کارشناس یا متخصص کیست؟‌ تخصص چگونه تعریف می‌شود؟

۱۷ نظر برای کارشناس یا متخصص کیست؟‌ تخصص چگونه تعریف می‌شود؟

پرطرفدارترین دیدگاه به انتخاب متممی‌ها در این بحث

نویسنده‌ی دیدگاه : محمدرضا شعبانعلی



سلام بابک جان.

چون گفتی دوست داری در این باره بیشتر صحبت بشه، من چند تا نکته رو این‌جا اضافه کنم شاید به شفاف شدن بحث‌ها هم کمک کنه. من فکر می‌کنم تو - ناخواسته - جواب سوالت رو در سوالت گنجوندی، و به خاطر همین جواب دادن سوال‌هایی که مطرح کردی، هم ساده شده و هم ممکن.

حرفم رو در سه بخش توضیح بدم.

بخش اول | این یک واقعیت بسیار مهم و پذیرفته شده است که مفهوم «متخصص شدن» مفهوم گنگی هست. یعنی هر وقت این کلمه رو به کار می‌بریم،‌ باید بگیم منظورمون دقیقاً چیه.

کافیه به بعضی از کتاب‌های تخصصی سنگین که در این باره منتشر شده نگاه کنیم. مثلاً هندبوک فلسفهٔ مهارت (+) و یا کتاب Making Sense of Expertise

در این دو کتاب و در بسیاری از کتاب‌های مشابه، هیچ تعریف کاملاً‌ قطعی از متخصص ارائه نشده. بلکه هر کس فقط تعدادی فرض دربارهٔ تخصص مطرح کرده و بعد بر اساس اون بحث کرده یا پژوهش انجام داده.

با این حال این چیزی از اهمیت بحث کم نمی‌کنه. چنان که مثلاً ما هیچ‌وقت نفهمیدیم هوش چیه. و طنزآمیز این که بدون این که بفهمیم اصلش چیه،‌ داریم سعی می‌کنیم مصنوعیش رو بسازیم. عده‌ای هم - به نظر من به درستی - می‌گن که اصلاً از اول این کلمه تعریف حسابی نداشته. همینه که هر چند وقت یه بار معیارش عوض شده. یه دوره بهره هوشی بوده. بعد یه عده گفتن هوش هیجانی. یه عده دیگر هم مثل ادوین لاک گفته‌ان اصلاً‌ هوش هیجانی هم مفهوم گنگیه و نهایتاً هر کس هوش رو به هر چی می‌خواد می‌چسبونه. در عین حال، بودن این مفهوم و این اصطلاح کمک کرده شناخت بسیار بهتری از انسان و سایر حیوانات پیدا کنیم.

حالا تخصص هم چنین چیزیه. یعنی وقتی در موردش حرف میزنیم، باید این رو هم بپذیریم که داریم سعی می‌کنیم راجع به مفهومی حرف بزنیم که همزمان مهم و مبهمه.

بخش دوم | رشته تحصیلی و عنوان شغلی

این‌جا نمیدونم منظورت از رشته تحصیلی یا عنوان شغلی چیه. منظورت مثلاً معیارت دفترچه ثبت‌نام کنکوره؟‌ عنوان شغلی منظورت چیه؟ این که عنوان‌ها خرد شه که بدیهیه. این که رشته‌های تحصیلی هم تخصصی شده‌ان، از واضحاته. اما معیار ما در این خرد شدن چیه و کجاست؟

یه نفر که در حوزهٔ تکست ماینینگ کار می‌کنه و عنوان شغلی‌اش Sentiment Analyst‌ هست، چرا از نظر تو «نشدنیه» که در عنوان شغلی خودش متخصص بشه؟ یه نفر که رشتهٔ تخصصیش «عصب‌شناسی بیناییه» چرا اطلاق «عنوان متخصص» براش ممکن نیست؟

به نظرم این جملهٔ تو که می‌گی عنوان شغلی یا رشتهٔ تخصصی،‌ بسیار مبهمه. مگر این که بگی دارم از روی دفترچه سازمان سنجش حرف می‌زنم و معیارم اینه.

تازه یه مسئله مهم‌تر. فرض کن با مدلی که الان مثلاً کسانی مثل شانتو مطرح می‌کنن (که مثلاً‌ جایگاهش در بحث تخصص، شبیه دنیل کانمن در اقتصاد رفتاریه. یعنی نمی‌تونیم بگیم: سلام. به نظرم چرت می‌گی.)، بیایم بگیم تخصص یه ویژگی مهمش «discrimination» هست.
چرا حق نداشته باشیم معیارمون رو دامین مورد بحث‌مون بذاریم؟‌ مثلاً‌ اگر کسی آشپز هست و می‌تونه برنج خوب و بد رو با ظاهر مشابه تشخیص بده، چرا نگه من در تشخیص برنج آدم متخصصم؟ حالا قرار نیست بهترین همهٔ جهان باشه. اصلاً یه جور دیگه نگاه کنیم.

کسی که در ایران داره در یک شرکت کوچیک کار می‌کنه آيا لازمه در حدی که کسی که در آمازون کار می‌کنه،‌ مدیریت محصول بفهمه تا بگه من متخصصم؟ یا این آدم اگر شرایطی که شانتو مطرح می‌کنه رو در حدی فراتر از نیاز جامعه یا مارکت یا صنعت خودش داشته باشه، می‌تونیم بهش حق بدیم که بگه متخصصم؟

می‌خوام بگم این که تأکید کنیم آره یه چیزهایی تخصصی شده. هیچ کمکی به پیشبرد بحث تخصص نمی‌کنه. یه زمانی ده سال پیش یکی می‌گفت متخصص دیجیتال مارکتینگ هستم. غلط هم نبود. تخصصی شد. گفتن متخصص سئو هستم. تخصصی‌تر شد می‌گن متخصص off-page seo هستم. یا قبلاً می‌گفتن متخصص یادگیری ماشینی هستم. الان می‌گن متخصص predictive analytics هستم. خب چی شد؟ چی رو می‌خوایم به بحث بذاریم؟‌ چه نتیجه‌ای می‌خوایم بگیریم؟‌

به نظرم بحث تخصص پیچیدگی‌هاش زیاده. اما نه در این‌ نقطه‌ای که به چشم تو اومده. در موضوعاتی مثل این که discrimination رو باید چه‌جوری سنجید. یا چه‌جوری consistency رو سنجید. جالبه که توی مقاله‌های بسیار تخصصی این حوزه،‌ برای این که وارد بازی تخصص چیه و متخصص کیه و رشته‌ها تخصصی شده‌ان و این بحث‌ها نشن، تخصص‌های جالبی رو می‌ذارن وسط. مثلاً‌ می‌گن: تخصص قصاب در تشخیص گاو و گوسفند (عین مثال شانتو هست). دیگه این‌طوری حاشیه‌ها روی اصل سایه نمی‌ندازه و حواس‌شون پرت نمی‌شه.

در مورد بحث آخر هم همین‌طور. مسیر شغلی بخش‌های زیادی داره. ورود به شغل. ادامه دادن مسیر شغلی. انتخاب شغل پس از بازنشستگی و ...

جالبه که اغلب، اصطلاح مسیر شغلی رو برای مراحل میانی و انتهایی به کار می‌برن. یعنی وقتی یکی داره دنبال اولین شغل میره، کمتر پیش میاد بهش از مسیر شغلی بگن (مگر در تفکیک کارمندی، کارآفرینی و فریلنسری). اما برنامه‌ریزی مسیر شغلی، معمولاً‌ وقتی جدی می‌شه که فرد حداقل یکی دو موقعیت رو تجربه کرده.

این که تو می‌گی: «در ابتدای مسیر شغلی، انتخاب مسیر متخصص شدن دور از منطقه» تا حد زیادی قابل درکه. اما باز هم به مسئله‌ای که خودت طراحی کردی جواب دادی. یعنی یه کلمهٔ «ابتدای مسیر شغلی» رو توی سوال خودت میذاری. بعد می‌گی دور از منطقه.

سوال خوبیه و جواب جالبیه. اما جای بحث نداره. هیچی به خودت یا مخاطب اضافه نمی‌کنه. چون یه حرف درست اما بدیهی زدی. قشنگ‌تر بود در مورد بخش‌های دیگهٔ مسیر شغلی که اتفاقاً متخصص شدن می‌تونه گزینه باشه، سوال‌های جذابی مطرح کنی و بحث رو پیش ببری. و مثلاً‌ به این سوال فکر کنی که در میان کسانی که می‌شناسی (در ایران و سایر نقاط جهان) چه کسانی «متخصص شدن» رو به جای «ارتقا در corporate ladder» و بالا رفتن از چارت سازمانی انتخاب کردن؟ و این انتخاب براشون چه مزایا یا معایبی داشته؟

پی‌نوشت یک: واضحه که ما برای این که درسِ نسبتاً مقدماتی هست، خیلی مثال‌ها رو کلی می‌زنیم. مثلاً می‌گیم متخصص عمران. یا پزشک یا ..

این‌جا دقیقاً پزشک و مهندس عمران رو متناظر با قصاب شانتو به کار می‌بریم. برای این که تصویر بحث ساده‌تر در ذهن شکل بگیره. وگرنه هنر نیست که ما بیایم بگیم متخصص «سیستم‌های پیچیدهٔ باز تطبیق‌پذیرِ دور از نقطهٔ تعادل». چون این‌جوری به جای بحث مهم‌مون که «معیارهای سنجش تخصص» هست (و در مورد قصاب و متخصص سیستمهای پیچیده می‌تونه شبیه باشه) گیج می‌شیم سر یه بحث شناخته‌شده و واضح و آشنا و بی‌فایده که «رشته‌ها تخصصی شده‌ان.»

پی‌نوشت دو: یه شوخی جالب توی کتاب‌های فیزیک هست، احتمالاً‌ دیدی. وقتی می‌خوان سیستم‌ها رو مدل کنن، گاهی اوقات می‌گن we are talking about the spherical cow
ما داریم در مورد گاو کروی حرف میزنیم. منظورشون اینه که انقدر نکات مهمی در کل بحث هست و در ساختار مدل هست، دیگه درگیر شدن با شاخ و دم و قیافهٔ‌ گاو، ما رو گیج می‌کنه. در بحث تخصص هم همینه. در گام اول، وقتی دنبال چهار تا معیار می‌گردیم،‌ دیگه حالا این که گاو‌ها متنوع هستن و جفت‌گیری کردن و زیاد شده‌ان و .... حواس‌مون رو پرت می‌کنه. البته واضحه که وقتی پنجاه شصت تا مقاله بحث بشه، و آدم در بحث جلو بره. چالش‌های اولیه جمع بشه. به بحث‌های جزئی‌تر و موضوعات حاشیه‌ای هم میشه پرداخت.

 
تمرین‌ها و نظرات ثبت شده روی این درس صرفاً برای اعضای متمم نمایش داده می‌شود.
.