بخش بندی بازار – تقسیم بندی بازار و مشتریان چگونه به ما کمک میکند؟
بخش بندی بازار (تقسیم بندی بازار و مشتریان) در متمم، زیرمجموعهی درس مدیریت بازاریابی است.
اما به علت اهمیت موضوع تقسیم بندی بازار و نیز کاربرد آن در حوزههای بازاریابی و فروش، تصمیم گرفتیم آن را در قالب یک مجموعهی مستقل ارائه کنیم تا این درسها، در لابهلای درسهای متنوع مدیریت بازاریابی، به دست فراموشی سپرده نشود.
تلاش ما بر این است که در بحث بخش بندی بازار، همزمان با وفاداری به اصول کلاسیک بخش بندی بازار (الگوی کاتلر در کتاب مدیریت بازاریابی)، نیازهای جدید و روندهای جدید در بازاریابی را هم مورد توجه قرار دهیم.
[ درس مرتبط: بخش بندی بازار به چه پرسش هایی پاسخ میدهد؟ ]
تعریف بخش بندی بازار (Market Segmentation)
اجازه بدهید پیش از هر توضیح دیگری، تعریف بخش بندی بازار را از دید دو کارشناس مطرح این حوزه (کاتلر و وایناشتاین) بخوانیم:
تعریف تقسیم بندی بازار (کاتلر)
در بخش بندی بازار (Market Segmentation)، یک بازار را به بخشهایی با تعریف مشخص تقسیم میکنیم.
یک بخش (یا سگمنت) گروهی از مشتریان هستند که مجموعه نیازها و خواسته های مشابهی دارند.
وظیفهی بازاریاب این است که تعداد بخشهای مناسب برای بخش بندی بازار را یافته و ویژگی های هر بخش را تشخیص دهد.
سپس تصمیم بگیرد که میخواهد کدام بخشها را هدف قرار دهد (هدف گذاری بازار یا Targeting).
تعریف تقسیم بندی بازار (آرت واین اشتاین)
تقسیم بندی (Segmentation) فرایندی است که طی آن، بازار به بخشهای مختلف از مشتریان بالقوه، با نیازها و/یا ویژگی های مشابه تقسیم میشود.
ویژگی مشتریان هر بخش این است که رفتارهای خرید (Purchase Behavior) مشابهی دارند.
بر اساس این تقسیم بندی، میتوان فرصتها را شناسایی کرده و محصولات و برنامه های بازاریابی ویژه طراحی کنید.
این کار درنهایت، به شما در دستیابی به موقعیت رقابتی برتر کمک خواهد کرد.
در تعریفهای بالا به چند نکته توجه داشته باشید:
- تقسیم بندی برای بازار تعریف میشود و نه صنعت؛ یعنی سمت تقاضا را بررسی میکنیم و نه سمت عرضه را (تفاوت بازار و صنعت).
- کاتلر، فلسفهی تقسیم بندی بازار را هدف گذاری میداند. یعنی بازار را بخش بندی میکنیم تا تصمیم بگیریم کدام بخشها مشتری ما باشند و کدام بخشها را نمیخواهیم در دایرهی مشتریان بالقوه خود در نظر بگیریم.
- واین اشتاین (که به طور ویژه در زمینهی بخش بندی بازار متخصص است) بر چنین قیدی که کاتلر در نظر گرفته، چندان تأکید نمیکند و بیشتر به جنبهی طراحی و توسعه محصول و ارزش پیشنهادی برای مشتری توجه دارد.
چرا از تقسیم بندی بازار استفاده میکنیم؟
بعد از اینکه دو تعریف جدی و رسمی از تقسیم بندی بازار یا Market Segmentation را خواندیم، به زبان سادهتر چند نکته را دربارهی تقسیم بندی بازار مرور میکنیم:
- بخش بندی بازار به ما کمک میکند در مورد انتخاب اینکه چه کسانی مشتری ما هستند و چه کسانی مشتری ما نیستند، بهتر تصمیم بگیریم.
- بخش بندی بازار، میتواند نقش مهمی در تعیین شیوه تبلیغات و طراحی کمپین تبلیغاتی داشته باشد. بدون توجه به بخشبندی بازار، ممکن است بخش قابل توجهی از بودجه تبلیغاتی ما برای مخاطبانی که در سگمنت هدف قرار ندارند، تلف شود.
- بخش بندی بازار میتواند مبنای مهمی برای تعیین استراتژی قیمت گذاری و سایر بخشهای برنامه بازاریابی باشد و اثربخشی آنها را افزایش دهد.
- به عنوان یک استارت آپ یا کسب و کار نوپا، وقتی میخواهیم مدل کسب و کار تعریف کنیم و بیزینس پلن بنویسیم، مهم است که بخش بندی بازار را به شکل ساده – ولو با حدس و گمان یا مطالعات مختصر – انجام دهیم؛ تا برنامههایی که تدوین میکنیم واقعیتر باشند.
- بخش بندی بازار، اگر به شکل کامل و حرفهای انجام شود، بر روی تمام مراحل طراحی و تولید محصول هم تاثیر میگذارد.
این حرف کاتلر را هم نباید فراموش کنیم:
بخش بندی بازار به عنوان یکی از زیرمجموعه های مهم استراتژی بازاریابی، به ما کمک میکند تا بخش هایی از بازار را هدف قرار دهیم که سودآور بوده و با استراتژی های مجموعه ما همسو باشند.
حذف بخش هایی از بازار که سودآوری کمتر دارند یا احتمالاً سود نخواهند داشت، از دستاوردهای مهم بخش بندی بازار است.
پیشنهاد ما این است که مجموعه درسهای بخش بندی بازار را به ترتیبی که در اینجا مطرح میشود مطالعه کنید.
گام اول – آشنایی با بازارهای همگن
بازار همگن، همانطور که از نامش پیداست، ساختار یکنواختی دارد و مشتریان مشابهی را پوشش داده است.
شما باید به دو علت، بازار همگن را به خوبی بشناسید و از بازار ناهمگن تشخیص دهید.
علت اول این است که اگر بازار شما نسبتاً همگن باشد، ممکن است اصلاً به تقسیم بندی بازار نیاز نداشته باشید. تقسیم بندی بازار و طراحی محصولات اختصاصی برای هر بخش، به صرف هزینه و تخصیص منابع نیاز دارد.
بنابراین صرفاً زمانی به سراغ بخش بندی بازار بروید که مطمئن شدهاید به آن نیاز دارید.
دومین علت که ما تأکید میکنیم بازارهای همگن را به خوبی درک کنید این است که هدف از بخش بندی بازار، تقسیم یک بازار ناهمگن به چند بازار همگن کوچکتر است.
اگر این مفهوم را به خوبی درک نکرده باشیم، نمیتوانیم مطمئن شویم که بخش بندی بازار را به شکل درستی انجام دادهایم.
گام دوم – بخش بندی بازار، همیشه یک استراتژی دفاعی نیست
چون معمولاً دو اصطلاح بخش بندی بازار و انتخاب بازار هدف را در کنار هم بهکار میبرند، بسیاری از ما فکر میکنیم پیام بخشبندی این است که: «تو که نمیتوانی همهی بازار را پوشش دهی، پس به بخش کوچکی از بازار قانع باش.»
در حالی که بخش بندی گاهی اوقات میتواند یک استراتژی تهاجمی باشد.
به این معنا که شما در حال عرضهی محصول خود به بازار هستید، اما برای به دست آوردن بخشی از بازار شرکت رقیب، محصولی اختصاصی برای یک سگمنت خاص (که مشتریان او هستند) تعریف و ارائه میکنید.
ما یک درس را به فلسفه بخش بندی بازار اختصاص دادهایم تا عادت کنید هر دو روی سکهی بخش بندی را ببینید:
گام سوم – معیارهای بخش بندی و انواع تقسیم بندی بازار
یکی از مراحل مهم در بخش بندی بازار، تعیین معیارهای بخش بندی بازار (Segmentation Dimensions) است:
- آیا لازم است به شیوهی کلاسیک، بازار را بر اساس سن یا جنسیت مشتریان بخش بندی کنیم؟
- آیا لازم است به سراغ موقعیت جغرافیایی مشتریان برویم و آنها را بر اساس مناطق شهرداری و یا استانی که در آن قرار دارند بخش بندی کنیم؟
- وقتی از بخش بندی بازار در صنعت بانکداری صحبت میکنیم، بهتر است به سراغ عوامل دموگرافیک (جمعیت شناختی) برویم یا اینکه تقسیم بندی بازار را بر اساس رفتار مشتریان انجام دهیم؟
- اگر میخواهیم بخش بندی بازار را بر اساس رفتار مشتریان انجام دهیم، بهتر است معیار ما تعداد کل تراکنشها باشد یا رقم تراکنشها و یا فاصله زمانی با آخرین تراکنش انجام شده یا متوسط فاصله زمانی تراکنشها و یا متوسط مانده حساب و شاید هم ترکیبی از اینها؟
ما در اینجا روش های تقسیم بندی بازار را به دو دسته تقسیم میکنیم: روشهای داده محور و روشهای مبتنی بر پیشفرض.
در روش داده محور، شما اطلاعات و دادههای موجود را گردآوری میکنید و سعی میکنید با روشهای ریاضی، بر اساس آنها بازار را بخش بندی کنید.
در روش استفاده از پیش فرض، بر اساس مفروضات و حدسهای خودتان یا تجربههای دیگران و مدلهای موجود، بازار را بخشبندی میکنید.
این دو روش را در درس زیر مقایسه کردهایم:
گام چهارم – برخی از رایجترین معیارهای بخش بندی بازار
این قسمت از درس، از قدیمی ترین بحثهای مطرح در مدیریت بازاریابی است.
باید دربارهی معیارهای مختلف از جمله معیارهای زیر صحبت کنیم:
- بخش بندی بازار بر اساس موقعیت جغرافیایی مشتریان
- بخش بندی بازار بر اساس ویژگی های جمعیت شناختی (دموگرافیک)
- بخش بندی بازار بر اساس الگوهای رفتاری مشتریان
- بخش بندی بازار بر اساس ویژگی های روانشناختی مشتریان
- تقسیم بندی بازار بر اساس ویژگی های تکنوگرافیک
از میان پنج شیوه تقسیم بندی بازار، احتمالاً مورد پنجم (تکنوگرافی) کمی ناآشنا باشد.
این شیوه تقسیم بندی، طی دهههای اخیر که استفاده از تکنولوژی و فناوری اطلاعات توسعه یافته، رواج پیدا کرده و به کمک روشهای کلاسیک آمده است. چون بسیاری از معیارهای سنتی، ممکن است در بازارهای جدید کارکرد خود را از دست داده باشند.
ما تکنوگرافی را از چهار مورد دیگر جدا کرده و در یک درس مستقل مطرح کردهایم:
گام پنجم – آشنایی با روش K-Means (برای بخش بندی بر اساس دادهها)
اگر خیلی به بحثهای ریاضی و الگوریتم های عددی علاقه ندارید، پیشنهاد میکنیم از روی این درس عبور کنید؛ یا آن را صرفاً به شکل کلی مرور کنید.
روش K-means یکی از روشهای ساده و ابتدایی در بخش بندی بازار بر اساس داده های مشتریان است.
این روش، شکلی از خوشه بندی محسوب میشود. به این معنا که همهی دادههای موجود را در اختیارش قرار میدهیم و انتخاب معیار و شیوهی تقسیم بندی را به الگوریتم میسپاریم.
گام ششم – مطالعه درسهای تکمیلی و جمع بندی
در این گام، سه درس برای شما در نظر گرفتهایم.
چک لیست بخش بندی بازار به شما کمک میکند تا حاصل بخش بندی خود را ارزیابی کنید و ببینید واقعاً آنچه به دست آوردهاید، مفید و قابل استفاده است یا نه.
مثال تقسیم بندی بازار در قالب چند پرسش و پاسخ به تقسیم بندی بازار خدمات موبایل میپردازد و به درک بهتر مفاهیم مطرح شده در درس کمک میکند.
یک درس هم اختصاصاً به جمع بعدی مطالب پرداخته و با مرور آن، بحثِ تقسیم بندی بازار به پایان میرسد.
کتاب بخش بندی بازار
ما به همان شیوهای که در سایر درسهای متمم رعایت کردهایم، اگر جایی در بحث تقسیم بندی بازار، از کتاب، مقاله یا مثالی استفاده کنیم، همانجا به منبع آن اشاره میکنیم تا بررسی و پیگیری منابع سادهتر باشد.
در عین حال، برخی کتابها را که به ما در تهیه چارچوب کلی بحث کمک کردهاند، در نخستین درس به عنوان منابع اصلی و مورد اتکا معرفی میکنیم.
برای مباحث ساده و اولیهی بخش بندی بازار، کتاب بازاریابی نوشتهی کاتلر و همکارانش میتواند مفید و قابل استفاده باشد.
در برخی مباحث هم که نیازمند توضیحات دقیقتر و جزئیات بیشتر بودهایم، به دو کتاب زیر مراجعه کردهایم:
کتاب بخش بندی بازار (Market Segmentation) نوشتهی ملکوم مک دونالد
هندبوک روش های بخش بندی بازار (Handbook of Market Segmentation) نوشتهی آرت واین اشتین
واین اشتین در زمینهی روش های عددی در تقسیم بندی بازار، تجربههای فراوانی دارد و در این زمینه کتابها و مقالات معتبر دیگری هم تألیف کرده است.
سایر درسهایی که به نوعی با تقسیم بندی بازار در ارتباط هستند
طراحی و توسعه محصول جدید مدل کسب و کار طرح تجاری (بیزینس پلن)
شما با عضویت ویژه در متمم، میتوانید به درسها و آموزشهای بسیاری از جمله موضوعات زیر دسترسی کامل داشته باشید:
موضوعات زیر، برخی از درسهایی هستند که در متمم آموزش داده میشوند:
دوره MBA (یادگیری منظم درسها)
استراتژی | کارآفرینی | مدل کسب و کار | برندسازی
فنون مذاکره | مهارت ارتباطی | هوش هیجانی |تسلط کلامی
توسعه فردی | مهارت یادگیری | تصمیم گیری | تفکر سیستمی
کوچینگ | مشاوره مدیریت | کار تیمی | کاریزما
عزت نفس | زندگی شاد | خودشناسی | شخصیت شناسی
مدیریت بازاریابی | دیجیتال مارکتینگ | سئو | ایمیل مارکتینگ
اگر با فضای متمم آشنا نیستید و دوست دارید دربارهی متمم بیشتر بدانید، میتوانید نظرات دوستان متممی را دربارهی متمم بخوانید و ببینید متمم برایتان مناسب است یا نه. این افراد کسانی هستند که برای مدت طولانی با متمم همراه بوده و آن را به خوبی میشناسند:
توضیح: تصویر شاخص درس توسط دوست متممی عزیز، رحیمه سودمند ثبت شده است.
ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری بخش بندی بازار به شما پیشنهاد میکند:
- بخش بندی بازار – تقسیم بندی بازار و مشتریان چگونه به ما کمک میکند؟
- شناخت بازار همگن و ویژگیهای بازارهای همگن
- چرا به سراغ بخش بندی بازار میرویم؟
- روش های بخش بندی بازار: استفاده از پیش فرض ها / استفاده از داده ها
- معیارهای تقسیم بندی بازار
- بخش بندی بازار بر اساس دادهها: روش خوشه بندی K-Means
- چک لیست بخش بندی بازار: آیا بخشبندیتان مفید است؟
- دسته بندی مشتریان در عصر تکنولوژی و دنیای دیجیتال (تکنوگرافی)
- مثال تقسیم بندی بازار – بخش بندی بازار موبایل
- بخش بندی بازار (جمع بندی نهایی درسهای گذشته)
چند مطلب پیشنهادی از متمم:
سوالهای پرتکرار دربارهٔ متمم
متمم مخففِ عبارت «محل توسعه مهارتهای من» است: یک فضای آموزشی آنلاین برای بحثهای مهارتی و مدیریتی.
برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید به صفحهٔ درباره متمم سر بزنید و فایل صوتی معرفی متمم را دانلود کرده و گوش دهید.
فهرست دوره های آموزشی متمم را کجا ببینیم؟
هر یک از دوره های آموزشی متمم یک «نقشه راه» دارد که مسیر یادگیری آن درس را مشخص میکند. با مراجعه به صفحهٔ نقشه راه یادگیری میتوانید نقشه راههای مختلف را ببینید و با دوره های متنوع متمم آشنا شوید.
همچنین در صفحههای دوره MBA و توسعه فردی میتوانید با دوره های آموزشی متمم بیشتر آشنا شوید.
هزینه ثبت نام در متمم چقدر است؟
شما میتوانید بدون پرداخت پول در متمم به عنوان کاربر آزاد عضو شوید. اما به حدود نیمی از درسهای متمم دسترسی خواهید داشت. پیشنهاد ما این است که پس از ثبت نام به عنوان کاربر آزاد، با خرید اعتبار به عضو ویژه تبدیل شوید.
اعتبار را میتوانید به صورت ماهیانه (۱۶۰ هزار تومان)، فصلی (۴۲۰ هزار تومان)، نیمسال (۷۵۰ هزار تومان) و یکساله (یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان) بخرید. لطفاً برای اطلاعات بیشتر به صفحه ثبت نام مراجعه کنید.
آیا در متمم فایل های صوتی رایگان هم برای دانلود وجود دارد؟
مجموعه گسترده و متنوعی از فایلهای صوتی رایگان در رادیو متمم ارائه شده که میتوانید هر یک از آنها را دانلود کرده و گوش دهید.
همچنین دوره های صوتی آموزشی متنوعی هم در متمم وجود دارد که فهرست آنها را میتوانید در فروشگاه متمم ببینید.
با متمم همراه شوید
آیا میدانید که فقط با ثبت ایمیل و تعریف نام کاربری و رمز عبور میتوانید به جمع متممیها بپیوندید؟
نویسندهی دیدگاه : محسن سعیدی پور
سلام
ممنونم از متمم بابت این کارگاه .
از درس تعریف پرسونای مخاطب یادمان هست که:" بر خلاف بخشبندی بازار که یک مشتری یا در یک بخش هست یا نیست، در بحث پرسونا، هر مخاطب ممکن است به یکی از پرسوناها نزدیکتر و به پرسونای دیگر دورتر باشد و معمولاً به صورت مطلق زیر چتر یک پرسونا قرار نمیگیرد."و اینکه بخش بندی بازار میتواند به عنوان یک ورودی ارزشمند برای تعریف پرسونا مورد استفاده قرار گیرد."چیزی که من فهمیدم اینه که ما بخش بندی بازار رو انجام میدیم ؛این بخش بندی شامل مخاطبهایی هستند که در آن بخش قرار میگیرند؛مامیتوانیم برای این مخاطبها پرسونا تعریف کنیم .
امروزهم یا دگرفتم که :"ساده ترین و در عین حال کاملترین تعریف بخش بندی بازار این است که: بخش بندی بازار با هدف طراحی یا بهینه سازی پیشنهاد محصول (Product Offer) مورد استفاده قرار میگیرد."
اما پیشنهاد محصول یعنی چی؟آیا منظور این است که:بعد از بخش بندی بازار براساس منطقه جغرافیایی یا سن یا شرایط مالی و تعداددفعات خرید ،(یا هر نوع بخش بندی دیگر)ما بهترین محصول را متناسب با آن بخش به مشتریان پیشنهاد بدهیم ؟
متشکرم