کافه مرگ | حرف از مرگ و زندگی در کنار چای و قهوه

با شنیدن اصطلاح کافه مرگ (Death Cafe) به یاد چه می‌افتید؟ مرگ و کافه چگونه به هم ربط پیدا می‌کنند؟

شاید کافه‌ای را تصور کنید که نوشیدنی‌های سنگین به مشتریانش عرضه می‌کند.

شاید هم یاد آن کافهٔ شهر بانکوک بیفتید که به مشتریانش اجازه می‌دهد دقایقی در یک تابوت بخوابند؛ با درب بسته و فضای تاریک (+/+/+). کافه‌ای که مدتی توجه رسانه‌های فارسی را هم به خود جلب کرده بود و درباره‌اش می‌گفتند و می‌نوشتند (+/+).

اما در سال‌های اخیر، اصطلاح کافه مرگ در حرف‌ها و نوشته‌ها، پیش و بیش از هر چیز، به جنبشی اشاره می‌کند که می‌کوشد حرف زدن دربارهٔ مرگ را تشویق و ترویج کند.

جنبشی که پیشنهاد می‌کند با دیگران دور هم جمع شوید، چای و قهوه بنوشید و از مرگ حرف بزنید.

عکس یک کافه مرگ در ادینبرو (منبع)

حرف زدن دربارهٔ مرگ ساده نیست

فرض کنید در یک مهمانی در جمع گرم دوستان‌تان نشسته‌اید و می‌خواهید موضوعی برای گفتگو انتخاب کنید. یکی از دوستان، مرگ را پیشنهاد می‌دهد. به نظرتان از این ایده استقبال خواهد شد؟ احتمال استقبال زیاد نیست. حتی اگر هم باشد، شاید بسیاری از ما ترجیح بدهیم پیشنهاددهندهٔ این موضوع نباشیم.

حتی اگر فرض کنیم در میانهٔ یک مهمانی می‌توان مسیر گفتگو را به سمت مرگ برد، احتمالاً این را قبول دارید که برنامه‌ریزی قبلی برای برگزاری یک گفتگوی دوستانه با موضوع مرگ، چندان ساده نیست.

اگر با دوستان‌تان تماس بگیرید و مثلاً بگویید که پنجشنبه شب قرار است در خانهٔ من جمع شویم و دربارهٔ مرگ حرف بزنیم، بعید نیست چنین پاسخ‌هایی بشنوید: «حالا موضوع بهتر از این نبود؟» «توی این روزها، همه بی‌حوصله‌ایم. این جور بحث‌ها هم حال‌مون رو بدتر می‌کنه.» «بعد از این همه وقت، می‌خوای ما را رو دعوت کنی. موضوع هم می‌دی؟ اون هم مرگ؟»

در بسیاری از جمع‌ها و فرهنگ‌ها، حرف زدن از مرگ، موضوعی ممنوعه و یا لااقل نامطلوب است. حتی اگر حرف زدن از مرگ آسان باشد، ملاحظات و محاسبات بسیاری حول‌وحوش آن وجود دارد. مثلاً ممکن است وقتی یکی از دوستان و بستگان – یا حتی فردی غریبه – جان خود را از دست می‌دهد، شما در ذهن خود تصور کنید که این اتفاق می‌تواند دیر یا زود برای خودتان بیفتد. گاهی عزادار شدن ما بیشتر ناشی از «ترسِ تصور خودمان در موقعیت مشابه» است تا فردی که درگذشته. اما همه می‌دانند که بهتر است چنین افکاری ناگفته بمانند.

بشر در طول قرن‌ها، حرف زدن از مرگ را به فعالیت اختصاصی گروه‌هایی ویژه تبدیل کرده بود. کشیشان و روحانیون مذهبی، پزشکان و نویسندگان و شاعران، پرکارترین گروه‌هایی بوده‌اند که دربارهٔ مرگ حرف زده‌اند؛ هر یک از منظری متفاوت و با هدفی متفاوت. اما خارج از این گروه‌ها، چنان که اشاره کردیم، مرگ معمولاً موضوع مناسب صحبت‌ در جمع‌های روزمره نبوده است. با این فرض، کافه مرگ می‌کوشد جایی برای حرف زدن از مرگ در زندگی باز کند.

کافه مرگ چیست و چه کسی آن را ابداع کرده است؟

تاریخچه کافه مرگ با مردی به نام برنارد کرتاز (Bernard Crettaz) آغاز می‌شود. او که در جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی متخصص بود، بخش بزرگی از زندگی‌اش را به سخن گفتن و خواندن و نوشتن دربارهٔ مرگ اختصاص داد و نخستین کافه مرگ را هم با عنوان کافه مورتل (Cafe Mortel) در ۲۳ مارس سال ۲۰۰۴ تأسیس کرد (+). مراجعان کافهٔ او می‌توانستند دور هم جمع شوند و دربارهٔ مرگ حرف بزنند.

اما اگر ما امروز اصطلاح کافه مرگ را می‌شناسیم و در کتاب‌های عمومی و تخصصی به آن اشاره می‌شود، این آشنایی فراگیر به واسطهٔ فرد دیگری است: یک طراح وب به نام جان آندروود (John Underwood) که پس از آشنا شدن با ایدهٔ کرتاز، تصمیم گرفت این کار را گسترش دهد و ترویج کند. او برنامهٔ مشابهی را در سال ۲۰۱۱ در لندن در خانهٔ خودش ترتیب داد و وب‌سایتی هم به این کار اختصاص داد (+). ایدهٔ کافه مرگ آن‌قدر جذاب بود که با همین نطفهٔ اولیه، به سرعت رشد کند و فراگیر شود.

بر اساس آن‌چه در سایت Death Cafe اعلام شده، طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۳ مجموعاً بیش از ۱۵۰۰۰ برنامهٔ رسمی کافه مرگ در بیش از ۸۰ کشور جهان برگزار شده است (+). از آن‌جا که بسیاری از برنامه‌های کافه مرگ غیررسمی هستند و به سایت اصلی اعلام نمی‌شوند، می‌توانیم بگوییم تعداد واقعی برنامه‌هایی که با این عنوان برگزار شده بیشتر از آمار رسمی بوده است.

برنامه‌های کافه مرگ چگونه برگزار می‌شوند؟

دربارهٔ‌ کافه مرگ در مقاله‌ها و خبرهای آنلاین، بسیار صحبت شده است. اما اگر بخواهید آشنایی دقیق و دست‌اولی با کافه مرگ پیدا کنید و دقیقاً بدانید که کافه مرگ چیست، منابع زیر می‌توانند بسیار مفید باشند:

وب‌سایت deathcafe.com
کتاب تاریخ شفاهی مرگ (Death: An Oral History) نوشتهٔ کیسی جارمن
کتاب جنبش کافه مرگ (The Death Café Movement) نوشتهٔ جک فانگ

لازم به تأکید است که کتاب جک فانگ رویکرد فلسفی دارد و ممکن است برای خوانندگان ناآشنا با فلسفه سنگین باشد. با این حال، فصل اول و بخشی از فصل دوم آن، نسبتاً ساده است و مخاطب عام هم می‌تواند از آن استفاده کند. مباحث کتاب تاریخ شفاهی مرگ هم به کافه مرگ محدود نیست و موضوعات بسیاری را پوشش می‌دهد. اما چند نفر از کسانی که تجربهٔ شرکت در برنامه‌های کافه مرگ یا برگزاری چنین برنامه‌ای را داشته‌اند، روایت خود را در این کتاب ارائه کرده‌اند و مراجعه به این کتاب از این منظر می‌تواند مفید باشد.

در ادامه به برخی از ویژگی‌های کافه مرگ و روش برگزاری برنامه‌های این نوع کافه‌ها – بر اساس منابعی که اشاره کردیم – می‌پردازیم:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری سبک زندگی من به شما پیشنهاد می‌کند: