اثر تماشاگر | چگونه پخش شدن مسئولیت روی رفتار ما تأثیر میگذارد؟
فرض کنید صبح زود در یک جادهی خلوت در حال رانندگی هستید. در کنار جاده ماشینی حامل یک خانواده را میبینید که از جاده خارج شده و چپ کرده و به نظر میرسد که سرنشینان نیاز به کمک فوری دارند.
چقدر احتمال دارد که به آنها کمک کنید یا با گروههای امداد تماس بگیرید؟
حالا فرض کنید همین اتفاق در طول روز در یک جادهی شلوغ و پرترافیک میافتد. این بار عکسالعمل شما چیست؟ آیا باز هم به کمک میشتابید و با گروههای امداد تماس میگیرید؟ یا با خودتان میگویید: «بالاخره در میان کسانی که از اینجا عبور میکنند، کسی هست که بایستد و کمک کند.»
به نظر میرسد با زیاد شدن تعداد تماشاگران، احتمال و انگیزهی کمک کردن کاهش پیدا میکند. این همان چیزی است که به عنوان اثر تماشاگر یا Bystander Effect شناخته میشود.
از آنجا که اثر تماشاگر به رفتار انسانها هنگام حضور در جمع مربوط میشود، معمولاً دانشمندان روانشناسی اجتماعی آن را بررسی و تحلیل میکنند.
سابقهی تاریخی اثر تماشاگر
اثر تماشاگر پدیدهی غریب و ناآشنایی نیست. بسیاری از ما، مردمِ موبایل به دست را دیدهایم که در رویدادها و سانحهها، به عکسبرداری و فیلمبرداری مشغول میشوند و برای کمک پا پیش نمیگذارند (خصوصاً اگر حس کنند دیگران هستند و کمک خواهند کرد).
اما رایج است که در بحث اثر تماشاگر، به قتلی در سال ۱۹۶۴ اشاره میکنند (+). در آن سال، زنی آمریکایی به نام کیتی جنویز (Kitty Genovese) در خیابان مورد آزار و اذیت جنسی قرار گرفت و با ضربات چاقو کشته شد. حدود ۳۸ خانواده از پنجرهها شاهد این قتل بودند یا صدای فریادهای زن را میشنیدند، اما جز یک مورد و آن هم با تأخیر، هیچکس با پلیس تماس نگرفت و قاتل، توانست سر فرصت طعمهی خود را آزار داده و به قتل برساند.
پس از این رویداد، برای نخستین بار در سال ۱۹۶۸ به پدیدهی اثر تماشاگر توجه شد.
دو محقق به نامهای دارلی و لاتان آزمایشی را ترتیب دادند و سعی کردند این اثر را شبیهسازی کنند (+). آنها فرد شرکتکننده در آزمایش را در اتاقی قرار میدادند و به او میگفتند قرار است با استفاده از میکروفن و بلندگویی که در اتاق قرار داده شده در یک گفتگو شرکت کند.
در برخی از اجراهای آزمایش، به فرد میگفتند که جز او و طرف مقابل، فرد دیگری وجود ندارد. در گروه دیگری از اجراها، حضور دو، سه و حتی چهار فرد دیگر هم شبیهسازی میشد.
در بخشی از گفتگو، صدای ضبطشدهی ناله و فریاد پخش میشد و سرعت عکسالعمل سوژه را بررسی میکردند.
حاصل مطالعه این شد که انسانها، وقتی احساس میکنند غیر از خودشان، افراد دیگری هم از یک سانحه یا رویداد نامطلوب مطلع هستند، میل به اقدام در آنها کاهش پیدا میکند.
آیا اثر تماشاگر در دنیای دیجیتال هم مشاهده شده است؟
مطالعات انجام شده نشان میدهند که اثر تماشاگر در فضای دیجیتال هم وجود دارد (+/+). مثلاً اگر در یک گروه آنلاین صد نفری، کسی سوال یا درخواستی را مطرح کند، ممکن است اکثر افراد آن درخواست را نادیده بگیرند و پاسخ دادن به آن پرسش را به دیگران واگذار کنند. در حالی که در یک گروه کوچکتر، احتمال اینکه پرسش یا درخواست، با پاسخ مواجه شود بیشتر است.
به شکل مشابه، اگر در یک جمع شلوغ آنلاین، فردی مورد مزاحمت یا آزار قرار بگیرد، احتمال اینکه دیگران به او کمک کرده و از او حمایت کنند کاهش مییابد.
اثر تماشاگر در «پخش شدن مسئولیت» ریشه دارد
حالا که به اینجا رسیدیم، مناسب است به یک اصطلاح دیگر هم اشاره کنیم و آن پخش شدن مسئولیت یا Diffusion of Responsibility است.
پخش شدن مسئولیت را یکی از اصلیترین ریشههای اثر تماشاگر میدانند. به این معنا که در رویدادی که ده نفر شاهد دارد، هر فرد به اندازهی یکدهم حالتی که به تنهایی شاهد ماجراست، احساس مسئولیت میکند (البته در واقعیت، اینقدر هم ماجرا ساده نیست و مسئولیت، به شکل خطی و مستقیم، توزیع نمیشود).
همین پخش شدن مسئولیت است که باعث میشود انگیزهی ما برای اقدام و کمک، کاهش پیدا کند.
لوث شدن مسئولیت
اصطلاح دیگری هم به عنوان معادل «پخش شدن مسئولیت» رایج است و به کار میرود که حتماً آن را خوانده یا شنیدهاید: «لوث شدن مسئولیت.»
یکی از معانی لوث شدن، سستی و ضعیف شدن است (مثلاً: آنقدر فلان حرف را تکرار نکنید که لوث شود و اثر آن از بین برود). لوث شدن خون یا لوث شدن جرم هم زمانی به کار میرود که چند نفر در یک قتل یا جرم مشارکت کنند و به علت تعداد زیاد آنها بار مجازاتشان کاهش پیدا میکند.
وقتی تقسیم وظیفه در تیم به خوبی انجام نمیشود
شکل سادهتر و سبکتر اثر تماشاگر را میتوان در کار تیمی هم مشاهده کرد.
کار تیمی به این معنا نیست که همهی افراد، همزمان برای همهی کارها مسئولند و تقسیم وظایف و سلسله مراتب، وجود ندارد. اگر کار تیمی را با کار گلهای اشتباه بگیریم و به علت ملاحظات، دوستیها، رودربایستیها و یا درک نادرست از مفهوم تیم، از تقسیم و تعیین دقیق وظایف و مسئولیتها طفره برویم، بعید نیست ما هم اثر تماشاگر را تجربه کنیم.
به این معنی که وقتی مشکلات و بحرانها و چالشها در مسیر دستیابی به هدف به وجود میآیند، هر کس منتظر باشد که دیگری در این باره حرف بزند و برای حل مسئله اقدام کند.
دسترسی کامل به این درس و ۳۳ درس دیگر دربارهٔ کار تیمی برای اعضای ویژه متمم در نظر گرفته شده است. تا کنون ۳۵۶۵ نفر از متممیها مجموعاً ۲۰۳۲ تمرین در درسهای کار تیمی ثبت کردهاند.
با عضویت ویژهٔ متمم علاوه بر این ۳۳ درس به هزاران درس دیگر از جمله درسهای زیر دسترسی خواهید داشت:
مذاکره | هوش هیجانی | کوچینگ | مسیر شغلی
شخصیت شناسی | خودشناسی | هدف گذاری
مهارت های ارتباطی | حمایت اجتماعی | مدیریت تعارض
تصمیم گیری | حل مسئله | مشاوره مدیریت
دوره MBA (پیگیری منظم مجموعه درسها)
تمرین و مشارکت در بحث
آیا شما هم تجربهای از اثر تماشاگر داشتهاید؟ چه مصداقهای دیگری میتوانید در این زمینه مطرح کنید؟
ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مهارت کار تیمی به شما پیشنهاد میکند:
- دوره تیم سازی و کار تیمی | از کار گروهی تا کار تیمی موفق
- مردیت بلبین | نظریه پرداز کار تیمی و طراح تست بلبین
- جان کاتزن باخ | اصول کار تیمی و تیم سازی
- فعالیت های تیمی ناموفق (تجربههای مردیت بلبین)
- تقسیم کار در تیم | مدل رنگی مردیت بلبین
- کارهای صورتی: یکی مهمترین علل کاهش اثربخشی کار تیمی
- مدل بلبین و نقش افراد در تیم ها
- کار تیمی و نقش ایده پردازی در آن
- کار تیمی و نقش جستجوگر منابع
- نقش ارزیاب (یا مراقب یا ناظر) در کار تیمی
- نقش هماهنگ کننده فعالیت ها در پروژه ها و کار تیمی
- نقش موتور محرک در کار تیمی
- افراد اجرایی یا اجراکارها در کار تیمی
- تمام کننده ها و نقش و اهمیت آنها در کار تیمی
- نقش Teamworker یا گروهی کار در فعالیت تیمی
- متخصصها (Specialists) و نقش آنها در کار تیمی
- هواپیمای کنکورد و سندروم کنکورد در کار تیمی و کسب و کار
- مدل تاکمن و مراحل پنج گانه رشد یک تیم
- موانع کار تیمی اثربخش | تیم هایی که تیم نیستند
- موانع کار تیمی اثربخش | سندرم آپولو در تشکیل تیمها
- مشکلات کار تیمی اثربخش | تفکر گروهی یا گروه اندیشی
- تنبلی گروهی | وقتی اعضای گروه به اندازهی کافی مایه نمیگذارند
- ایدهها را به کمیتهها نسپارید
- اثر تماشاگر | چگونه پخش شدن مسئولیت روی رفتار ما تأثیر میگذارد؟
- کتاب پنج دشمن کار تیمی | آشنایی با چالش های کار تیمی اثربخش
- کتاب بازیکن تیمی ایده آل (پاتریک لنچیونی) | سه ویژگی ضروری برای کار تیمی
- معرفی کتاب تیم سازی و رهبری تیم | ریچارد هکمن
- معرفی چند کتاب تیم سازی و کار تیمی
چند مطلب پیشنهادی از متمم:
سوالهای پرتکرار دربارهٔ متمم
متمم مخففِ عبارت «محل توسعه مهارتهای من» است: یک فضای آموزشی آنلاین برای بحثهای مهارتی و مدیریتی.
برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید به صفحهٔ درباره متمم سر بزنید و فایل صوتی معرفی متمم را دانلود کرده و گوش دهید.
فهرست دوره های آموزشی متمم را کجا ببینیم؟
هر یک از دوره های آموزشی متمم یک «نقشه راه» دارد که مسیر یادگیری آن درس را مشخص میکند. با مراجعه به صفحهٔ نقشه راه یادگیری میتوانید نقشه راههای مختلف را ببینید و با دوره های متنوع متمم آشنا شوید.
همچنین در صفحههای دوره MBA و توسعه فردی میتوانید با دوره های آموزشی متمم بیشتر آشنا شوید.
هزینه ثبت نام در متمم چقدر است؟
شما میتوانید بدون پرداخت پول در متمم به عنوان کاربر آزاد عضو شوید. اما به حدود نیمی از درسهای متمم دسترسی خواهید داشت. پیشنهاد ما این است که پس از ثبت نام به عنوان کاربر آزاد، با خرید اعتبار به عضو ویژه تبدیل شوید.
اعتبار را میتوانید به صورت ماهیانه (۱۶۰ هزار تومان)، فصلی (۴۲۰ هزار تومان)، نیمسال (۷۵۰ هزار تومان) و یکساله (یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان) بخرید. لطفاً برای اطلاعات بیشتر به صفحه ثبت نام مراجعه کنید.
آیا در متمم فایل های صوتی رایگان هم برای دانلود وجود دارد؟
مجموعه گسترده و متنوعی از فایلهای صوتی رایگان در رادیو متمم ارائه شده که میتوانید هر یک از آنها را دانلود کرده و گوش دهید.
همچنین دوره های صوتی آموزشی متنوعی هم در متمم وجود دارد که فهرست آنها را میتوانید در فروشگاه متمم ببینید.
با متمم همراه شوید
آیا میدانید که فقط با ثبت ایمیل و تعریف نام کاربری و رمز عبور میتوانید به جمع متممیها بپیوندید؟
نویسندهی دیدگاه : محمدرضا شعبانعلی
من مصداق سادهی این ماجرا رو در زندگی شخصیام تجربه کردهام.
قبلاً در یک خونهی ویلایی زندگی میکردم و کلاً سه واحد بودیم. کوچکترین صدایی از خونهی یکی از همسایهها بلند میشد، دو واحد دیگه در راهرو بودیم. چون همیشه حس میکردیم مسئولیت امنیت همسایه هم بر عهدهی ماست.
خیلی وقتها دعواهای کوچیک خانوادگی پیش اومده بود. ولی ما به گمان اینکه ممکنه دزدی وارد ساختمون شده باشه، سرک میکشیدیم و سعی میکردیم کمک کنیم.
الان در یک مجتمع زندگی میکنم که حدود پنجاه واحد داره.
همین چند شب پیش، سر و صدای جیغ خیلی بلندی رو از خونهی همسایهها شنیدم. اما حتی برای یک لحظه هم وسوسه نشدم پیگیری کنم. چون احساس میکردم این همه واحد وجود داره و قطعاً اگر اتفاقی جدی افتاده باشه، کسی هست که به دادشون برسه.
راستش رو بخواید هنوز هم نمیدونم مسئله دعوای خانوادگی بوده، یا دعوای دو تا همسایه. حتی نمیدونم همسایهمون زنده است یا نه.