مسئولیتپذیری پلتفرمها | آیا صاحبان پلتفرمها باید پاسخگو باشند؟

فرض کنید یک اکانت ناشناس در اینستاگرام، خبر نادرستی را دربارهی شما یا کسبوکارتان منتشر کرده است. چه میکنید؟
در چنین شرایطی چه کسی را مقصر میدانید؟ آیا دلتان میخواهد از اینستاگرام شکایت کنید؟ یا دوست داشتید روشی بود که اینستاگرام، اطلاعات تماس صاحب آن اکانت را در اختیار شما قرار دهد؟
مراجع حقوقی تا چه حد به شما کمک میکنند؟
آیا باید به این و آن بگویید که آن اکانت را ریپورت کنند و دست به دعا بنشینید که الگوریتمهای اینستاگرام و بررسیکنندگان احتمالی، تصمیم به حذف آن پست بگیرند؟
چنین چالشی، فقط به اینستاگرام و حتی شبکههای اجتماعی محدود نیست. بسیاری از پلتفرمها در این روزها، با چنین چالشهایی دست و پنجه نرم میکنند.
در دیجیکالا به سادگی، کالاهایی با چند برابر قیمت واقعی فروخته میشوند. در دیوار، آگهیهای غیراخلاقی منتشر میشود. در توییتر، خبرهای دروغ منتشر میشود. در اینستاگرام، اطلاعات شخصی دیگران به اشتراک گذاشته میشود و در تلگرام، محصولات آموزشی و فرهنگی و هنری، بدون کوچکترین توجهی به حقوق تولیدکنندگان آنها، به اشتراک گذاشته و حتی با قیمت پایینتر فروخته میشوند.
صاحبان پلتفرمها، معمولاً با تکیه بر اصولی مثل «آزادی بیان» و «جریان آزاد اطلاعات» و نیز با بیان اینکه «ما فقط یک پلتفرم هستیم و درست مثل چاقو، به شکل خوب یا بد قابل استفادهایم» میکوشند از زیر بار حقوقی فعالیتهایی که در آن پلتفرمها انجام میشود، شانه خالی کنند.
از سوی دیگر، کم نیستند افرادی که معتقدند پلتفرمها باید مسئولیت بیشتری بپذیرند. خصوصاً با در نظر گرفتن اینکه اطلاعات واقعی صاحبان اکانتها در بسیاری از این پلتفرمها قابل ردیابی نیست و افراد بسیاری میتوانند پشت هویتهای جعلی پنهان شده و به فعالیتهای نامطلوب بپردازند.
تا اینجای کار، بحث به نظر ساده است. وقتی یک دروغگو، مجرم، گرانفروش یا کلاهبردار به سادگی میتواند پشت اسم پلتفرمها پنهان شده و به انواع فعالیتهای غیرقانونی و غیراخلاقی دست بزند، واضح به نظر میرسد که باید بتوان از پلتفرم به خاطر جرمهایی که در آن به وقوع میپیوندد شکایت کرد.
اما کار به این سادگی هم نیست. دولتها (به تعبیر دقیقتر: حاکمیتها) در بسیاری از نقاط جهان، با چشمان تیز، در کمین پلتفرمها نشستند و آمادهاند تا بر موج این مطالبهی عمومی سوار شوند و آزادی بیان را محدود کنند.
اگر بپذیریم که پلتفرمها باید به خاطر محتوایی که در آنها منتشر میشود پاسخگو باشند، دولتها و حاکمان، نخستین شاکیانی هستند که به خاطر محتواهایی که منافع سیاسی و پایههای قدرت آنها را محدود میکند، هر روز به شکایت از شبکههای اجتماعی میپردازند و عملاً «آزادی بیان» به خطر میافتد.
بگذریم از اینکه دخالت دولتی، میتواند ساز و کارهای بازار آزاد را هم مختل کند. مثلاً فرض کنید پای سازمانهای کنترلکنندهی قیمت به پلتفرمهای فروش کالا باز شود. در چنین شرایطی، همهی تبعات منفی کنترل دولتی در اقتصاد فیزیکی، وارد قلمرو آنلاین هم خواهد شد و فضا برای تنفس «بازار» تنگ و تنگتر خواهد شد.
پلتفرمها: ما هیچکارهایم؛ دولتها: شما ناشرید
سادهترین کاری که غالب پلتفرمها تا کنون انجام دادهاند این بوده که گفتهاند ما هیچکارهایم. آنها جز در مواردی که دستور صریح مقام قضایی وجود داشته باشد، به سراغ محدودسازی نمیروند (شبیه اتفاقی که گاه و بیگاه در ایران میافتد و نمایش قیمت کالاهایی مثل خودرو یا مسکن در سایتها ممنوع میشود).
اما چالش ماجرا اینجاست که گاهی اوقات، در عین ادعای هیچکاره بودن، کارهایی هم انجام میدهند: از حذف اکانتها در اینستاگرام تا فکتچکهای توییتر.
همین که یک قدم از «عدم دخالت مطلق» فاصله بگیرید و گامی هر چند کوچک برای دخالت بردارید، این سوال ایجاد میشود که: «چرا فقط همین یک گام؟»
ضمن اینکه بعضی مقامهای سیاسی در دنیا، چنین استدلال میکنند که اگر توییتر یا اینستاگرام و فیسبوک، حتی در حد Fact-check وارد بازی محتوا شوند، دیگر نمیتوانند بگویند ما پلتفرم هستیم و باید بپذیرند که ناشر (Publisher) محسوب میشوند و مانند هر ناشر دیگری، نسبت به آنچه منتشر میکنند مسئولند (+).
مسیر آیندهی پلتفرمها چگونه خواهد بود؟
با توجه به کُند بودن سیستمهای قضایی و حقوقی و لَختی دولتها در درک تحولات تکنولوژی، میتوان گفت که رابطهی صاحبان کلاسیک قدرت (دولت – نظام قضایی) با پلتفرمها به پختگی نرسیده است.
چانهزنیها از سوی دو طرف وجود دارد و پلتفرمها برای مقرراتزدایی حداکثر و صاحبان قدرت برای نظارت حداکثری تلاش میکنند.
در این میان، ذینفعان دیگری هم وجود دارند. مثلاً در ماجرای دلفیناریوم برج میلاد، گروههای حامی حیوانات به برخی پلتفرمها و دولت فشار آوردند که نباید بلیطهای یک سیرک در هیچ پلتفرمی فروخته شود.
همچنین در ماجرای کرونا، همزمان گروهی معتقد بودند که پلتفرمها نقش مهمی در آگاهسازی مردم ایفا کردهاند و گروهی دیگر، بر این باور بودند که نقش پلتفرمها در نشر اکاذیب، غیرقابل انکار بوده است.
در زمینهی سیاسی هم، بسیار دربارهی اثرات پلتفرمها شنیدهایم که آخرین آنها، موفقیت ترامپ در انتخابات ۲۰۱۶ آمریکا بوده است.
قاعدتاً هر یک از ما، یکی از میلیاردها نفری هستیم به تدریج، به مسیر شبکههای اجتماعی و پلتفرمها شکل میدهیم. بنابراین منطقی است به پلتفرمها (از اینستاگرام و توییتر و تلگرام تا آپارات و دیجیکالا و دیوار و شیپور) و تأثیرات آنها در زندگیمان بیشتر و دقیقتر فکر کنیم و به سوالات زیر پاسخ دهیم:
- آیا جایی یا موردی بوده که خودتان، خلاء نظارتی یا قانونی برای فعالیت پلتفرمها حس کرده باشید؟
- روی هم رفته و طی سالهایی که دنیای تکنولوژی مفهوم پلتفرم را به ارمغان آورده است، آیا شما خود را جزو ذینفعان آزادی و مقرراتزدایی میدانید؟ یا در گروه مدافعان محدودسازی و قانونگذاری و نظارت بیشتر بر پلتفرمها هستید؟
- اگر مدیر یکی پلتفرمهای موفق بودید یا به عنوان مشاور، میتوانستید تأثیرگذار باشید، چه راهکارهایی برای ایجاد تعادل بهتر بین خواستههای دو گروه به ذهنتان میرسید؟
- آیا ایجاد محدودیت و نظارت، باید حتماً از سوی دولتها و سازمانهای قضایی باشد یا پلتفرمها میتوانند خودشان راهکارهای داخلی (شبیه همین ریپورت کردن یا سازوکارهای مشابه) طراحی و اجرا کنند؟
- در بلندمدت، سرنوشت پلتفرمها را چگونه میبینید؟ آیا پیروزی یکی از دو جبهه (آزادی بیشتر، کنترل بیشتر) را میتوان پیشبینی کرد؟ یا این چانهزنی به شکل دائمی ادامه پیدا خواهد کرد؟
- آیا میتوان حدس زد که پلتفرمهای دیگری ظهور کنند که این چالشها را در خود حل کرده باشند و بتوانند جایگزین پلتفرمهای فعلی شوند؟ یا چنین چالشی آنقدر بزرگ نیست که بتواند یک بستر جدید برای خلق پلتفرمهای جدید ایجاد کند؟
دوست عزیز. دسترسی کامل مجموعه درسهای سواد دیجیتال برای اعضای ویژهی متمم در نظر گرفته شده است.
تعداد درسها: ۷۳ عدد
دانشجویان این درس: ۶۳۰۴ نفر
تمرینهای ثبتشده: ۳۴۹۱ مورد
البته با عضویت ویژه، به مجموعه درسهای بسیار بیشتری به شرح زیر دسترسی پیدا میکنید:
البته اگر به تسلط بر تکنولوژی و سواد دیجیتال علاقه دارید، احتمالاً مطالعهی مباحث زیر برایتان در اولویت خواهد بود:
آموزش CRM | اتوماسیون بازاریابی
استراتژی محتوا | آموزش بازاریابی محتوا | دیجیتال مارکتینگ
آموزش سئو | ایمیل مارکتینگ | شبکه های اجتماعی
شبکه های اجتماعی | تولید محتوا
دوره MBA (پیگیری منظم مجموعه درسها)
اگر با فضای متمم آشنا نیستید و دوست دارید دربارهی متمم بیشتر بدانید، میتوانید نظرات دوستان متممی را دربارهی متمم بخوانید و ببینید متمم برایتان مناسب است یا نه. این افراد کسانی هستند که برای مدت طولانی با متمم همراه بوده و آن را به خوبی میشناسند:
ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری سواد دیجیتال به شما پیشنهاد میکند:
- سواد دیجیتال | سواد فناورانه برای زندگی دیجیتالی بهتر
- شکاف دیجیتالی چیست؟
- پنج سطح آشنایی با فرصتها و ابزارهای دیجیتال
- معنی آفلاین، آنلاین، فیزیکی، دیجیتال و مجازی چیست؟
- تعریف وب | تعریف شبکه | تفاوت اینترنت و اینترانت
- موزه تاریخ کامپیوتر | نگاهی به تاریخچه کامپیوتر
- معنی ایموجی، استیکر، اسمایلی و اموتیکون
- انتخاب رمز عبور | اهمیت استفاده از پسوردهای قوی، سخت، متنوع و امن
- اینترنت اشیا چیست؟ کاربردهای اینترنت اشیا در کجاست؟
- واقعیت مجازی چیست؟ واقعیت افزوده چیست؟ کاربرد آنها در کجاست؟
- QR Code چیست؟ روش ساخت QR Code (بارکد دو بعدی)
- فراداده یا متادیتا چیست؟ | تفاوت داده با اطلاعات
- پایگاه داده یا دیتابیس چیست؟ تعریف و کاربرد پایگاه داده
- آدرس IP چیست و از آی پی چه استفادهای میشود؟
- HTML چیست و چه کاربردی دارد؟ تاریخچه HTML
- URL چیست؟ چگونه URL بسازیم و از آن استفاده کنیم؟
- کوکی چیست؟ چرا و چگونه کوکی را غیر فعال و پاک کنیم؟
- وب دو (Web 2.0) چیست؟ آشنایی با ابزارهای وب دو
- فناوری اطلاعات چیست؟ | کاربردهای فناوری اطلاعات در مدیریت
- فضای ابری چیست؟ ذخیره سازی ابری اطلاعات چه کاربردی دارد؟
- دراپ باکس | ابزاری برای ذخیره سازی ابری اطلاعات
- انتقال فایل از گوشی به کامپیوتر و بالعکس
- حافظه کش چیست؟ کش کردن به چه معناست؟ (Cache)
- نکاتی در مورد دسته بندی فایلها و فولدرها در کامپیوتر و موبایل
- تحول دیجیتال یا دیجیتالی شدن چیست؟ تعریف دگردیسی دیجیتال
- تعریف اقتصاد دیجیتال چیست (+ مقاله و مثال)
- مراقبت از باتری گوشی موبایل و لپ تاپ | راههای افزایش عمر باتری لپ تاپ و وسایل دیگر
- دیجیتال بیزینس | انواع کسب و کارها بر اساس سهم تکنولوژی دیجیتال در آنها
- موتورهای پیشنهادکننده و سیستم های توصیه گر
- تعریف ویکی چیست؟ ویکی پدیا و سایر ویکی ها چه میکنند؟
- الکسا چیست؟ آیا رتبه الکسا همیشه مهم است؟
- پایان الکسا و دغدغهٔ افزایش و کاهش رتبه | جایگزین و مشابه الکسا چیست؟
- کلیک کلیک کلیک کلیک
- علم داده چیست | کاربردهای رشته دیتا ساینس
- بازار کار علم داده | چند مثال از کاربرد علم داده به زبان ساده
- کلان داده یا بیگ دیتا چیست؟ (+کاربردهای Big Data)
- کتاب همه دروغ می گویند | کتابی ضعیف اما خواندنی درباره بیگ دیتا
- راهنمای تمرینهای درس سواد دیجیتال
- انسانها و نکته ای در کاربرد هوش مصنوعی
- معرفی مرکز مطالعات اقتصاد دیجیتال دانشگاه MIT
- اندرو مک افی – محقق در زمینه نقش فناوری اطلاعات در کسب و کارها
- جورج وسترمن (نویسنده کتاب تحول دیجیتال)
- دان تاپسکات – نویسنده و متفکر حوزه تکنولوژی و اقتصاد دیجیتال
- کتاب تحول دیجیتال (رهبری دیجیتال) جورج وسترمن
- کتاب ناخدایی دیجیتال | کتابی ایرانی دربارهی تحول دیجیتال
- مدل Open Source یا متن باز چیست؟ نرم افزارهای متن باز چگونه رشد کردند؟
- الگوریتم چیست؟ (به همراه چند مثال ساده از کاربرد الگوریتم ها)
- رمزنگاری چیست؟ تاریخچه و انواع رمزنگاری | الگوریتمهای رمزنگاری متقارن و نامتقارن
- معنی باگ در نرم افزار چیست؟ (مروری بر تاریخچه لغت باگ)
- نسخه بتا چیست؟ تفاوت نسخه بتا و اصلی در کجاست؟
- کتاب انقلاب پلتفرم – بررسی ظهور پلتفرم ها در فضای کسب و کار
- مدل قطب و اقمار (هاب و اسپوک) چیست؟
- تعریف پلتفرم چیست؟ کسب و کارهای پلتفرمی چگونه کار میکنند؟
- پلاگین چیست و چه کاربردی دارد؟
- RSS چیست | چگونه از RSS استفاده کنیم؟
- تفاوت میان شخصی سازی و سفارشی سازی
- دربارهی ارزش و اعتبار ویکی پدیا | لری سنگر و یرون لنیر
- SaaS چیست؟
- RFID چیست؟ تکنولوژی RFID چه کاربردهایی دارد؟
- معرفی پادکست TechStuff | همه چیز دربارهی تکنولوژی و حاشیههایش
- هاستینگ چیست؟ سرویس هاست یا میزبانی وب به چه معناست؟
- DIY Citizenship | چرا خودت انجامش نمیدهی؟
- مسئولیتپذیری پلتفرمها | آیا صاحبان پلتفرمها باید پاسخگو باشند؟
- میراث دیجیتالی ما | زندگی دیجیتال پس از مرگ در دنیای فیزیکی
- حباب دات کام | ترکیدن حباب شرکتهای اینترنتی و تجارت الکترونیکی
- کم عمق ها | اینترنت با مغز ما چه می کند؟
- تعریف دولت الکترونیک چیست؟ دولت الکترونیک در ایران چه وضعی دارد؟
- گزارشهای مدیریتی | وضعیت اقتصاد دیجیتال و کسب و کارهای اینترنتی در جهان
- کتاب آینده نزدیک | کوین کلی (خلاصه کتاب و نقد آن)
چند مطلب پیشنهادی از متمم:
برخی از سوالهای متداول درباره متمم (روی هر سوال کلیک کنید)
ثبتنام | اطلاعات بیشتر فهرست درسهای متمم
نویسندهی دیدگاه : سیدمهدی حسینی
به نظر می رسد تسلط پلتفرمها بر جوامع به حدی رسیده یا خواهد رسید که در صورت تمایلشان می توانند هر تصمیم یا نگاهی که بخواهند را بر جامعه مخاطبانشان القا کنند. مثلا در اینستاگرام موجی در حمایت از یک نگرش سیاسی یا اجتماعی ایجاد شود. البته این موج را صاحبان پلتفرم ایجاد کنند ولی به گونه ای وانمود شود که خود مردم هم آنقدر تحت تاثیر قرار بگیرند که باورشان شود خودشان چنین چیزی را خواسته اند. در این صورت آزاد بودن صاحبان پلتفرم یا آزاد نبودن و تحت نظارت دولت بودن از نقطه نظر جامعه تفاوتی نمی کند چرا که هر کدام از آنها می توانند نظر خودشان را تحمیل کنند که می تواند برخلاف خواست واقعی مردم باشد.
راه سومی هم وجود دارد؟ شاید بلاکچین. ممکن است روزگاری استفاده از بلاکچین در این حوزه ها هم توسعه یابد و پلتفرمهایی مبتنی بر آن ایجاد شود که دیگر نه پلتفرمهای فعلی و نه دولتها بتوانند کنترل این شبکه ها را در دست بگیرند. یا شاید هم تکنولوژی جدید دیگری خلق شود؟ هرچه که باشد به نظرم حالت فعلی پایدار نخواهد ماند