Generic selectors
Exact matches only
Search in title
Search in content
Menu
شرایط دریافت هدیه نوروزی متمم: دوره صوتی آموزش هدف‌گذاری (کلیک کنید)


دموگرافی چیست؟ | تعریف جمعیت شناسی و کاربرد آن


تعریف دموگرافی چیست

در سال‌های اخیر اصطلاح دموگرافی (Demography) یا جمعیت شناسی را بیش از هر زمان دیگری می‌خوانیم و می‌شنویم و می‌توان گفت کاربرد اصطلاح جمعیت شناسی از جامعه شناسی و علوم اجتماعی فراتر رفته و بسیاری از حوزه‌های علمی اهمیت این رشته را درک کرده و پذیرفته‌اند.

در این درس قصد داریم کمی دربارهٔ تعریف جمعیت شناسی و معنی دموگرافی صحبت کنیم و ببینیم این رشته چیست و چه کاربردی دارد. اما اگر اکنون فرصت کافی برای خواندن متن کامل درس را ندارید، توضیح مختصر (و البته غیردقیق) زیر می‌تواند برایتان کافی باشد:

دانش دموگرافی زیرمجموعهٔ علوم اجتماعی است و هدف این رشته، مطالعهٔ علمی و آماری ویژگی‌های جمعیت‌های انسانی و تغییرات این ویژگی‌ها در طول زمان است.

در معنای عمومی‌تر، دموگرافی یعنی بررسی ویژگی‌های یک جمعیت مشخص. این جمعیت می‌تواند ساکنان یک شهر، شهروندان یک کشور، مشتریان یک برند خاص یا هر گروه جمعیتی دیگر باشد.

اگر به شما می‌گویند لازم است اطلاعات دموگرافیک (یا اطلاعات جمعیت شناختی) مشتریان خود را داشته باشید، منظورشان احتمالاً این است که ویژگی‌هایی مانند سن (یا گروه سنی)، جنسیت، تحصیلات (یا مدرک تحصیلی)، درآمد (یا گروه درآمدی)، شغل، وضعیت تأهل و مانند این‌ها را در مورد مشتریان‌تان بدانید.

اگر چه زمین جمعیت شناسی بسیار بزرگ و گسترده است، اما این ویژگی نباید شما را نگران کند یا بترساند. این مثال کلاسیک جمعیت‌شناسان است که (+): «همین که وارد یک کلاس یا کافی‌شاپ می‌شوید و به اطراف نگاه می‌کنید که بدانید چند نفر آن‌جا هستند و چند درصد آن‌ها زن یا مرد هستند و سعی می‌کنید با تکیه بر مشخصات ظاهری، طبقهٔ اجتماعی و اقتصادی آ‌ن‌ها را برآورد کنید، مشغول جمعیت شناسی هستید.»

معنی دموگرافی چیست؟

کلمهٔ demo به معنای «جمعیت» و «مردم» است. به همین‌ علت دموکراسی را به مردمسالاری یا حکومت مردم بر مردم ترجمه می‌کنند.

واژهٔ graph هم به معنای نوشتن و شرح دادن است؛ چنان‌که تلگراف یعنی معنای نوشتن پیام از راه دور (یا برای راه دور).

بنابراین معنای لغوی واژهٔ دموگرافی را می‌توان «توصیف جمعیت‌ یا توصیف مردم» در نظر گرفت و جمعیت شناسی هم به همین موضوع اشاره دارد.

با وجودی که بررسی آماری ویژگی‌های جمعیت چند قرن قدمت دارد، اما اصطلاح دموگرافی نسبتاً جدید است و آشیل گیلارد (Achille Guillard)  برای نخستین بار آن را در سال ۱۸۵۵ ساخت و به کار برد. از نظر گیلارد جمعیت شناسی شامل فعالیت‌هایی نظیر موارد زیر بود:

  • جمع‌آوری و پردازش اطلاعات عددی دربارهٔ جمعیت
  • بررسی وضعیت جمعیت از نظر توزیع فیزیکی
  • مطالعهٔ جابه‌جایی‌های جمعیتی
  • بررسی وضعیت جمعیت از نظر اخلاق، سطح فکر و …

بعدها به تدریج قلمرو جمعیت شناسی گسترده‌تر شد و جمعیت شناسان به موضوعات و مولفه‌های بیشتری علاقه‌مند شدند.

تعریف علمی جمعیت شناسی

بعد از همهٔ این مقدمه‌ها می‌توانیم جمعیت شناسی را کمی دقیق‌تر و علمی‌تر تعریف کنیم (+/+):

جمعیت شناسی یعنی مطالعهٔ یک جمعیت. و مطالعهٔ جمعیت را می‌توان به سه بخش کلی تقسیم کرد:

مطالعهٔ اندازه و ترکیب جمعیت

«اندازه» یعنی این‌که بدانیم یک جمعیت شامل چند نفر است و «ترکیب» یعنی این‌که بتوانیم جمعیت را از نظر ویژگی‌های مختلف مانند سن، تبار (یا نژاد)، جنسیت، وضعیت زیست و خانوادگی (مجرد، متأهل، زندگی با خانواده، زندگی با دوست و هم‌خانه و …)، تحصیلات، درآمد، دین، شغل، توزیع جغرافیایی و … توصیف کنیم.

مطالعهٔ فرایندهایی که روی ترکیب جمعیت تأثیر می‌گذارند

واضح است که ترکیب جمعیت برای همیشه ثابت نمی‌ماند. ترکیب سنی جمعیت تغییر می‌کند (جمعیت پیرتر یا جوان‌تر می‌شود). ترکیب تحصیلی جمعیت هم تغییر می‌کند. تعداد خانواده‌ها و توزیع جغرافیایی هم ثابت نیست.

فرایندهای متعددی باعث می‌شوند که ترکیب جمعیت تغییر کند. برخی از مهم‌ترین این فرایندها تولد، بیماری، مرگ و میر، ازدواج و طلاق و مهاجرت هستند.

بنابراین یکی از کارهای مهم جمعیت شناسان بررسی این فرایندهاست. مثلاً این‌که نرخ زاد و ولد چگونه تغییر کرده است؟‌ مرگ و میر چگونه بوده است؟ مهاجرت در چه وضعی است؟ کدام بخش‌های جامعه رغبت بیشتری به فرزنددار شدن دارند؟ کدام گروه‌ها بیشتر مهاجرت می‌کنند؟ مهاجران خارجی که وارد جمعیت می‌شوند از کدام مبادی و از کدام گروه‌های اجتماعی هستند؟

مطالعهٔ عوامل محیطی که روی جمعیت و فرایندهای جمعیتی تأثیر می‌گذارند

تغییرات جمعیتی در خلأ اتفاق نمی‌افتند. مردم ناگهان و بی‌مقدمه تصمیم به مهاجرت نمی‌گیرند. بی‌میلی به فرزنددار شدن هم اتفاقی نیست. تغییر وضع اقتصاد،‌ تغییر مناسبات سیاسی با کشورهای مختلف، تغییر آب و هوا و تغییرات اقلیمی و حتی میزان پیشرفت علمی و مدیریتی می‌تواند روی ترکیب جمعیت تأثیر بگذارد.

به همین علت جمعیت‌شناسان علاوه بر بررسی ویژگی های جمعیت شناختی روی عوامل بیرونی تأثیرگذار بر جمعیت هم کار می‌کنند و به بررسی این مولفه‌ها علاقه دارند.

جمعیت شناسی با «جمع» کار دارد و نه «فرد»

این نکته تقریباً واضح است اما بهتر است یک بار روی آن تأکید کنیم: دانش جمعیت شناسی رو جمع متمرکز است و نه فرد.

برای جمعیت شناس اصلاً مهم نیست که یک فرد مشخص (مثلاً شما که این درس را می‌خوانید) ازدواج کرده یا طلاق گرفته است. حتی تولد و مرگ شما هم برای جمعیت شناس جذاب نیست.

جمعیت شناس به این کار دارد که چند درصد جامعه ازدواج کرده‌اند یا طلاق گرفته‌اند و چند درصد از افراد مثلاً بالای ۶۰ سال امسال فوت کردند. وقتی از سطح جمعی پایین‌تر می‌رویم و به سطح فردی می‌رسیم، به قلمروِ روانشناسی وارد شده‌ایم.

چند نمونه از سوال‌های جمعیت شناسی

بسیاری از مسائلی که ما در زندگی روزمره با آن‌ها روبه‌رو هستیم یا بعداً به عنوان یکی از چالش‌های زندگی‌مان با آن‌ها روبه‌رو خواهیم شد، مسائل جمعیت شناختی هستند.

مثلاً‌ به سوال‌ها فکر کنید:

  • آیا سیستم تأمین اجتماعی فعلی می‌تواند ده یا بیست سال دیگر هم کارآمد باشد و نیازهای مردم را پوشش دهد؟
  • آیا امکانات بهداشت و درمان فعلی می‌تواند پاسخ‌گوی جمعیتی باشد که طی سه دههٔ آتی به گروه سالمندان افزوده خواهند شد؟
  • آیا توزیع امکانات آموزشی (مدرسه، دانشگاه، کتابخانه و …) در نقاط مختلف کشور درست است؟ این توزیع نسبت به گذشته چه تغییری کرده؟ بهتر شده یا بدتر؟
  • کدام بخش‌های شهر و کشور در مسیر توسعه جلو‌تر هستند یا بیشتر عقب‌مانده‌‌اند؟
  • حمل و نقل عمومی در هر یک از شهرها و در میان شهرها چگونه است؟ آیا سیستم حمل و نقل، متناسب با توزیع جمعیت و نیازهای جمعیتی طراحی شده؟
  • آیا دربارهٔ جرم‌خیزترین بخش‌های شهر (یا کشور)‌ اطلاعاتی داریم؟ آیا نیروی انتظامی و سیستم قضایی امکانات خود را متناسب با «توزیع جرائم» مستقر کرده است؟
  • درگیری‌ها و تعارض‌های دینی و فرقه‌ای در کدام بخش‌های کشور جدی‌تر است؟
  • گروه‌های مختلف جمعیتی در کشور به کدامیک از احزاب و گروه‌های سیاسی تمایل دارند؟ (به چه نوع نامزدی رأی خواهند داد؟)
  • نابرابری درآمدی در نقاط مختلف شهر و کشور چگونه است؟ این نابرابری در طول زمان چگونه تغییر کرده است؟
  • جنگ، تحریم، بیماری یا قطحی چه تأثیری روی ترکیب جمعیت و ویژگی های جمعیت شناختی جامعه گذاشته است؟

آنالیز کوهورت در جمعیت شناسی

ابزارهای جمعیت شناسی بسیار متنوع هستند. اما یکی از جذاب‌ترین آن‌ها – که در مدیریت و بازاریابی هم کاربرد بسیاری دارد – آنالیز کوهورت (Cohort Analysis) است.

بحث تحلیل کوهورت بسیار پیچیده است و جزئیات فراوانی دارد. بنابراین ما فعلاً در این‌جا صرفاً به توضیح این اصطلاح اکتفا می‌کنیم.

لغت Cohort را معمولاً در دیکشنری‌ها به «دار و دسته» و «افراد هم‌قطار» ترجمه می‌کنند. اما اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم باید گفت Cohort گروهی از افراد هستند که در یک ویژگی یا رویداد زندگی با هم مشترکند. مثلاً:

  • دهه شصتی‌ها
  • متولدین سال ۷۸
  • تمام کسانی که در سال ۹۱ ازدواج کرده‌اند
  • تمام افرادی که در فروردین ۱۴۰۰ برای اولین بار از کسب و کار شما خرید کرده‌اند

آنالیز کوهورت به این معناست که سرنوشت افراد هم‌قطار را بررسی کنیم. مثلاً ببینیم کسانی که سال ۸۰ در ایران وارد دانشگاه شدند، چه بر سرشان آمد. چند درصدشان مهاجرت کردند و چند درصد آن‌ها باقی ماندند و آن‌ها که رفتند و آن‌ها که ماندند در چه مشاغلی فعال شدند و درآمدشان چگونه تغییر کرد و سوال‌هایی مانند این‌ها.

مقایسهٔ کوهورت ورودی‌های ۸۰ با کوهورت ورودی‌های مثلاً سال ۹۰ می‌تواند داده‌های بسیار ارزشمندی در اختیار تحلیل‌گران و سیاست‌گذاران قرار دهد و آن‌ها را با تغییراتی که در جامعهٔ مد نظرشان به وجود آمده آشنا کند.

جمعیت شناسی در مدیریت و بازاریابی

جمعیت شناسی تا سال‌ها به عرصه‌های اقتصاد، جامعه شناسی و سیاست محدود بود.

مثلاً سیاستمداران به سراغ جمعیت شناسان می‌رفتند (و می‌روند)‌ و از آن‌ها دربارهٔ سلیقهٔ گروه‌های مختلف اجتماعی سوال می‌کردند (می‌کنند). جمعیت شناس می‌تواند به سیاستمدار بگوید که هر بخش از جامعه چه دغدغه‌ها و نگرانی‌ها و ترس‌ها و امیدهایی دارد و سیاستمدار می‌تواند سخنرانی‌های عمومی و مناظره‌های اختصاصی خود را به شکلی طراحی کند که گروه‌های بیشتری با او همراه شوند.

مدیران ارشد و رهبران سیاسی طبیعتاً برای سیاست‌گذاری هم به سراغ مطالعات جمعیت شناسی می‌روند. بدون شناخت جمعیت نمی‌شود تشخیص داد که چه سیاست‌هایی مناسب هستند و چه روش‌هایی باید کنار گذاشته شوند.

این هم که جامعه‌شناسان و اقتصاددانان به سراغ جمعیت شناسی بروند کاملاً‌ طبیعی و قابل درک است.

اما اتفاق جالبی که در دهه‌های اخیر افتاد این بود که فعالان حوزهٔ کارآفرینی و مدیریت کسب و کار هم به سراغ دموگرافی رفتند. متخصصان بازاریابی، استراتژی و منابع انسانی از جمله کسانی هستند که امروزه از دموگرافی حرف می‌زنند و از ابزارهای آن استفاده می‌کنند.

موارد زیر نمونه‌هایی از کاربرد دموگرافی در مدیریت و کسب و کار هستند:

  • بررسی ویژگی‌های جمعیت شناسی مشتریان فعلی محصول ما
  • برآورد ویژگی‌های دموگرافیک محصولات آتی (چه کسانی مشتری محصول ما خواهند بود؟)
  • انتخاب محل فروشگاه‌های خرده فروشی (مردم کدام منطقهٔ شهر به ویژگی‌های دموگرافیک مد نظر ما نزدیک‌تر هستند؟)
  • مناطق کشور را چگونه تقسیم کرده و به مدیران فروش مختلف واگذار کنیم؟
  • ویژگی‌های دموگرافیک مخاطبان صدا و سیما (یا یک شبکهٔ مشخص آن) چیست؟‌ آیا تبلیغ در‌ آن‌جا مناسب است؟
  • دربارهٔ مشخصات دموگرافیک کاربران اینستاگرام چه می‌دانیم؟ آیا ارزش دارد که روی این پلتفرم سرمایه‌گذاری کنیم؟

چند پرسش، و پاسخ آن‌ها

آیا جمعیت شناسی صرفاً به بررسی جمعیت‌های انسانی محدود می‌شود؟

خیر. جمعیت شناسی در مورد همهٔ انواع حیوانات کاربرد دارد. حتی کتابهایی با عنوان جمعیت شناسی گیاهان هم منتشر شده است (+). اصطلاحاتی مانند دموگرافی حیات وحش و یا دموگرافی جغدها هم کاملاً معنادار است و به کار می‌رود (+/+). بنابراین هر جا جمعیتی هست، جمعیت شناسی هم هست.

از کدام کتاب مرجع برای یادگیری جمعیت شناسی استفاده کنیم؟

کتابهای انگلیسی فراوانی دربارهٔ جمعیت شناسی نوشته و منتشر شده و خوشبختانه کتابهای فارسی جمعیت شناسی هم کم نیستند. ولی ما در تدوین این درس، از فصل‌های مقدماتی کتاب‌های زیر استفاده کردیم و مطالعهٔ هر یک از آن‌ها می‌تواند نقطهٔ شروع خوبی برای آشنایی با مبانی جمعیت شناسی باشد:

  • کتاب مفاهیم، روش‌ها و کاربردهای جمعیت شناسی کاربردی
  • کتاب جمعیت شناسی: مطالعهٔ جمعیت های انسانی
  • کتاب جمعیت و جامعه

Concepts, Methods and Practical Applications in Applied Demography, Richard K. Thomas
Demography, The Study of Human Populations, Jennifer Lundquist
Population and Society, Dudley Poston

پیشنهاد عضویت در متمم

شما با عضویت ویژه در متمم، می‌توانید به درس‌ها و آموزش‌های بسیاری از جمله موضوعات زیر دسترسی کامل داشته باشید:

  فهرست درس‌های متمم

موضوعات زیر، برخی از درس‌هایی هستند که در متمم آموزش داده می‌شوند:

  دوره MBA (یادگیری منظم درس‌ها)

  استراتژی | کارآفرینی | مدل کسب و کار | برندسازی

  فنون مذاکره | مهارت ارتباطی | هوش هیجانی |تسلط کلامی

  توسعه فردی | مهارت یادگیری | تصمیم گیری | تفکر سیستمی

  کوچینگ | مشاوره مدیریت | کار تیمی | کاریزما

  عزت نفس | زندگی شاد | خودشناسی | شخصیت شناسی

  مدیریت بازاریابی | دیجیتال مارکتینگ | سئو | ایمیل مارکتینگ

اگر با فضای متمم آشنا نیستید و دوست دارید درباره‌ی متمم بیشتر بدانید، می‌توانید نظرات دوستان متممی را درباره‌ی متمم بخوانید و ببینید متمم برایتان مناسب است یا نه. این افراد کسانی هستند که برای مدت طولانی با متمم همراه بوده و آن را به خوبی می‌شناسند:

      شما تاکنون در این بحث مشارکت نداشته‌اید.  

     تعدادی از دوستان علاقه‌مند به این مطلب:    ایمان نظری ، Masoud ، مهدی پورآزاد ، الهه باغی ، محمدرضا رضائی

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مدیریت بازاریابی به شما پیشنهاد می‌کند:

سری مطالب حوزه مدیریت بازاریابی
 

برخی از سوالهای متداول درباره متمم (روی هر سوال کلیک کنید)

متمم چیست و چه می‌کند؟ (+ دانلود فایل PDF معرفی متمم)
چه درس‌هایی در متمم ارائه می‌شوند؟
هزینه ثبت‌نام در متمم چقدر است؟
آیا در متمم فایل‌های صوتی رایگان هم برای دانلود وجود دارد؟

۱۰ نظر برای دموگرافی چیست؟ | تعریف جمعیت شناسی و کاربرد آن

    پرطرفدارترین دیدگاه به انتخاب متممی‌ها در این بحث

    نویسنده‌ی دیدگاه : جواد عزیزان

    سلام به همه دوستای عزیز

    داشتم تحقیق جالبی را در مجله هاروارد (Harvard Business Review) مطالعه می کردم با خودم گفتم از آنجایی که با موضوع بحث امون (دموگرافی) مرتبط است آن را در اینجا بازگو کنم شاید لذت بخش باشد.

    گروه مشاوران CWT با همکاری دو نفر از اساتید دانشگاه های اوهایو و آریزونای آمریکا مطالعه ی جالبی را با عنوان " تفاوت جنسیت در رزرو پروازهای بیزنس" انجام داده اند که در سال 2016 به چاپ رسیده است.

    جامعه آماری تحقیق شامل داده های تراکنش 6.4 میلیون رزرو پرواز در سال 2014 در سراسر جهان است.

    نتیجه تحقیق: خانم ها به طور میانگین زودتر از آقایون پروازها را رزرو می کنند!

    نکات تکمیلی

    1  به طور متوسط خانم ها 1.9 روز (تقریبا 2 روز) زودتر از آقایون اقدام به رزرو پرواز می کنند.

    2  هرچه تعداد مسافرت های فرد در طول سال بیشتر باشه، به طور کلی زمان رزرو (از قبل) کوتاه تر خواهد بود.

    3  در کل، هرچه مسافر مسن تر باشد، زودتر رزرو می کند. ولیکن در هر گروه سنی، خانم ها زودتر از آقایون رزرو می کنند.
    4   با مقایسه قیمت بلیط های پرواز آقایون و خانم ها برای مسیرهای یکسان و در شرایط یکسان، مشخص شد به طور متوسط خانم ها با اینکار حدود 17 دلار یا دو درصد از قیمت بلیط را صرفه جویی می کنند.
     

     

     
    تمرین‌ها و نظرات ثبت شده روی این درس صرفاً برای اعضای متمم نمایش داده می‌شود.
    .