شکافهای سیاسی | دوقطبی شدن جامعه چه معنایی دارد؟

یکی از اصطلاحاتی که طی سال‌های اخیر بسیار خوانده و شنیده‌ایم، دوقطبی شدن جامعه‌ (Polarization) است. این وضعیت را گاهی هم با اصطلاح شکاف سیاسی (Political Divide) توصیف می‌کنند.

اگر چه تعریف این اصطلاحات، ساده نیست و جزئیات و ملاحظات بسیاری را می‌طلبد، اما در حدی که ما در این‌جا می‌‌خواهیم به عنوان #دعوت به گفتگو در قالب تفکر نقادانه به آن بپردازیم، می‌توانیم همان معنای عمومیِ رایج در جامعه را در نظر بگیریم.

طی سال‌های اخیر، نشانه‌های این دوقطبی شدن را نه فقط در زمان انتخابات و در دل رویدادهای سیاسی، بلکه در تعاملات روزمره هم می‌بینیم. به عنوان مثال، گاهی در بخش کامنت‌های زیر یک پست اینستاگرامی، چنان جنجال و بحث و دعوایی می‌بینیم که در یک مناظره‌ی رسمی سیاسی هم، این سطح از شدّت و حدّت به چشم نمی‌خورد.

در نگاه اول، ممکن است احساس کنیم چنین پدیده‌ای صرفاً مربوط به ایران است و وضعیت خاص سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در کشور ما به این شکل از شکافهای سیاسی دامن زده است.

اما بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که شکل‌گیری شکاف‌های سیاسی و تقویت دوقطبی‌ها، در بسیاری از کشورها مشاهده می‌شود. انتخاباتی که به ریاست‌جمهوری ترامپ منتهی شد، حاصل یکی از شدیدترین دوقطبی‌های سیاسی در جهان معاصر میان مردم آمریکا بود. این دوقطبی در دوران ترامپ شدید‌تر هم شد و انتخاب بایدن هم در بستری از همین جنس انجام شد.

حمله به ساختمان کنگره‌ی آمریکا و اصرار بخشی از جامعه‌ی آمریکایی‌ها به این‌که در انتخابات تقلب شده است، همگی نشان از دوقطبی عمیقی دارند که به نظر نمی‌رسد به سادگی هم از بین برود.

درباره‌ی این شکل‌گیری دوقطبی در بین مردم حرف‌های بسیاری گفته شده و کتاب‌های متعددی نیز منتشر شده‌اند. یکی از مستندترین و جذاب‌ترین کتاب‌ها در این زمینه، روانشناسی دوقطبی سیاسی (Psychology of Political Polarization) است که ریشه‌ها و تبعات این نوع دوقطبی‌ها را از ابعاد مختلف بررسی کرده است.

کتاب‌های دیگری هم هستند که به شکل اختصاصی به این موضوع نپرداخته‌اند،‌ اما لابه‌لای بحث‌های خود،‌ نگاهی هم به شکاف سیاسی داشته‌اند. مثلاً‌ اگر کتاب‌های مرتبط با فیک نیوز را مطالعه کرده باشید،‌ احتمالاً کتاب فراتر از فیک نیوز (Beyond Fake News) را دیده‌اید. نویسنده‌ی این کتاب، عمیقاً معتقد است که شبکه های اجتماعی نقش مهمی در دوقطبی شدن جامعه‌ی آمریکا ایفا کرده‌اند.

بحث درباره‌ی شکاف‌ها و دوقطبی‌های ایجاد شده در کشور خودمان به دو علت چندان ساده نیست.

نخست این‌که بسیاری از ما به واسطه‌ی باورها و علایق سیاسی خودمان و نیز حبّ‌ و بغضی که نسبت به سیاست‌مداران مختلف داریم، نمی‌‌توانیم بدون سوگیری در این باره حرف بزنیم و تحلیل کنیم.

دومین علت هم این است که اطلاعات کمّی و مطالعات آماری دقیق در این زمینه در کشور ما وجود ندارد، یا اگر هست، قابل‌اتکا نیست. بنابراین،‌ صرفاً‌ باید بر اساس حدسیات خودمان حرف بزنیم و طبیعتاً با چنین روشی نمی‌توان نتیجه‌ی ارزشمندی گرفت.

خوشبختانه در کشور آمریکا در این زمینه چند دهه مطالعه شده و روند شکل‌گیری و توسعه‌ی شکاف سیاسی میان مردم آمریکا مشخص و شفاف است. به همین علت، منطقی‌تر و مفید‌تر است که این گزارش‌ها را نگاه کنیم و بکوشیم ویژگی‌های شکاف سیاسی را در آینه‌ی کشوری دیگر (آمریکا) ببینیم و درک کنیم.

روند دوقطبی شدن جامعه آمریکا

شاید برایتان جالب باشد که هنوز بر سر این بحث در دنیا، اختلاف‌نظر وجود دارد. گروهی که فکر می‌کنند اتفاق بدی افتاده، اصطلاح Ideological Uniformity را برای توصیف این وضعیت به کار می‌‌برند. یک‌نواختی ایدئولوژیک، بار معنایی منفی دارد (انگار لباس یکسانی بر تن بخش بزرگی از ملت پوشیده شده و تنوع نگرش در جامعه کمتر شده است).

گروه دیگر، برای توصیف همین پدیده از اصطلاح Ideological Consistency استفاده می‌کنند. سازگاری در مواضع ایدئولوژیک،‌ بار معنایی مثبت دارد و نشان می‌دهد که تناقض در اندیشه‌ها کاهش پیدا کرده است.

شما چنین وضعیتی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تفکر نقادانه به شما پیشنهاد می‌کند: