تعریف اقتصاد دیجیتال چیست (+ مقاله و مثال)

اقتصاد دیجیتال یا اقتصاد دیجیتالی (Digital Economy) از جمله اصطلاحاتی است که طی دهه‌ی اخیر، به شکلی گسترده رواج یافته و به این علت که بر سر تعریف آن هم، اتفاق‌نظر وجود ندارد، تقریباً به جای هر واژه‌ی مرتبط با تکنولوژی به کار می‌رود.

از افزایش فروش موبایل تا رشد مصرف ترافیک اینترنتی، از بررسی تعداد سایت‌های فعال تا تعداد پلتفرم های دیجیتال، همگی زیر عنوان توسعه اقتصاد دیجیتال مورد بحث قرار می‌گیرند.

این درس، به تعریف اقتصاد دیجیتال و بررسی دقیق‌تر مصداق‌ها و ویژگی‌های آن – به صورت بسیار خلاصه و مقدماتی – اختصاص داده شده است.

 چه کسی اصطلاح اقتصاد دیجیتال را رواج داد؟

 تعریف اقتصاد دیجیتال

 اقتصاد دیجیتال به عنوان انقلاب صنعتی چهارم

 تفاوت انقلاب دیجیتال با اقتصاد دیجیتال چیست؟

 چند مثال برای درک بهتر مفهوم انقلاب دیجیتال، اقتصاد دیجیتال و تحول دیجیتال

 مقاله در مورد اقتصاد دیجیتال (+ فایل PDF برای دانلود)

چه کسی اصطلاح اقتصاد دیجیتال را رواج داد؟

تقریباً همه‌ی منابع، بر این نکته اتفاق نظر دارند که نخستین کاربرد جدی اصطلاح اقتصاد دیجیتال به کتاب اقتصاد دیجیتال یا Digital Economy نوشته‌ی دان تاپسکات بازمی‌گردد.

او در سال ۱۹۹۵ کتاب اقتصاد دیجیتال را تالیف و در ۱۹۹۶ آن منتشر کرد.

اما شاید برایتان جالب باشد که حتی با ورق زدن و مطالعه این کتاب ۴۰۰ صفحه‌ای هم، با تعریفی مشخصی از اقتصاد دیجیتال مواجه نمی‌شوید.

البته قطعاً تحلیل‌های مطرح شده در این کتاب، بسیار ارزشمند و راه‌گشا هستند.

اما اگر بخواهید بر اساس حرف‌های تاپسکات در کتاب اقتصاد دیجیتال در مورد اقتصاد دیجیتال صحبت کنید، تنها می‌توانید توصیف زیر را به کار ببرید:

نیکلاس نگروپون بنیان‌گذار لابراتوار رسانه دانشگاه MIT هم، تقریباً همزمان با تاپسکات، کتابی تحت عنوان Being Digital منتشر کرد و در آن این اقتصاد جدید را با یک جمله‌ی ساده اما مهم توصیف کرد:

تعریف اقتصاد دیجیتال

اگر چه تعریف واحدی از اقتصاد دیجیتال وجود ندارد، اما شاید تعریف توربان از اقتصاد دیجیتال در کتاب تجارت الکترونیک (Electronic Commerce) نقطه‌ی شروع مناسبی باشد:

البته با وجودی که رأی و نظر توربان، در حوزه‌ی تجارت الکترونیک و اقتصاد دیجیتال مهم و تاثیرگذار است، اما لازم است تاکید کنیم که بسیاری از صاحب‌نظران، ترجیح می‌دهند برخلاف توربان، اقتصاد دیجیتال را بزرگ‌تر از اقتصاد اینترنت در نظر بگیرند.

یکی از این صاحب‌نظران، کلاوس شواب است. همان کسی که بنیان‌گذار مجمع جهانی اقتصاد (اجلاس داووس) بوده است.

او اقتصاد دیجیتال را چهارمین موج بزرگ صنعتی شدن جهان می‌داند.

تعریف اقتصاد دیجیتال به عنوان انقلاب صنعتی چهارم

کلاوس شواب، در کتاب خود تحت عنوان انقلاب صنعتی چهارم (The fourth industrial revolution) که در سال ۲۰۱۶ منتشر شد، نگاه متفاوت و عمیق‌تری به اقتصاد دیجیتال دارد.

البته اگر اینجا هم به دنبال تعریف دقیق اقتصاد دیجیتال باشید، ناامید خواهید شد.

اما حرف‌های شواب می‌تواند تصویر نسبتاً شفافی از مفهوم اقتصاد دیجیتال به دست دهد.

شواب برای اینکه اقتصاد دیجیتالی را به عنوان چهارمین انقلاب صنعتی معرفی کند، ابتدا سه انقلاب قبلی را به صورت بسیار مختصر مرور می‌کند:

انقلاب صنعتی اول

این انقلاب در قرن‌های هجدهم و نوزدهم (حدوداً بین سال‌های ۱۷۶۰ تا ۱۸۴۰) شکل گرفت. ساخت راه آهن و اختراع موتور بخار را نماد‌ها و محرک‌های اصلی این اولین انقلاب صنعتی می‌دانند.

با موج اول انقلاب صنعتی، کارخانه‌ها شکل گرفتند و نیروی مکانیکی به کمک نیروی انسانی آمد تا حجم تولید، افزایش یابد.

انقلاب صنعتی دوم

موج دوم انقلاب صنعتی، در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به وجود آمد.

اختراع برق، اختراع روش تولید انبوه، درک مفهوم خط تولید و تقسیم کار، کارخانه‌های امروزی را به وجود آوردند.

عموم مردم، وقتی از صنعت حرف می‌زنند، معمولاً‌ دستاوردهای انقلاب صنعتی دوم را در ذهن دارند.

انقلاب صنعتی سوم

این انقلاب را می‌توان انقلاب دیجیتال یا انقلاب کامپیوترها نامید.

جریانی که با اختراع نیمه رساناها و ارزان شدن هزینه‌ی تولید و کاهش ابعاد ترانزیستورها و ساخت کامپیوترها شکل گرفت و بعداً با کوچک‌تر شدن کامپیوترها و به وجود آمدن اینترنت و اختراع موبایل، رشد کرد.

انقلاب صنعتی چهارم (اقتصاد دیجیتال)

پس از توسعه‌ی ابزارهای دیجیتال و فراگیر شدن آثار انقلاب دیجیتال، موج دیگری آغاز شد که آن را می‌توان انقلاب صنعتی چهارم یا اقتصاد دیجیتال نامید.

کلاوس شواب، برخی از روندهایی را که موجب شکل گیری و توسعه اقتصاد دیجیتال شد به شرح زیر فهرست می‌کند:

شواب توضیح می‌دهد که اگر چه در ظاهر بسیاری از این دستاوردها و روند‌ها از قبل وجود داشتند، اما ظهور و بروز سه ویژگی باعث شد که اقتصاد دیجیتال متولد شود و رشد کند:

[ درس مرتبط: اندرو مکافی کیست؟ ]

تفاوت انقلاب دیجیتال با اقتصاد دیجیتال چیست؟

پیشنهاد مهم:

پیشنهاد می‌کنیم حتماً در این مرحله، درس تحول دیجیتال را مرور کنید و تمرین آن را هم حل کنید.

قطعاً به درک بهتر این بحث کمک خواهد کرد.

در آنجا خواهیم دید که بحث تحول دیجیتال زیر مجموعه‌ی انقلاب دیجیتالی است و وارد حوزه‌ی اقتصاد دیجیتال نمی‌شود.

 عملاً اقتصاد دیجیتال، یک اتفاق کلان در عرصه‌ی اقتصاد ملی و جهانی است. اما تحول دیجیتالی، یک برنامه‌ی تغییر سازمانی است. 

چند مثال برای درک بهتر انقلاب دیجیتال، تحول دیجیتالی و اقتصاد دیجیتال

قطعاً می‌دانیم که تفکیک بین انقلاب دیجیتال و اقتصاد دیجیتال، کاملاً دقیق و مکانیکی نیست. نمی‌توانیم تغییرات و تحولات و بحث‌ها را به صورت صفر و یک، در یک گروه یا گروه دیگر قرار دهیم.

اگر بر این تقسیم بندی تاکید می‌شود، صرفاً از این جهت است که ذهن ما بازتر شود و به جای درک اقتصاد دیجیتال به هیجان زدگی در اثر انقلاب دیجیتال قانع نشویم.

بنابراین مثال‌های زیر را با در نظر گرفتن توضیحات فوق (اینکه مرزبندی‌ها کاملاً صلب و شفاف نیست) بخوانید.

چند مقاله در مورد اقتصاد دیجیتالی

با کمی جستجو در وب و سایت‌های مختلف، می‌توانید انبوهی گزارش و مقاله در مورد اقتصاد دیجیتال بیابید.

اما از آنجا که بسیاری از این گزارش‌ها از جنس محتوای تبلیغی هستند و از سوی دیگر، برخی گزارش‌های ارزشمند هم چندان شناخته شده نیستند، در اینجا چند گزارش و مقاله اقتصاد دیجیتال را برای شما انتخاب کرده‌ایم.

همه‌ی این مقاله‌ها انگلیسی هستند و عموماً در یک یا دو سال اخیر منتشر شده‌اند. اما کلمات و اصطلاحات ساده‌ای دارند و درک آنها – حتی برای کسانی که زبان انگلیسی آنها چندان قوی نیست – دشوار نخواهد بود.

برنده شدن در رقابتهای اقتصاد دیجیتال (برای بانکها)

مطلبی که شرکت Accenture تحت عنوان Winning in the digital economy تنظیم و منتشر کرده‌اند، ساده اما دقیق است.

این گزارش در قالب یک استعاره (دنیای جدید، کفش جدید) کوشیده است فضای بانک و بانکداری در اقتصاد دیجیتال و مدلهای کسب و کار جدید مناسب این فضا را مرور کند.

 دانلود فایل PDF مقاله رقابتهای اقتصاد دیجیتال (گزارش ۲۲ صفحه‌ای)

برندگان و بازندگان اقتصاد دیجیتالی

این گزارش توسط نشریه کسب و کار هاروارد (Harvard Business Review) تنظیم شده و عنوان اصلی آن رقابت در سال ۲۰۲۰ است.

نکات بسیار متنوعی را می‌توانید در این گزارش ببینید. اما شاید یکی از جذاب‌ترین آنها، طبقه بندی صنعتهای مختلف بر اساس میزان دگرگونی بر اثر توسعه اقتصاد دیجیتال است.

صنعت ارتباطات و رسانه در رأس صنایعی است که طبق گزارش هاروارد باید در انتظار تحولات بنیادین باشد و پس از آن، صنعت مالی و حوزه تکنولوژی قرار گرفته‌اند.

حوزه‌های خدمات تخصصی و صنعت آموزش در رده‌های بعدی قرار دارند.

 دانلود فایل PDF مقاله برندگان و بازندگان اقتصاد دیجیتالی (گزارش ۲۰ صفحه‌ای)

مالیات در اقتصاد دیجیتال

اگر پای حرف فعالان اقتصادی و کارشناسان مالیاتی بنشینید، می‌بینید که آنها علاقه‌ای به تفکیک اقتصاد دیجیتال از اقتصاد غیردیجیتالی ندارند.

آنها به شما توضیح می‌دهند که الان همه‌ی اقتصادها به هم گره خورده‌اند و لازم نیست نگران این تفکیک‌ها باشیم یا بکوشیم اقتصاد دیجیتالی را تعریف کنیم.

مهم این است که مراقب باشیم بتوانیم از این فضای جدید، مثل گذشته مالیات بگیریم. چون در غیر این صورت، با مهاجرتِ گردش مالی از فضای فیزیکی به دیجیتال، دولت‌ها با مشکلات جدی درآمدی روبرو خواهند شد.

برای ورود به این بحث، مقاله اولبرت و اشپنگل که در ژورنال جهانی مالیات منتشر شده است، می‌تواند نقطه‌ی شروع مناسبی باشد.

 دانلود فایل PDF مقاله مالیات در اقتصاد دیجیتال (گزارش ۴۴ صفحه‌ای)

پایه های اقتصاد دیجیتال ما

مقاله‌ی دیگری که در اینجا معرفی می‌کنیم، حاصل کار کارشناسان هلندی است و گزارشی است که برای آموزش و مطلع کردن سیاستمداران ارشد کشور هلند تنظیم شده است.

نیمه‌ی دوم این گزارش، اعداد و ارقام مربوط به کشور هلند است و قاعدتاً برای ما جذابیتی ندارد.

اما این مقاله را به آن علت به شما پیشنهاد می‌کنیم که در قسمت اول آن (تا صفحه ۱۲) می‌توانید توضیحاتی عمومی، علمی و به زبان ساده به همراه نمودارهای ارزشمند در مورد ساختار اقتصاد دیجیتال و بازیگران اصلی در اقتصاد دیجیتالی ببینید که چون برای مخاطب غیرمطلع (سیاستمداران) تنظیم شده، برای ما هم می‌تواند مفید و آموزنده باشد.

 دانلود فایل PDF مقاله مالیات پایه های اقتصاد دیجیتال ما

درآغوش کشیدن و پذیرش اقتصاد دیجیتال

نمی‌توانید از اقتصاد دیجیتال صحبت کنید و از صنعت موبایل و نقش آن در اقتصاد دیجیتالی صحبت نکنید.

GSMA یا انجمن جهانی موبایل منافع اپراتورهای موبایل در سراسر جهان را پیگیری می‌کند و معمولاً گزارش‌هایی را برای فعالان این صنعت، در مورد روندهای جاری و آتی حوزه تکنولوژی منتشر می‌کند.

این بار GSMA با همکاری شرکت BCG (گروه مشاوران بوستون) که از بزرگترین گروه‌های مشاوره مدیریت جهان است، گزارشی در مورد اقتصاد دیجیتال و نیز دیجیتالی شدن و خط مشی‌های مربوط به آن تنظیم کرده است که با توجه به اعتبار این گزارش، به روز بودن آن و اعداد و ارقام و آمارهایی که در آن ارائه شده است، مرور آن را به شما توصیه می‌کنیم.

 دانلود فایل PDF مقاله GMSA در مورد اقتصاد دیجیتالی (گزارش ۴۶ صفحه‌ای)

گزارش مشاوره ای در مورد اقتصاد دیجیتال

مشابه توضیحاتی که در مورد گزارش دولتی (برای کشور هلند) ارائه کردیم، در مورد این گزارش هم صادق است.

این گزارش توسط یک گروه مشاوران ارشد در وزارت تجارت آمریکا نوشته شده تا در دپارتمان‌های مختلف دولتی مورد استفاده قرار گیرد.

افرادی که آن را تنظیم کرده‌اند از بزرگان اقتصاد دیجیتال جهان هستند (صفحه‌ی ۵ در مقدمه گزارش را نگاه کنید).

قسمتی که می‌تواند برای شما جذاب باشد، صفحه‌ی ۱۲ تا ۱۷ است که در آن پنج فرصت بزرگ اقتصاد دیجیتال برای بازار کار معرفی شده‌اند. قطعاً اقتصاد ایران و آمریکا تفاوت‌های زیادی دارد. اما سرفصل‌ها و توضیحات در حدی عمومی است که به خوبی می‌تواند برای ما هم آموزنده و الهام بخش باشد.

 دانلود فایل PDF مقاله گزارش مشاوره‌ای در مورد اقتصاد دیجیتال (گزارش ۵۴ صفحه‌ای)

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری سواد دیجیتال به شما پیشنهاد می‌کند: