این کتاب یک منتقد جدی پیدا کرد: خود مارتین سلیگمن.
سلیگمن پس از یک دهه مطالعه و بررسی بیشتر نظریه‌اش به نتیجه رسید که آنچه ده سال قبل در نظریه شادکامی درونی مطرح کرده، ناقص و از برخی جهات نادرست است. چنین شد که او کتاب شکوفایی را در نقد و تکمیل نظریه قبلی خود نوشت.
در نخستین فصل کتاب شکوفایی می‌بینید که سلیگمن بی‌رحمانه از حرف‌های قبلی‌اش ایراد می‌گیرد و توضیح میدهد که چرا مدل قبلی خود را ناقص می‌داند. او بلافاصله توضیح میدهد که مدل قبلی را چگونه می‌توان اصلاح کرد و این مدل اصلاح‌شده را مدل شکوفایی می‌نامد. بنابراین نظریه شکوفایی سلیگمن را می‌توان آخرین تبیین سلیگمن از روانشناسی مثبت گرا دانست.
چرا شکوفایی؟ نمی‌شد اسم کتاب را روانشناسی مثبت گرا گذاشت؟
این سوال سوالی کاملاً منطقی است و هر خوانندهٔ دقیقی به آن فکر میکند: سلیگمن از صفحهٔ اول کتاب توضیح داده که می‌خواهد روانشناسی مثبت گرا را شرح دهد و تا آخرین صفحه هم در این باره حرف می‌زند. پس چرا کلمهٔ شکوفایی را به کار می‌برد و یک اصطلاح به انبوه اصطلاحات روانشناسی اضافه میکند؟
با وجودی که سلیگمن به صورت شفاف و صریح به این سوال پاسخ نداده، علت این کار را می‌توان حدس زد. وقتی سلیگمن در آغاز قرن بیست‌و‌یکم بحث روانشناسی مثبت گرا را مطرح کرد، کمتر کسی در این باره حرف می‌زد. تقریباً در همهٔ کتابها و مقالات به حرف‌های او ارجاع می‌دادند و نظریه سلیگمن تنها نظریهٔ مطرح در این حوزه بود.
اما بعد از حدود یک دهه، صاحب‌نظران مختلفی در این زمینه پژوهش انجام دادند و کتاب و مقاله منتشر کردند. دیگر سلیگمن در این حوزه تنها نبود و حرف‌های او «یکی از» رویکردها در روانشناسی مثبت گرا محسوب می‌شد. به عبارت دیگر، روانشناسی مثبت گرا به عبارتی عمومی (جنریک) تبدیل شده بود که هر کس آن را به هر معنایی که می‌خواست به‌کار می‌برد. به نظر میرسد سلیگمن با به کار بردن اصطلاح شکوفایی و ارائه تعریف شکوفایی خواسته نگاه خودش را از دیگران متمایز کرده و به تعبیر متخصصان برندسازی، ایده‌اش را ری‌برند (Rebrand) کند. حالا دیگر همه می‌دانند که نظریه شکوفایی مارتین سلیگمن یعنی «روانشناسی مثبت گرا؛ آن‌گونه که سلیگمن می‌فهمد و تعریف میکند.»
این کار سلیگمن آن‌قدر موفق بوده که ما امروزه گاهی می‌بینیم عناوینی مانند «سواد شکوفایی» یا «برنامه ریزی برای شکوفایی» در دوره های توسعه فردی گنجانده می‌شوند.
تقریباً همین اتفاق در کتاب او در مورد واژهٔ well-being هم افتاده است. سلیگمن در کتاب شکوفایی توضیح میدهد که یگانه هدف روانشناسی مثبت گرا را ارتقاء Well-being (به فارسی: بهزیستی) می‌داند. و در ادامه توضیح میدهد که نظریه شکوفایی من نظریه‌ای درباره بهزیستی است. بنابراین شکوفایی در ادبیات سلیگمن به جای «مدل سلیگمن برای بهزیستی» یا «مدل سلیگمن برای تعریف قلمرو روانشناسی مثبت گرا» به کار می‌رود.
تعریف شکوفایی | ابعاد زندگی سالم و بهزیستی
سلیگمن پیش از این کتاب در نظریه شادمانی اصیل (= شادکامی درونی) خود گفته بود که هدف روانشناسی مثبت گرا افزایش رضایت از زندگی است و شادی واقعی زمانی به دست می‌آید که از زندگی خود رضایت داشته باشیم. او برای رضایت از زندگی سه مولفه تعریف کرده بود:
- تجربهٔ احساسات مثبت
- تجربهٔ غرق شدن در لحظات زندگی (flow؛ وضعیتی که نمی‌فهمیم زمان چگونه می‌گذرد)
- وجود معنا و هدف در زندگی
او در کتاب شکوفایی – که گفتیم یک دهه بعد منتشر کرد – شرح داد که یک ایراد و دو نقص در مدل قبلی‌اش وجود داشته است:
با اضافه شدن این دو عامل نهایتاً سلیگمن به پنج بعد زندگی سالم میرسد و آنها را در قالب مخفف PERMA فهرست میکند:
PERMA = positive emotion +
engagement +
meaning +
positive relationship +
accomplishment.
روانشناسی مثبت گرا در سیاستگذاری | محیطی آمادهٔ شکوفایی
سلیگمن معتقد است که نظریه شکوفایی او می‌تواند در سطح سیاستگذاری هم مفید باشد. یعنی اگر بپذیریم که وظیفهٔ دولت‌ها، مدارس، شرکتها، کسب و کارها و همهٔ نهادها و سازمانها در یک جامعه، کمک به شکوفایی انسان‌هاست، و اگر فرض کنیم پنج مولفه‌ای که سلیگمن پیشنهاد کرده، ابعاد مناسبی برای سنجش شکوفایی هستند، می‌توانیم برای هر تصمیمی از خود بپرسیم: این تصمیم چقدر به شکوفایی کمک میکند؟
هم‌چنین وقتی دو یا چند گزینه پیش روی ماست که همهٔ آنها کم‌‌و‌بیش مطلوبند، می‌شود تأثیر آنها را بر پنج بُعد شکوفایی سنجید و با هم مقایسه کرد: آیا تغییری که می‌خواهیم در محیط شرکت‌مان ایجاد کنیم، به ساخته شدن روابط بهتر کمک میکند؟ آیا باعث می‌شود همکاران‌مان احساسات بهتری را تجربه کنند؟ آیا کمک میکند حس کنند کار و زندگی‌شان معنادارتر است؟ آیا باعث می‌شود دستیابی همکاران به خواسته‌ها و اهداف‌شان تسهیل شود؟
با چنین نگاهی می‌توان از شکوفایی در آموزش، شکوفایی در شهر (یا شکوفایی در طراحی شهری)، شکوفایی در سازمان و مانند این‌ها حرف زد. مثلاً مدرسه‌ها و شرکتها می‌توانند پنج بُعد شکوفایی را به شکل منظم ارزیابی کنند و روند بهبود یا کاهش آنها را تحت نظر داشته باشد.
تمرین شمردن اتفاق‌های خوب
دسترسی کامل به مجموعه درسهای روانشناسی مثبت گرا برای اعضای ویژه متمم در نظر گرفته شده است.
تعداد درس‌ها: ۳۳ عدد
دانشجویان این درس: ۴۰۷۶ نفر
تمرینهای ثبت‌شده: ۲۱۰۷ مورد
با عضویت ویژه، علاوه بر امکان مطالعه‌ی درسهای روانشناسی مثبت‌گرا به درسهای بسیار بیشتری نیز دسترسی پیدا می‌کنید که می‌توانید فهرست آنها را در اینجا ببینید:
البته از میان درس‌ها و مطالب مطرح شده، ما فکر می‌کنیم شاید بهتر باشد ابتدا مطالعه‌ی مباحث زیر را در اولویت قرار دهید:
شخصیت شناسی / حمایت اجتماعی / خودشناسی
تحلیل رفتار متقابل / عزت نفس | کوچینگ
استرس / چگونه شاد باشیم / مدیریت انگیزه
اگر با فضای متمم آشنا نیستید و دوست دارید درباره‌ی متمم بیشتر بدانید، می‌توانید نظرات دوستان متممی را درباره‌ی متمم بخوانید و ببینید متمم برایتان مناسب است یا نه. این افراد کسانی هستند که برای مدت طولانی با متمم همراه بوده و آن را به خوبی می‌شناسند:
ترجمه کتاب Flourish
کتاب Flourish مارتین سلیگمن با عنوان «شکوفایی؛ درک جدیدی از نظریه شادکامی و بهزیستی» با ترجمه امیر کامکار و به همت نشر روان به بازار عرضه شده است. متمم نسخهٔ ترجمه را بررسی نکرده و اگر از دوستان متممی کسی نسخهٔ فارسی را خوانده، خوشحال می‌شویم که نظر خود را در مورد کیفیت ترجمه زیر همین درس ثبت کند.
آیا شکوفایی که سلیگمن می‌گوید همان خودشکوفایی است؟
خیر. خودشکوفایی (به انگلیسی: self-actualization) اصطلاح دیگری است که چندان به شکوفایی (به انگلیسی: flourishing) ربطی ندارد. خودشکوفایی را آبراهام مزلو در مدل معروف خود (سلسله مراتب نیازها یا هرم مزلو) مطرح کرده و تعریف و توضیح متفاوتی برای آن ارائه کرده است. اگر می‌خواهید با تعریف خودشکوفایی مزلو آشنا شوید درس هرم مازلو را بخوانید.
چه رابطه‌ای بین شکوفایی (بهزیستی) سلیگمن و مفهوم سلامت وجود دارد؟
در گذشته اصطلاح سلامت معنای بسیار محدودی داشت و همین که شما بیماری فیزیکی نداشتید، سالم محسوب می‌شدید. اما امروزه سلامت مفهوم بسیار گسترده‌تری پیدا کرده است. در حدی که اگر روابط عاطفی خوب، شغل مطلوب و آرامش‌بخش، محیط زندگی مناسب و سایر نیازهای زندگی باکیفیت تأمین نشود، می‌توان گفت وضعیت سلامت شما مطلوب نیست (تعریف سلامت چیست؟).
اگر این معنای گسترده و جدید سلامت را بپذیرید و مد نظر داشته باشید، می‌توان گفت آنچه سلیگمن به عنوان بهزیستی و شکوفایی مطرح میکند، زیرمجموعه‌ٔ سلامت است.
آیا موضوع کتاب تله شادمانی هم از جنس روانشناسی مثبت گرا است؟
اخیراً زیاد پیش می‌آید که مربیان روانشناسی مثبت گرا و کسانی که به موضوع شادکامی می‌پردازند، کتاب تله شادمانی (The Happiness Trap) را در کنار کتابهای شادی درونی و شکوفایی (یا به عنوان جایگزین ساده‌تر آنها) به مخاطبان خود پیشنهاد می‌کنند. به همین علت این سوال زیاد مطرح می‌شود که جایگاه کتاب تله شادمانی در این مباحث کجاست؟ این کتاب چنان که از نامش پیداست دربارهٔ زندگی شاد است. اما ویژگی ارزشمندش این است که درست مانند سلیگمن شادی را فراتر از احساسی لحظه‌ای دیده و به نقش عواملی مانند روابط مثبت و سازنده در شادکامی هم پرداخته است.
بنابراین می‌توان گفت محتوای این کتاب اندکی فراتر از شادی است و تا حدی به آنچه سلیگمن شکوفایی می‌نامد نزدیک است. برخی نکات و حرف‌هایی که در تله شادمانی می‌بینید در نظریه شکوفایی مارتین سلیگمن هم مطرح شده، اما از آن‌جا که هریس راس کتاب تله شادمانی را در سال ۲۰۰۸ منتشر کرده و کتاب سلیگمن در سال ۲۰۱۲ به بازار عرضه شده، نباید به اشتباه فکر کنیم راس از سلیگمن الهام گرفته است. روی‌هم‌رفته با وجودی که محتوای کتاب سلیگمن کامل‌تر و لحن آن بسیار دقیق‌تر است، کتاب تله شادمانی را می‌توان نسخه‌ای ساده‌شده از مباحث شکوفایی و روانشناسی مثبت گرا دانست.
چند تذکر درباره بخش معرفی کتاب
متمم سایت فروش کتاب نیست. و جز کتاب «از کتاب» محمدرضا شعبانعلی - که خود متمم آن را منتشر کرده - صرفاً به معرفی، بررسی و نقد کتاب می‌پردازد.
صِرف معرفی کتاب در متمم لزوماً به معنای تأیید محتوای آن کتاب نیست. پس حتماً متن معرفی را کامل بخوانید. ممکن است نقاط ضعف برخی کتابها پررنک‌تر از نقاط قوت‌شان باشد.
معرفی کتاب در متمم لزوماً به این معنا نیست که آن کتاب جزو منابع تدوین درس‌ها بوده است (مگر این که صریحاً به این نکته اشاره شده باشد). در باقی موارد صرفاً ممکن است با هدفی مشخص (نقل یک مطلب از کتاب، نقد کتاب، آشنایی با نویسنده و ...) به کتاب اشاره شده باشد.
متمم برای معرفی کتابها هیچ نوع هزینه‌ای دریافت نمی‌کند و صرفاً اهداف آموزشی خود را مد نظر قرار میدهد.بنابراین اگر ناشر هستید و کتابی در متمم معرفی شده، کتاب مرتبط دیگری را که در آن حوزه ترجمه یا تألیف کرده‌اید (یا اگر ترجمه دیگری از همان کتاب را عرضه کرده‌اید) در کامنت‌ها معرفی کنید. متمم ممکن است بعد از بررسی کتاب را به متن بیفزاید یا معرفی آن را در قالب مطلبی مستقل منتشر کند.
دسته‌بندی موضوعی کتاب های مدیریت
دسته‌بندی کتاب های روانشناسی و توسعه فردی
فهرست کامل کتاب های روانشناسی | نقد و خلاصه کتاب
کتابهایی در مورد یادگیری و مدل ذهنی
چند کتاب درباره بهبود مهارت های ارتباطی
مطالب، فایل‌ها و کتابهای مربوط به کتابخوانی
خرید کتاب از کتاب نوشته محمدرضا شعبانعلی
راهنمای خواندن و خریدن کتاب (فایل صوتی)
کتابخوانی | چگونه کتابخوان شویم؟
فهرست کتابهای پیشنهادی برای ترجمه
پاراگراف فارسی | جملات منتخب کتابها
ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری روانشناسی مثبت گرا به شما پیشنهاد میکند:
سوال‌های پرتکرار دربارهٔ متمم
متمم مخففِ عبارت «محل توسعه مهارتهای من» است: یک فضای آموزشی آنلاین برای بحث‌های مهارتی و مدیریتی.
برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به صفحهٔ درباره متمم سر بزنید و فایل صوتی معرفی متمم را دانلود کرده و گوش دهید.
فهرست دوره های آموزشی متمم را کجا ببینیم؟
هر یک از دوره های آموزشی متمم یک «نقشه راه» دارد که مسیر یادگیری آن درس را مشخص میکند. با مراجعه به صفحهٔ نقشه راه یادگیری می‌توانید نقشه راه‌های مختلف را ببینید و با دوره های متنوع متمم آشنا شوید.
هم‌چنین در صفحه‌های دوره MBA و توسعه فردی می‌توانید با دوره های آموزشی متمم بیشتر آشنا شوید.
هزینه ثبت نام در متمم چقدر است؟
شما می‌توانید بدون پرداخت پول در متمم به عنوان کاربر آزاد عضو شوید. اما به حدود نیمی از درسهای متمم دسترسی خواهید داشت. پیشنهاد ما این است که پس از ثبت نام به عنوان کاربر آزاد، با خرید اعتبار به عضو ویژه تبدیل شوید.
اعتبار را می‌توانید به صورت ماهیانه (۱۶۰ هزار تومان)، فصلی (۴۲۰ هزار تومان)، نیم‌سال (۷۵۰ هزار تومان) و یکساله (یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان) بخرید. لطفاً برای اطلاعات بیشتر به صفحه ثبت نام مراجعه کنید.
آیا در متمم فایل های صوتی رایگان هم برای دانلود وجود دارد؟
مجموعه گسترده و متنوعی از فایلهای صوتی رایگان در رادیو متمم ارائه شده که می‌توانید هر یک از آنها را دانلود کرده و گوش دهید.
هم‌چنین دوره های صوتی آموزشی متنوعی هم در متمم وجود دارد که فهرست آنها را می‌توانید در فروشگاه متمم ببینید.
با متمم همراه شوید
آیا می‌دانید که فقط با ثبت ایمیل و تعریف نام کاربری و رمز عبور می‌توانید به جمع متممی‌ها بپیوندید؟
نویسنده‌ی دیدگاه : سارا حق بین
سلام به دوستان
خوشبختانه من این کتاب را مطالعه کردم و مطالب مفیدی را یادگرفتم و با دیدن این درس مشتاق شدم که مجدداً بخونمش.
نکته خوشایند این کتاب برای من به جز علاقه به این حوزه، این بود که در سراسر کتاب خواننده همگام با تحقیقات و آزمایش های دکتر سلیگمن قرار می گیره و با مراجعان و بیمارانش گام به گام به سمت نتیجه میره. این باعث میشه که علیرغم حجم زیاد کتاب احساس خستگی و کسلی به خواننده دست نده و دائم به دنبال نتیجه تحقیق باشه و مطالب را بهتر درک کنه و یادبگیره.
در این کتاب دکتر سلیگمن ما رو با تمرینهای متعدد بویژه ذهن آگاهی آشنا می کنه که البته باز هم این تمرینها را به مراجعان پیشنهاد میده و ما تأثیر آنها را روی تعداد افرادی که افسردگیشون کاهش پیدا کرده و یا درصد خوش بینی و امیدواریشون افزایش پیدا کرده می بینیم و این تمرینها که همگی پایه علمی دارند می تونه مثل یک کتاب خودیاری به خواننده کمک کنه، هر چند که به نظر من هنوز در فرهنگ ما چنین تمرینهایی متأسفانه با قانون جذب و قدرت کائنات اشتباه گرفته میشه و اغلب افراد اگر مطالعات زیاد و دقیقی نداشته باشند روانشناسی مثبت گرا را با آن حوزه یکی می دانند که کاملاً متفاوت و دور از هم هستند.
مثلاً شاید تمرین "شمردن اتفاق های خوب" یا "سه موهبت (نوشتن سه اتفاق خوب هر شب در دفترچه سپاسگزاری)" و یا " فلسفه خود را از زندگی در بیست و پنج کلمه یا کمتر بنویسید." در نظر بسیاری از افراد روشی بدیهی و غیرموثر باشه اما این دو از تمرینهایی هستند که می بینیم دکتر سلیگمن در این کتاب به مراجعانش داده و نتایج آنها را بررسی کرده.