هوش مصنوعی و استراتژی کسب و کار | مروری بر کتاب استراتژی همجوشی

با وارد شدن بحث هوش مصنوعی به گفتگوهای عمومی و رواج یافتن گستردهٔ برخی از کاربردهای آن (مانند مدلهای زبانی و هوش مصنوعی مولد) این دغدغه در ذهن بسیاری از مدیران شکل گرفته که چگونه می‌توانند از هوش مصنوعی در کسب و کار خود استفاده کنند؟ و یا به زبان دقیق‌تر:‌ استراتژی کسب و کار خود را چگونه با تحولاتی که در حوزه هوش مصنوعی به وجود آمده تطبیق دهند؟

در همین راستا بسیاری از کتابهای هوش مصنوعی که پیش از این کمتر خوانده شده و جدی گرفته می‌شدند، دوباره مورد توجه قرار گرفتند (حتی کتابهایی کلاسیک مثل کتاب علوم مصنوعی نوشته هربرت سایمون). و نیز بسیاری از نویسندگان در حوزه‌های مختلف می‌کوشند کتابهایی دربارهٔ ارتباط هوش مصنوعی با حوزه تخصصی‌شان تألیف کنند.

ما هم در متمم به سبک همیشگی خود بعضی از این کتابها را در بخش کتابهای مدیریت معرفی می‌کنیم و در مواردی که هنوز ترجمه نشده‌اند، در فهرست پیشنهاد کتاب برای ترجمه قرار می‌دهیم (یا برعکس، بسته به موضوع و محتوا و مخاطب به ناشران پیشنهاد می‌کنیم آن‌ها را ترجمه نکنند).

معرفی کتابها همچنین فرصتی است تا از لابه‌لای متن آن‌ها نکته یا نکاتی را که برای دوستان متممی مفید می‌بینیم، نقل کنیم.

با این مقدمه به سراغ کتاب «استراتژی همجوشی» یا «Fusion Strategy» می‌رویم که ویجی گوینداراجان و ونکات ونکاترامان آن را تالیف کرده‌اند و انتشارات دانشگاه هاروارد آن را در سال ۲۰۲۴ منتشر کرده است.

درباره نویسندگان | گوینداراجان و ونکاترامان

کسانی که در زمینهٔ مدیریت و به‌ویژه سیستمهای کنترل مدیریت مطالعه کرده‌اند، معمولاً‌ ویجی گوینداراجان (Vijay Govindarajan) را می‌شناسند. چون کتاب Management Control Systems او چند دهه یکی از معروف‌ترین کتابهای درسی دانشگاهی در این حوزه بود و اتفاقاً سال ۲۰۲۰ هم ویراست جدید آن منتشر شد. این کتاب و کتابهای دیگری مانند Reverse Innovation و The Other Side of Innovation که گوینداراجان پس از آن نوشت، نام او را به عنوان فردی آشنا با استراتژی و مدیریت استراتژیک و صاحب‌نظر در اجرای استراتژی در میان دانشگاهیان تثبیت کرده است:

 مناسب است به این نکته هم اشاره کنیم که تلفظ گوینداراجان چندان ساده نیست. به همین علت همه او را ویجی (VG) صدا می‌زنند که هم مخفف نام و نام خانوادگی اوست و هم به Vijay شبیه است.

ونکاترامان بیشتر در حوزه تحول دیجیتال فعالیت می‌کند و به کسب‌و‌کارها مشاوره می‌دهد. او در سال ۲۰۱۷ کتاب The Digital Matrix را دربارهٔ تحول کسب و کارها از طریق تکنولوژی تألیف کرد. جالب این‌جاست که محتوای کتاب استراتژی همجوشی بسیار شبیه محتوای ماتریس دیجیتال است. در حدی که می‌شد این کتاب را ویراست دوم همان کتاب معرفی کرد.

به نظر می‌رسد ناموفق بودن کتاب ونکاترامان (که آن را با همکاری انتشارات LifeTree منتشر کرد) و علاقهٔ ویجی به ارائه کتابی درباره استراتژی تحول دیجیتال در عصر هوش مصنوعی باعث شد که این دو نفر بکوشند کتاب را بازآفرینی کرده و این بار با عنوانی متفاوت توسط انتشارات دانشگاه هاروارد به بازار عرضه کنند.

سوال کلیدی در کتاب استراتژی همجوشی چیست؟

یک روش خوب برای معرفی کتاب استراتژی همجوشی این است که ببینیم نویسندگانش خواسته‌اند به چه پرسشی پاسخ دهند. تقریباً می‌توان گفت تمام کتاب پاسخ به یک سوال است: «صنایع و کسب و کارهای فیزیکی که تا امروز پایهٔ اصلی‌شان دیجیتالی نبوده، چگونه می‌توانند با هوش مصنوعی مواجه شوند؟»

 «صنایع و کسب و کارهای فیزیکی که تا امروز پایهٔ اصلی‌شان دیجیتالی نبوده، چگونه می‌توانند با هوش مصنوعی مواجه شوند؟» 

نویسندگان برای پاسخ به این پرسش صنایع را در قالب دو طیف بررسی می‌‌کنند:

نقد کتاب استراتژی همجوشی

آیا خواننده از خواندن کتاب استراتژی همجوشی لذت خواهد برد و راضی خواهد بود؟ پاسخ به این سوال به جایگاه خواننده و پیش‌زمینهٔ ذهنی او درباره هوش مصنوعی بستگی دارد.

مشخصاً نویسندگان مخاطب اصلی خود را مدیران شرکت‌های بزرگ در نظر گرفته‌اند. شاید اگر یک تولیدکنندهٔ بزرگ لوازم خانگی یا خودروساز بزرگ منطقه‌ای باشید،‌ ایده‌ها و نکات کتاب برایتان جالب باشد. اگر برای کسب و کارهای کوچک و متوسطی که هنوز در سطح بسیار ساده‌تر مشکل دارند و حتی فرایندهای عملیاتی‌شان را به شکل شفاف تعریف و تدوین نکرده‌اند، بخش قابل‌توجهی از کتاب کاربرد مستقیم نخواهد داشت.

هم‌چنین اگر با گستردگی سرزمین هوش مصنوعی و تنوع و تعدد ابزارها و تکنولوژی‌های هوش مصنوعی آشنا باشید، احتمالاً از نگاه محدود نویسندگان به هوش مصنوعی تعجب خواهید کرد. مثلاً در حال حاضر اگر مدیر یک قنادی چنین کتابی را ببیند، قطعاً آن را بی‌فایده یا «ارضاکنندهٔ حس کنجکاوی» در نظر خواهد گرفت. اما اگر نویسندگان به جای محدود شدن به real-time data به سراغ مفهوم fast data strategy می‌رفتند،‌ یا به هر شیوهٔ دیگری به خواننده یادآوری می‌کردند که «هر چه فاصلهٔ بین ایجاد داده‌ها و پردازش داده‌ها را کمتر کنید، بهتر می‌توانید از ظرفیت هوش مصنوعی بهره ببرید»، گسترهٔ‌ مخاطبان‌شان بیشتر می‌شد. بگذریم از این که اساساً کاربردهای هوش مصنوعی به تحلیل سریع محدود نیست. گاهی هوش مصنوعی برای حل مسائل و رفع چالش‌ها و ابهام‌هایی به کار می‌رود که اساساً زمان‌بردار نیستند (مثلاً تشخیص اصل بودن نسخه‌های خطی در یک کتابخانه).

گنجاندن اصطلاح چت چی پی تی و مدل‌های بزرگ زبانی هم – بی‌آنکه ربطی به اصل بحث نویسندگان داشته باشد – کمی زننده است.

در عین حال، خواننده‌ای که کمی از آنالوژی استفاده کرده و حوصله داشته باشد مطالب گفته شده را – با کمی رنج و زحمت – به حوزهٔ فعالیت خود ترجمه کند، احتمالاً به ایده‌هایی دست خواهد یافت که زحمت خواندن کتاب را توجیه کند.

علاوه بر این تأکید مکرر نویسندگان بر اهمیت داده هم بسیار مفید است و می‌تواند تلنگری برای خواننده باشد.

درباره ترجمه کتاب استراتژی همجوشی

کتاب استراتژی همجوشی کتابی نیست که متمم آن را در فهرست قطعی کتابهای پیشنهادی برای ترجمه قرار دهد. در عین این که احتمالاً به خاطر عنوان و نام ناشر (انتشارات دانشگاه هاروارد) فروش حداقلیِ تضمین‌شده‌ای خواهد داشت. کتابهای دیگری از این دست هم در بازار ما فراوانند که صرفاً به اعتبار نام نویسنده یا ناشر ترجمه شده و فروش مطلوبی داشته‌اند.

این کتاب را می‌توان تقریباً شبیه کتابهای نسل چندم بازاریابی (سری کتابهای کاتلر)‌ و انقلاب صنعتی چهارم دانست. کتابهایی که مدیران با خواندن‌شان لحظات خوبی را تجربه می‌کنند و حس می‌کنند با جریان روز دنیا همراه هستند.

در عین حال، اگر تمام وقتی که صرف خواندن این کتاب می‌شود، فقط به این نکته منتهی شود که «داده مهم است» و خواننده، حتی اگر به هیچ وجه مخاطب کتاب نباشد، ترغیب شود که داده‌های کسب و کار خود را بهتر گردآوری و بررسی کند، چنین دستاوردی قطعاً به وقتی که برای خواندن کتاب صرف کرده می‌ارزد.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری علم داده به شما پیشنهاد می‌کند: