قیمت آیفون در سال ۱۹۷۵ | ظرفیت محاسباتی چقدر افزایش یافته است؟

به نظر شما اگر می‌خواستیم یک آیفون امروزی را در دهه هفتاد میلادی – حدود نیم قرن پیش – به یک شرکت تجاری بفروشیم، قیمت آیفون از نظر آن‌ها چقدر بود؟»

این سوال را به شکل‌های مختلفی می‌توان تفسیر کرد و پاسخ داد.

از یک منظر می‌توان گفت این آیفون در آن دوران تقریباً هیچ ارزشی نداشت. چون موبایل یک محصول شبکه‌ای است و ارزش موبایل به این است که دیگران هم آن را داشته باشند. همان چیزی که به نام اثر شبکه ای می‌شناسیم.

اما چنین سوالی را از یک زاویهٔ دیگر هم می‌توان بررسی کرد: آیفون (یا هر موبایل دیگری که امروز در دستان ماست) یک کامپیوتر کوچک است و از ظرفیت محاسباتی نسبتاً بالایی برخوردار است. بیایید ببینیم یک دانشگاه یا مرکز  تحقیقاتی در دههٔ هفتاد میلادی حاضر بوده چقدر برای این ظرفیت محاسباتی پرداخت کند.

واحد ظرفیت محاسباتی

حتماً می‌دانید که ظرفیت محاسباتی سیستمهای کامپیوتری را با واحد فلاپس (FLOPS) می‌سنجند: تعداد محاسبات اعشاری (با ممیز شناور) که یک سیستم می‌تواند در هر ثانیه انجام دهد (مخفف Floating-point Operations Per Second).

البته به خاطر این که تعداد محاسبه‌ها در ثانیه بسیار زیاد است، اغلب از واحدهای بزرگ‌تر مانند مگافلاپس (یک میلیون محاسبه در ثانیه) و گیگافلاپس (یک میلیارد محاسبه در ثانیه)‌ و ترافلاپس (هزار گیگافلاپس) استفاده می‌شود.

هزینهٔ هر عملیات محاسبه در دههٔ هفتاد چقدر بوده؟

یکی از قوی‌ترین ابرکامپیوترهای دههٔ هفتاد میلادی، کری وان (Cray-1) بود که شرکت کری آن را ساخته بود و حدود ۵ تا ۸ میلیون دلار قیمت داشت (+). این ابرکامپیوتر که حدود دو متر ارتفاع داشت و شعاع پایه‌ای از ۲/۵ متر بیشتر بود، می‌توانست در هر ثانیه ۱۶۰ میلیون محاسبه انجام دهد (۱۶۰ مگافلاپس).

بنابراین محققان و شرکت‌هایی که نیاز به ظرفیت محاسباتی داشتند، برای یک گیگافلاپس باید بیش از ۳۰ میلیون دلار پرداخت می‌کردند (به فرض که پایین‌ترین قیمت، یعنی ۵ میلیون دلار را در نظر بگیریم).

این روزها ما برای هر عملیات محاسبه چقدر پول می‌دهیم؟

یک آیفون معمولی که چندان هم به‌روز نباشد (مثلاً آیفون ۱۳) می‌تواند حدود ۱۶ ترافلاپس (۱۶۰۰۰ گیگافلاپس) محاسبه در ثانیه انجام دهد (+). پس وقتی موبایل آیفون را با قیمت چندصد دلار می‌خریم، به ظرفیت محاسباتی ۱۶۰۰۰ گیلافلاپس دست پیدا می‌کنیم و می‌توانیم بگوییم که برای هر گیگافلاپس حدود ۰.۰۵ دلار (پنج سنت) پول داده‌ایم.

حالا دوباره به ظرفیت محاسباتی کری وان نگاه کنید. برای موسسات و شرکت‌های دهه هفتاد (مثلاً محققان هواشناسی و فیزیک) هر گیگافلاپس ۳۰ میلیون دلار قیمت داشته است. پس می‌توانستیم به‌راحتی یک گوشی غیرپرچمدار امروزی را به قیمتی حدود ۴۸۰ میلیارد دلار به آن‌ها بفروشیم (و البته سرشان منت بگذاریم که این ظرفیت محاسباتی در جیب‌شان جا می‌شود. اما به خاطر این فشردگی و کوچک بودن، پول اضافه نمی‌گیریم).

واقعیتی بدیهی اما فراموش‌شده

با وجودی که در چنین مقایسه‌ای، اما و اگرهایی هم وجود دارد، اما کلیت نتیجهٔ این مقایسه چندان غیرمنتظره نیست. همهٔ ما طی همین یک تا دو دههٔ اخیر، کوچک‌تر شدن هاردها، کارت‌های حافظه و تراشه‌های محاسبه‌گر را دیده‌ایم. قانون مور (Moore) که می‌گفت هر دو سال، تعداد ترانزیستورهای روی یک تراشه – با مساحت ثابت – دو برابر می‌شود، حرف عجیبی نیست.

با این حال، ذهن ما در درک رشد غیرخطی ضعیف است. بنابراین وقتی می‌گوییم کوچک‌تر، نمی‌توانیم به خوبی تصور کنیم که «چقدر کوچک‌تر». و زمانی که می‌گوییم سریع‌تر، تصوری از این که از «چقدر سریع‌تر» حرف می‌زنیم نداریم. شاید تصور این‌که گوشی معمولی داخل جیب‌مان چند دهه قبل چندصدمیلیارد دلار ارزش داشته، کمی ذهن‌مان را به روی مقیاس‌ها بازتر کند.

از این منظر، جذاب‌ترین چیزی که در گوشی موبایل به چشم می‌آید، کلیپ لب‌خوانی یک آهنگ یا تلاش ناکام یک گربه برای شکار یک پرنده نیست، بلکه خود ما هستیم که در همان چندثانیه که خیره به کلیپ‌ها هستیم، ظرفیت محاسباتی‌ای را که برای هدایت و کنترل چندفضاپیما به دورترین نقاط منظومهٔ شمسی لازم است را مصرف می‌کنیم و لذت می‌بریم.

آخرین توضیح

لازم به تأکید است که این محاسبات و توضیحات، به این معنا نیست که استفاده از موبایل و شبکه های اجتماعی برای تفریح را نفی کنیم. یا از این به بعد به هر کس که یک جوک بی‌مزه توییت کرد بگوییم که الان با همین ظرفیت محاسباتی که مصرف کردی می‌شد آپولو به ماه فرستاد و برگرداند.

اساساً یکی از اهداف پیشرفت علم این است که به انسان لذت و رفاه هدیه کند و از این منظر، روندی که طی شده و اتفاقی که افتاده یک دستاورد بزرگ است. بنابراین چنین یادآوری‌هایی نوعی قدردانی از دانشمندانی است که این ظرفیت‌ها را خلق کرده‌اند.

علاوه بر این، از آن‌جا که ظرفیت محاسباتی بسیار ارزان و فراگیر شده، ممکن است آن را درست مثل هوایی که در اطرافمان است نبینیم و باز هم مثل هوا، آن را کمتر از سایر منابعی که در دسترس داریم، جدی بگیریم. همان‌طور که در درس مدیریت منابع توضیح داده‌ایم، همین که یاد بگیریم منابع را ببینیم و متوجه حضور و وجودشان باشیم، در تخصیص و به‌کارگیری آن‌ها بهتر عمل خواهیم کرد.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری سواد دیجیتال به شما پیشنهاد می‌کند: