شبکه اجتماعی انسانی (تعریف و تاریخچه)

معمولاً با شنیدن اصطلاح شبکه اجتماعی یا Social Network به یاد پلتفرم‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و اینستاگرام و نرم افزارهای پیام رسان مانند واتس اپ و تلگرام می‌افتیم.

اما مهم است که به خاطر داشته باشیم هم شبکه و هم تعامل اجتماعی قبل از ظهور و توسعه تکنولوژی دیجیتال هم وجود داشته‌اند و می‌توان گفت شبکه های اجتماعی انسانی حتی از دوران غارنشینی و شکار و صیادی، همراه ما انسان‌ها بوده‌اند.

این درس به بررسی جنبه‌ی غیردیجیتال شبکه های اجتماعی یعنی ارتباطات اجتماعی انسانها می‌پردازد.

درک بهتر مفهوم شبکه های اجتماعی باعث می‌شود پلتفرم‌های اجتماعی و دینامیک آن‌ها را هم بهتر درک کنیم و بتوانیم از آن‌ها بهتر استفاده کنیم.

آن‌چه در ادامه می‌خوانید:

  تعریف شبکه اجتماعی

  تاریخچه شبکه های اجتماعی

  برخی از دانشمندان حوزه شبکه اجتماعی

  رابطه دانش شبکه های اجتماعی با نرم‌افزاری که ما می‌شناسیم چیست؟

تعریف شبکه اجتماعی

یکی از تعریف‌های ساده اما بنیادی شبکه اجتماعی به صورت زیر است:

البته اگر علاقه‌مند به مطالعه تعریف‌های دقیق‌تر و آکادمیک‌تر باشید می‌توانید به کارهای کسانی مانند مارک گرانووتر (Mark Granovetter) یا جان بارنز (John Barnes) مراجعه کنید.

چون محققان و روانشناسان اجتماعی ترجیح می‌دهند از واژه‌های دقیق‌تری استفاده کنند. مثلاً به جای عضو از اصطلاح کنش‌گر (Actor) استفاده می‌کنند. این اصطلاح به ما یادآوری می‌کند که شبکه های اجتماعی فقط بین انسان‌ها وجود ندارند و می‌توانند بین مجموعه‌های انسانی (مثلاً شرکت‌ها و سازمان‌ها) هم وجود داشته باشند.

دوام نسبی هم اصطلاح دقیقی نیست. اما برای هدف ما در این درس کافی است:

تاریخچه علم شبکه های اجتماعی

همان‌طور که در ابتدای این درس اشاره شد، شبکه های اجتماعی حتی قبل از دوران صنعتی در عصر کشاورزی و شکار هم وجود داشته‌اند.

هر یک از انسان‌ها، شبکه‌هایی از دوستی و رابطه را شکل می‌داده‌اند و در قالب این شبکه‌ها به همکاری و تبادل اطلاعات می‌پرداخته‌اند.

می‌توان گفت آن‌چه امروز به عنوان فرهنگ می‌شناسیم، محصولِ شبکه اجتماعی است؛ چون اگر تعامل و تبادل اطلاعات و تأثیرگذاری انسان‌ها بر یکدیگر از طریق دوستی و آشنایی نبود، الگوهای رفتاری مشابه در یک قوم یا قبیله شکل نمی‌گرفت.

مطالعاتی که طی سال‌های اخیر بر روی قبایل بدوی و زندگی‌ وابسته به شکار در طبیعت انجام شده، وجود شبکه اجتماعی به همان مفهوم مدرنی که ما می‌شناسیم را تأیید می‌کند (نمونه مطالعه اول، نمونه مطالعه دوم).

شبکه های اجتماعی طی قرن‌های اخیر به علت‌ها و انگیزه‌های مختلف مورد توجه محققان قرار داشته‌اند.

در درس‌های تاریخچه پول هم دیدیم که شبکه های اجتماعی میان معتمدین شهرها، باعث به وجود آمدن ارز به جای پول شد.

یا اینکه چگونه شبکه های ارتباطی میان مأموران دولتی، اختراع اسکناس توسط چینی‌ها امکان‌پذیر کرد.

اما همه‌ی این توصیف‌ها در حد کیفی بوده‌اند و تا قرن بیستم، کمتر به شکل دقیق و کمّی و عددی به این مسئله پرداخته شده بود.

جان بارنز (John Barnes) را یکی از نخستین کسانی می‌دانند که نگاهی علمی به شبکه های اجتماعی داشت و با توجه به این‌که مقاله‌ی او در این زمینه در سال ۱۹۵۴ منتشر شد، معمولاً به صورت قراردادی، سال ۱۹۵۴ را شروع شکل‌گیری علم شبکه های اجتماعی در نظر می‌گیرند.

ابتدا بیشتر مطالعات شبکه های اجتماعی در حد ترسیم جامعه نگار یا گراف اجتماعی (Sociogram) بود.

اما توسعه نظریه گراف‌ها و افزایش قدرت کامپیوترها و امکانات محاسباتی باعث شد که دانش تحلیل شبکه های اجتماعی به شدت گسترش یابد و ابزارهای عددی و ریاضی بسیاری به آن افزوده شود.

برخی از دانشمندان مطرح در حوزه شبکه های اجتماعی

نمی‌توان به سادگی فهرستی جامع و مانع از دانشمندان حوزه‌ی شبکه های اجتماعی تنظیم کرد.

اما در این‌جا چند نمونه از مشهورترین و شناخته‌شده‌ترین دانشمندان این حوزه را فهرست می‌کنیم که مطالعه و جستجو درباره‌ی آنان می‌تواند راه را برای شناخت دیگر فعالان این حوزه نیز هموار کند:

رابطه دانش شبکه های اجتماعی با نرم‌افزاری که ما می‌شناسیم چیست؟

احتمالاً خودتان هم باید بتوانید در مرحله، پاسخ سوال بالا را حدس بزنید.

آن‌چه ما به عنوان اینستاگرام و فیس بوک و توییتر می‌شناسیم، ابزارهای دیجیتال برای توسعه شبکه های اجتماعی هستند.

البته چون در ادبیات روزمره کمتر با دانش شبکه های اجتماعی کار داریم، معمولاً‌ همان اصطلاح شبکه های اجتماعی را برای این ابزارها به کار می‌بریم.

این را هم می‌دانیم که در کشورمان رایج است که بسیاری از رسانه‌ها، مسئولان و قانون‌گذاران به همه چیز فضای مجازی می‌گویند. بنابراین تا زمانی که در ایران صحبت می‌کنید، می‌توانید با خیال راحت هر زمان تفاوت اصطلاحات تخصصی این حوزه را به خاطر نداشتید، از اصطلاح فضای مجازی به جای اینترنت، مودم، وب، موبایل، علم شبکه های اجتماعی، تلگرام، اینستاگرام، کریستاکیس،‌ باراباشی و سایر نام‌های مرتبط استفاده کنید. 

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری شبکه های اجتماعی به شما پیشنهاد می‌کند: