فرق درد و رنج چیست؟

دو کلمهٔ درد و رنج از کلمات پرکاربرد زبان فارسی هستند و با وجودی که رنج به اندازهٔ درد در دایره واژگان فعال مردم حضور ندارد، تقریباً همهٔ فارسی‌زبان‌ها با هر دو واژه آشنا هستند. همه مصرع معروف منسوب به فردوسی را شنیده‌ایم که «بسی رنج بردم در این سال سی» و نیز مصرع سعدی برایمان به ضرب‌المثل تبدیل شده است که «نابُرده رنج گنج میسر نمی‌شود.»

در حرف‌های روزمره و نیز متن‌های ادبی، نمونه‌های فراوانی می‌توان یافت که دو کلمه درد و رنج تقریباً معادل یکدیگر به کار رفته‌اند. با این حال، بر اساس همان قاعده‌ای که در معرفی درس ظرافتهای کلامی گفتیم، سعی می‌کنیم تفاوت‌هایی را میان دو کلمه درد و رنج بیابیم و به این بهانه با این دو کلمه آشناتر شویم.

فرق درد و رنج | درد معمولاً جنبهٔ فیزیکی دارد

در بیشتر متن‌های ادبی و گفتگوهای روزمره، درد را برای تجربه‌هایی به‌کار می‌بریم که جنبهٔ فیزیکی دارند یا لااقل با یک تجربهٔ فیزیکی درآمیخته‌اند:

• پادرد، کمردرد، سردرد،  دل‌درد
• پایم به سنگ خورد و درد گرفت

در مقابل، رنج معمولاً جنبهٔ ذهنی هم دارد. مثلاً وقتی می‌گوییم مردم ما سال‌ها رنج کشیده‌اند، منظورمان فشار سنگین روانی و ذهنی است که مردم را آزار داده است. به همین علت، معمولاً درد و درمان را کنار هم می‌بینیم، اما رنج و درمان با هم نمی‌آیند. چون رنج را نمی‌شود درمان کرد. رنج فشاری است که وارد آمده است و کاری که با رنج می‌شود کرد این است که ریشهٔ آن را حذف کرده یا فشار آن را کاست:

• او را نفرین کرد و گفت: «امیدوارم درد بی‌درمان بگیری.»
• دردم از یار است و درمان نیز هم
• ساقی بیا که هاتف غیبم به مژده گفت / با درد صبر کن که دوا می فرستمت

در ادبیات ما حتی وقتی از دردهایی صحبت می‌شود که جنبهٔ فیزیکی ندارند، جمله‌بندی نشان می‌دهد که باز هم منظور شاعر و نویسنده چیزی از جنس بیماری بوده است. مثلاً ما ترکیب درد عشق را فراوان دیده‌ایم و طبیعی است که منظور از درد عشق چیزی شبیه کمردرد نیست. اما همراه شدن با واژه‌های دارو و درمان نشان می‌دهد که درد در این‌جا تقریباً به معنای بیماری آمده است. چنان‌که خاقانی می‌گوید: «دردی است درد عشق که درمان‌پذیر نیست.»

البته باز هم نمی‌توان آن‌چه را به عنوان فرق درد و رنج گفته شد به عنوان یک قاعدهٔ کلی در نظر گرفت. چنان‌که وقتی شاملو می‌گوید «من درد مشترکم، مرا فریاد کن» مشخصاً درد در این‌جا جنبهٔ‌ روانی و ذهنی هم دارد و فراتر از درد فیزیکی است.

در رنج معمولاً جنبهٔ ذهنی پررنگ است

باز هم می‌شود نخستین مثال را از شاملو آورد. آن‌جا که می‌گوید: «از رنجی خسته‌ام که از آن من نیست.» در نوشته‌های روزمره هم این کلمه را زیاد می‌بینیم. مثلاً:

• کودکان در بسیاری از کشورهای توسعه‌نیافته از خشونت و فشار کار رنج می‌برند.
• آن‌قدر از دوری فرزند رنج کشید که نهایتاً گرفتار بستر بیماری شد.
• امروز که فکر می‌کنم، دستاوردهایم به آن‌همه رنجی که برایشان کشیدم نمی‌ارزند.

جلال آل احمد هم کلمهٔ رنج را در عنوان کتاب «از رنجی که می‌بریم» به همین معنا به‌کار برده است.

درد و رنج در زبان انگلیسی | Pain و Suffering

با دقت قابل‌قبولی می‌توان گفت همان تفاوتی که در زبان فارسی میان درد و رنج وجود دارد، در زبان انگلیسی میان دو کلمهٔ pain و suffering هست. پزشکان و روانشناسان از جمله گروه‌هایی هستند که به‌طور خاص به تفاوت این دو مفهوم توجه دارند و به آن می‌پردازند.

ریچارد پت و سوزان لنگ در کتاب رهایی از درد و رنج سرطان که انتشارات دانشگاه آکسفورد آن را منتشر کرده، تفاوت درد و رنج را به خوبی شرح می‌دهند (+).

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری آشنایی با کلمات و ظرافت‌های کلامی به شما پیشنهاد می‌کند: