Generic selectors
Exact matches only
Search in title
Search in content
Menu
دوره آموزشی هدف گذاری (کلیک کنید)


روش علمی چیست؟ چه ادعایی علمی است؟ آیا همه چیز باید علمی باشد؟


اهداف و انتظارات آموزشی متمم در این درس
کد درس: ۴۹۰۱۰
پیش نیاز مطالعه درس روش علمی: از دوستان عزیز متممی انتظار می‌رود پس از مطالعه درس روش علمی بتوانند:
  • تعریف روش علمی را به صورت بسیار ساده بیان کنند.
  • مراحل روش علمی را فهرست کنند و برای هر مرحله مثال بزنند.
  • بتوانند بین مطالب غیرعلمی و ضدعلمی تفکیک قائل شوند.
  • به خاطر داشته باشند که روش علمی تنها یک روش است و با سایر روش‌ها در رقابت است تا سهم جایگاه بهتری در جهان داشته باشد.
فشار ذهنی هنگام مطالعه
نیاز به مشارکت شما
کسب و کار
زندگی
تعریف روش علمی چیست؟

وقتی کسی به ما می‌گوید این حرف، علمی نیست، دقیقاً منظورش چیست؟

اجازه بدهید این سوال را به شکل دیگری بپرسیم: چه زمانی می‌توانیم بگوییم یک حرف علمی است؟

آیا یک حرف برای اینکه علمی باشد حتماً باید در یک ژورنال معتبر علمی منتشر شده باشد؟

آیا هر چه در ژورنال‌های علمی منتشر می‌شود حتماً علمی است؟ یا بالعکس، هر موضوعی که پای آن به ژورنال‌های علمی نرسیده باشد، علمی نیست؟

آیا ما علمی بودن را مترادف درست بودن می‌دانیم؟

یعنی وقتی می‌خواهیم بگوییم این حرف نادرست است، می‌گوییم علمی نیست؟

این درس از سلسله درس‌های تفکر نقادانه به بحث علمی بودن، ضدعلمی بودن و غیرعلمی بودن اختصاص یافته است.

اجازه بدهید بحث‌مان را با تاکید بر یک تعریف ساده اما مهم آغاز کنیم:

روش علمی (Scientific Method)، روشی است که توسط علم (Science) به کار گرفته می‌شود.

این جمله که در نگاه اول بدیهی می‌رسد، بسیار مهم است.

ریاضی، روش خود را به کار می‌برد. روشی که می‌توان به آن روش ریاضی (Mathematical Method) گفت.

فلسفه، روش خود را به کار می‌گیرد. روشی که به عنوان روش فلسفی (Philosophical Method) مورد اشاره قرار می‌گیرد.

آنچه در اینجا به عنوان علم (Science) مطرح می‌کنیم، نزدیکی زیادی با اصطلاح علم تجربی دارد.

احتمالاً این‌ توضیحات، مبهم به نظر می‌رسند.

اجازه بدهید برای شفاف شدن موضوع، بحث را با یک قصه‌ی ساده ادامه دهیم:

روش علمی چیست؟ آیا هر حرفی علمی است؟

پاسخ شما چیست؟

احتمالاً به ذهن خود مراجعه می‌کنید و می‌گویید: بله.

آیا این جواب شما درست است؟ بله.

آیا جواب شما علمی است؟ خیر.

شما برای پاسخ دادن به این سوال، از روش علمی استفاده نکرده‌اید. بلکه از روش درون نگری (Introspection) استفاده کرده‌اید.

درون نگری را با پاسخ علمی یا پاسخ منطقی اشتباه نگیریم

درون نگری به این معناست که شما به درون خود مراجعه می‌کنید و یک تجربه را در ذهن خود شبیه سازی می‌کنید.

مثلاً با خود فکر می‌کنید که اگر بسته‌بندی یک شکلات تغییر کند، آیا نظر شما هم در مورد خرید آن تغییر می‌کند؟

سپس برداشت و قضاوت خود را به عنوان پاسخ مطرح می‌کنید.

حالا اجازه بدهید ببینیم روش علمی با چنین پرسشی چگونه مواجه می‌شود:

محدودیت در دسترسی کامل به این درس

مطالعهٔ مجموعه درس‌های تفکر نقادانه صرفاً برای کسانی امکان‌پذیر است که از هر دو ویژگی زیر برخوردار باشند:

البته اگر عضو ویژه متمم باشید، به درس‌های بسیار بیشتری دسترسی پیدا می‌کنید که فهرست آن‌ها را می‌توانید در این‌جا ببینید:

 فهرست درس‌های متمم

البته بررسی‌های ما نشان داده که علاقه‌مندان تفکر نقادانه - اگر نخواهند دوره مدیریت کسب و کار متمم را به شکل کامل بخوانند - علاوه بر درس تصمیم گیری معمولاً درس‌های زیر در اولویت قرار می‌دهند:

  تفکر سیستمی  |  تفکر استراتژیک  |  تجربه‌های ذهنی

  مشاوره مدیریت  |  کوچینگ  |  مدیریت تعارض

  ظرافت‌های کلامی  |  مهارت ارتباطی  |  مدل ذهنی

اگر با فضای متمم آشنا نیستید و دوست دارید درباره‌ی متمم بیشتر بدانید، می‌توانید نظرات دوستان متممی را درباره‌ی متمم بخوانید و ببینید متمم برایتان مناسب است یا نه. این افراد کسانی هستند که برای مدت طولانی با متمم همراه بوده و آن را به خوبی می‌شناسند:

احتمالاً حالا که بحث به این‌جا رسید و تعداد زیادی مثال و مصداق را با هم خواندیم و دیدیم،‌ می‌توانیم جمله‌ی اول بحث را به شکل دیگری هم تعریف کنیم.

مطمئن هستیم که اکنون، این جمله برای شما شفاف است و ابهامی در آن وجود نخواهد داشت:

اگر به شما بگویند علم چیست؟ پاسخ آن را می‌توانید به سادگی بگویید: علم، همه‌ی آن چیزی است که از طریق روش علمی به دست آمده است.

اما فراموش نکنیم که علم، ادعا ندارد می‌تواند هر چیزی را بسنجند و به هر حقیقتی دست پیدا کند.

وقتی از اصطلاح ضد علم استفاده می‌کنیم، منظورمان ادعایی است که علم، دقیقاً عکس آن را اثبات کرده است.

اما وقتی از اصطلاح غیرعلمی صحبت می‌کنیم، منظورمان ادعا‌ها و حرف‌هایی است که علم، نمی‌تواند با روش علمی آنها را بیازماید و در مقابل آنها سکوت می‌کند.

 غیر علمی، هر جایی است که دست علم هنوز به آن نرسیده و ضد علم، هر تلاشی برای رد آنچه علم، هم‌اکنون به آن دست یافته است. 

شبه علم چیست؟

حالا که با روش علمی (Scientific Method) آشنا شدیم، درک مفهوم شبه علم بسیار ساده است.

شبه علم، به حرف‌ها و ادعاهایی گفته می‌شود که با ظاهر علمی و حتی با استفاده از اصطلاحات علمی مطرح می‌شوند، اما از طریق روش علمی قابل راستی‌آزمایی و ارزیابی نیستند.

تمرین درس روش علمی

یک مقاله علمی، یک گزارش علمی در یک نشریه یا هر مطلبی را که یک ادعای علمی را مطرح می‌کند پیدا کنید.

سپس مطالعه و جستجو کنید و ببینید که چگونه و با چه آزمایشی آن ادعا، ارزیابی شده است.

داستان آزمایش را تعریف کنید. اعداد و ارقام چندان مهم نیستند. روش و مکانیزمی که برای ارزیابی در نظر گرفته شده مهم است.

در واقع، فقط می‌خواهیم مرحله‌ی سوم را با هم مرور کنیم.

      شما تاکنون در این بحث مشارکت نداشته‌اید.  

     تعدادی از دوستان علاقه‌مند به این مطلب:    نوذر صیفوری ، محمد علی مظلومی ، رحیمه سودمند ، سید امید رفایی ، حیدر علی جعفریان

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تفکر نقادانه به شما پیشنهاد می‌کند:

سری مطالب حوزه تفکر نقادانه
 

برخی از سوالهای متداول درباره متمم (روی هر سوال کلیک کنید)

متمم چیست و چه می‌کند؟ (+ دانلود فایل PDF معرفی متمم)
چه درس‌هایی در متمم ارائه می‌شوند؟
هزینه ثبت‌نام در متمم چقدر است؟
آیا در متمم فایل‌های صوتی رایگان هم برای دانلود وجود دارد؟

۲۴ نظر برای روش علمی چیست؟ چه ادعایی علمی است؟ آیا همه چیز باید علمی باشد؟

    پرطرفدارترین دیدگاه به انتخاب متممی‌ها در این بحث

    نویسنده‌ی دیدگاه : سامان عزیزی

    موردی که من انتخاب کردم به تاثیر برانگیختگی در تصمیم گیری و انتخاب های ما مربوط می شود که در سال 2001 توسط دن اریلی و جرج لونستاین گزارش شده است.(تصمیم سرد و گرم)

    فکر میکنم همه ما به این مسئله آگاهیم که تصمیم ها و انتخابهای ما در زمانهایی که عصبانی هستیم یا شدیداً احساساتی شده ایم یا میزان هیجان زدگیمون در سطح بالایی قرار دارد، با زمانی که خونسرد هستیم متفاوت است. شاید تجربه های مختلفی هم در این زمینه داشته باشیم.مثلاً در زمانی که از شدت عصبانیت به خود میپیچیدیم تصمیمی گرفته ایم یا رفتاری از خود نشان داده ایم که بعداً از آن تصمیم و رفتار خود پشیمان شده ایم و با خود فکر کرده ایم اگر در شرایط دیگری با آن مسئله برخورد میکردیم، هیچ وقت چنان تصمیم و واکنشی رو انتخاب نمی کردیم.

    طبیعتاً دن اریلی هم مثل همه ما این نوع آگاهی رو داشته (که میشه گفت همه ما و دن اریلی هم، از روش درون نگری برای فهمیدنش استفاده کردیم) اما سوالی که برای دن اریلی و همکارش پیش اومد این بود که :

    افراد منطقی و هوشمند (چیزی که همه ما فکر میکنیم هستیم!) چقدر می توانند پیش بینی کنند که تا چه اندازه رفتار و کردار آنها وقتی در حالت آتشین(یعنی حالتی که هیجانات ما در سطح بالایی قرار دارد)قرار می گیرند، تغییر می کند؟ (مرحله طرح سوال)

    مرحله طراحی آزمایش: 

    اونها یک جامعه آماری از دانشجویان طراز اول(کسانی فکر می کنند از بقیه مردم باهوش تر و منطقی تر هستند!) رو انتخاب کردند. برای رسوندن سطح هیجانی(برانگیختگی) این افراد به سطحی بالاتر، انتخاب های مختلفی وجود داشت، میشد اونها رو عصبانی کرد،گرسنه نگه شان داشت، نا امید یا ناراحت کرد و غیره. اما به دلیل اینکه نتیجه مطالعه اونها برای جامعه کاربردی تر باشه، برانگیختگی جنسی را انتخاب کردند (با این امید که نتایج تحقیقاتشان برای کنترل HIV یا پیشگیری از بارداری نوجوانان و ... مفید واقع شود)

    از طرفی باید یک رفتار هیجانی انتخاب میشد که برای افراد شرکت کننده در مطالعه، چیزی کاملاً آشنا و تجربه شده باشد. حداقل به دو دلیل: اول اینکه اگر هیجان تازه ای باشد،ممکن است تاثیر پیش بینی نشده ای بر افراد و نتایج بگذارد و دوم اینکه باید برای افراد ، آشنا باشد تا آنها بتوانند در حالت خونسرد، پیش بینی ای از رفتار های خود در حالت برانگیختگی ارائه دهند.

    به شرکت کنندگان اطمینان داده شد که اطلاعات آنها محرمانه خواهد ماند. چند دسته سوال طراحی شد از جمله سوالاتی مرتبط با ترجیحات، رفتار های غیر اخلاقی، رفتار های نا ایمن و غیره. (که همگی در حوزه مورد آزمایش مطرح شده بودند)

    شرکت کنندگان ابتدا در حالت غیر برانگیخته به سوالات پاسخ میدادند و پاسخ های خود را در حالت برانگیخته پیش بینی می کردند.

    در مرحله ی دیگر آزمایش شرایطی فراهم کردند و از شرکت کنندگان خواسته شد تا در حالت برانگیختگی به سوالات پاسخ دهند. (برای مطالعه نحوه طراحی و آماده سازی این مرحله میتونید به اصل مقاله یا توضیحات ذیل فصل پنجم کتاب نابخردی های پیش بینی پذیر مراجعه کنید)

    نتایج شگفت آور بود! میانگین تفاوت پیش بینی ها در حالت سرد نسبت به حالت داغ(برانگیختگی) در سوالات مربوط ترجیحات جنسی یا رفتارهای تا حدی نامتعارف، 72 درصد بیشتر بود(یعنی نزدیک به دو برابر) و در سوالات مربوط به رفتارهای غیر اخلاقی 136درصد بیشتر بود(بیش از دو برابر).

    به زبان ساده تر، شرکت کنندگان نتوانستند پیش بینی کنند که برانگیختگی تا چه اندازه می تواند آنان را دگرگون کند.

    در این آزمایش از روش علمی استفاده شده(طرح سوال-فرضیه-طراحی آزمایش-ارزیابی نتایج) و طبیعتاً از یکی از فیلتر های مهم آزمایش  علمی، یعنی تکرار پذیری،به سادگی عبور خواهد کرد.

     

     
    تمرین‌ها و نظرات ثبت شده روی این درس صرفاً برای اعضای متمم نمایش داده می‌شود.
    .