شاخص جینی چیست؟ آشنایی با منحنی لورنز و نحوه محاسبه ضریب جینی
حتی اگر در زمینهی اقتصاد کلان چندان مطالعه نکرده باشید، باز هم احتمالاً اصطلاح شاخص جینی یا ضریب جینی یا نسبت جینی (Gini Coefficient) به گوشتان خورده است.
مثلاً گفته میشود که ضریب جینی در اقتصاد ایران ۰.۴۰ و در اقتصاد آمریکا ۰.۴۳ است.
حدود یک قرن پیش یک جامعهشناس و متخصص آمار ایتالیایی به نام کورادو جینی (Corrado Gini) شاخصی را برای سنجش نابرابری اقتصادی در جوامع طراحی و پیشنهاد کرد و این ضریب امروزه به نام خود او شناخته میشود.
البته شخصی به نام مکس لورنز قبل از جینی، یک منحنی برای نمایش نابرابری طراحی کرده بود و جینی تعریف ضریب خود را بر پایهی منحنی لورنز بنا کرد.
در این درس میخواهیم به معرفی مختصر ضریب جینی بپردازیم و نحوه محاسبه آن را شرح دهیم.
منحنی لورنز چیست و چگونه ترسیم میشود؟
برای درک بهتر ضریب جینی لازم است ابتدا با منحنی لورنز آشنا شویم.
فرض کنید تمام افراد یک جامعهی هزار نفری را بر اساس درآمدشان به صف کردهاید. در ابتدای صف، کمدرآمدترین فرد ایستاده و همینطور که به انتهای صف نزدیک میشوید، درآمد افراد افزایش پیدا میکند.
واضح است که اگر درآمد صد نفر اول صف را جمع بزنید، کمتر از ۱۰٪ کل درآمد جمعیت را خواهند داشت (چون کمدرآمدها یا فقیرترها در ابتدای صف ایستادهاند).
به شکل مشابه، اگر درآمد سیصد یا چهارصد نفر اول صف را جمع بزنید، بهترتیب کمتر از ۳۰٪ یا ۴۰٪ کل درآمد جمعیت را خواهند داشت.
حالا فرض کنید همین اطلاعات را روی یک نمودار به شکل زیر ترسیم کنیم:
قاعدتاً منحنی همیشه از نقطهی (صفر و صفر) شروع میشود. چون صفر درصد جمعیت، طبیعتاً صفر درصد درآمد را هم دارند.
همچنین منحنی همیشه به نقطهی (صد و صد) میرسد. چون صددرصد جمعیت قطعاً صددرصد درآمد را هم در اختیار دارند.
ویژگی دیگر منحنی لورنز هم معمولاً شکل مقعر آن است و به اصطلاح، کمی رو به پایین شکم دارد. این ویژگی هم قابلدرک است. چون جمعیت را از کمدرآمد به پردرآمد صف کردهایم، طبیعتاً همیشه n% از جمعیت کمتر از n% درآمد را در اختیار خواهند داشت.
ضریب جینی چگونه محاسبه میشود؟
جامعهای را در نظر بگیرید که همهی افراد آن درآمد یکسانی دارند.
در چنین جامعهای، ۱۰٪ جمعیت دقیقاً ۱۰٪ درآمد را خواهند داشت. ۲۰٪ جمعیت دقیقاً ۲۰٪ درآمد را خواهند داشت و به همین ترتیب، n% جمعیت دقیقاً n% درآمد را در اختیار خواهند داشت.
بنابراین میتوان گفت در این جامعه منحنی لورنز به یک خط مورب تبدیل خواهد شد.
جینی با توجه به این نکته به نتیجه رسید که هر چقدر منحنی لورنز مقعرتر شود (به زبان ساده: شکم بیشتری داشته باشد) نابرابری در آن جامعه بیشتر خواهد بود.
به عبارت دیگر، در منحنی زیر، هر چقدر ناحیهی آبی رنگ بزرگتر شود میتوان گفت نابرابری در جامعه بیشتر است.
جینی پیشنهاد کرد که مساحت ناحیهی آبی رنگ (A) را بر کل مساحت زیر نمودار (A+B) تقسیم کنیم و حاصل این تقسیم را به عنوان معیاری از نابرابری درآمد در نظر بگیریم.
بنابراین اگر گفته میشود ضریب جینی در یک جامعه حدود ۰.۴۰ یا ۴۰٪ است، میتوان نتیجه گرفت که مساحت ناحیهی آبی حدود ۴۰٪ مساحت کل مثلث (آبی + نارنجی) را به خود اختصاص میدهد.
همچنین میتوان گفت در جامعهای که همهی انسانها درآمد برابر دارند، ضریب جینی برابر صفر بوده و در جامعهای که همهی درآمد در دست افراد اندکی جمع شده، ضریب جینی به عدد یک نزدیک خواهد شد.
کاربرد ضریب جینی
سیاستگذاران با بررسی دورهای ضریب جینی میتوانند تأثیر سیاستها و اقدامات خود را بر روی نابرابری و شکاف طبقاتی ببینند و اندازه بگیرند.
بسیاری از کشورها، به صورت منظم ضریب جینی را محاسبه و گزارش میکنند. در ایران هم محاسبه و انتشار این ضریب توسط بانک مرکزی انجام میشود. البته بانک مرکزی از سال ۹۶ تصمیم گرفت مقدار این ضریب را منتشر نکند.
اگر علاقهمند باشید از ضریب جینی کشورهای دیگر هم مطلع شوید، میتوانید به سایت بانک جهانی مراجعه کنید.
ضریب جینی به عنوان یک شاخص نشاندهندهی نابرابری در حدی پذیرفته شده است که در سند اهداف توسعه پایدار کاهش ضریب جینی کشورها به عنوان یک هدف توسعهای ذکر شده است.
ضعفها و ایرادهای ضریب جینی
با وجودی که استفاده از شاخص جینی بسیار فراگیر است و تقریباً تمام کشورها از آن برای سنجش نابرابری اقتصادی استفاده میکنند، این شاخص خالی از ایراد هم نیست.
اگر بخواهید ضریب جینی در دو کشور را با هم مقایسه کنید، بیش از هر زمان دیگری متوجه محدودیتهای این ضریب خواهید شد. مثل ضریب جینی اقتصاد ایران و آمریکا نسبتاً نزدیک هستند، در حالی که وضعیت اقتصادی این دو کشور مشابه نیست.
بهطور کلی، مشکل ضریب جینی این است که ما فاصلهی بین طبقات مختلف درآمدی را اندازه میگیریم، اما متوجه نمیشویم که حجم و اندازه و میزان فقر پایینترین طبقهی جامعه در چه حد است.
به همین علت ممکن است با اجرای برخی سیاستهای توسعهای، همزمان با خروج عدهای از مردم از فقر مطلق، ضریب جینی هم افزایش پیدا کند. و یا بالعکس، با فقیرتر شدن جامعه و نابود شدن تدریجی اقتصاد، ضریب جینی کاهش پیدا کند. پدیدهای که از آن با عنوان «توزیع عادلانهی فقر» (در برابر توزیع نابرابر ثروت) یاد میشود.
با همهی اینها، و به رغم اینکه شاخصهای بهتری هم برای سنجش نابرابری اقتصادی پیشنهاد شدهاند، همچنان ضریب جینی را میتوان شناختهشدهترین شاخص در این حوزه دانست.
شما با عضویت ویژه در متمم، میتوانید به درسها و آموزشهای بسیاری از جمله موضوعات زیر دسترسی کامل داشته باشید:
موضوعات زیر، برخی از درسهایی هستند که در متمم آموزش داده میشوند:
دوره MBA (یادگیری منظم درسها)
استراتژی | کارآفرینی | مدل کسب و کار | برندسازی
فنون مذاکره | مهارت ارتباطی | هوش هیجانی |تسلط کلامی
توسعه فردی | مهارت یادگیری | تصمیم گیری | تفکر سیستمی
کوچینگ | مشاوره مدیریت | کار تیمی | کاریزما
عزت نفس | زندگی شاد | خودشناسی | شخصیت شناسی
مدیریت بازاریابی | دیجیتال مارکتینگ | سئو | ایمیل مارکتینگ
اگر با فضای متمم آشنا نیستید و دوست دارید دربارهی متمم بیشتر بدانید، میتوانید نظرات دوستان متممی را دربارهی متمم بخوانید و ببینید متمم برایتان مناسب است یا نه. این افراد کسانی هستند که برای مدت طولانی با متمم همراه بوده و آن را به خوبی میشناسند:
ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری آشنایی با سیستم کنترل مدیریت به شما پیشنهاد میکند:
- مفهوم کنترل در مدیریت و سازمان چیست؟
- تفاوت دو نگرش نرم و سخت در مدیریت
- سه ویژگی اصلی کنترل مدیریتی
- آشنایی با اجزای سیستم کنترل
- شاخص چیست؟ استعارهای برای درک بهتر شاخص
- شاخصها هم کهنه میشوند و نیاز به بازنگری دارند
- تقسیم بندی شاخصها: شاخصهای کمی در برابر شاخصهای کیفی
- تقسیم بندی شاخصها: شاخصهای پیشرو در مقابل شاخصهای تاخیری
- شاخص لباس زیر مردانه | یک شاخص پیشرو اقتصادی
- یک تمرین برای تعریف شاخص و فکر کردن بیشتر به شاخصها
- تقسیم بندی شاخصها: شاخصهای طولی در برابر شاخصهای مقطعی
- شاخص های کلیدی عملکرد (KPI) | تفاوت شاخص های عملکردی و عملیاتی
- شاخصهای پیش بینی کننده و نقش آنها در تحلیل سیستمها
- شاخصهای پرآوازه و میان تهی
- فرایند چیست؟ اهمیت تعریف و مدیریت فرایندهای کسب و کار
- بنچ مارکینگ چیست؟ الگوبرداری از دیگران چه کاربردی دارد؟
- بازخوانی و مرور یک نمونه بنچ مارکینگ تاریخی
- تعریف انحراف (Deviation) در کنترل سیستمها
- سیستم کنترل متوازن چیست؟
- معرفی شاخص های کلان اقتصادی: شاخص حرص و ترس (VIX و FGI)
- تولید ناخالص داخلی (GDP) و درآمد سرانه (شاخصهای کلان اقتصادی)
- شاخص ESG | سنجش اخلاق کسب و کار و مدیریت مسئولانه
- شاخص جینی چیست؟ آشنایی با منحنی لورنز و نحوه محاسبه ضریب جینی
- آیا میخواهید مفهوم شاخصها را بهتر بشناسید؟ (راهنمای حل تمرین)
- گزارشهای مدیریتی | شاخص یا بارومتر اعتماد ادلمن (Edelman)
- اهداف توسعه پایدار | چه شاخصهایی برای توسعه تعریف شدهاند؟
- تعریف بودجه ریزی چیست؟ کجا به برنامه ریزی نیاز دارم و کجا به بودجه ریزی؟
چند مطلب پیشنهادی از متمم:
سوالهای پرتکرار دربارهٔ متمم
متمم مخففِ عبارت «محل توسعه مهارتهای من» است: یک فضای آموزشی آنلاین برای بحثهای مهارتی و مدیریتی.
برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید به صفحهٔ درباره متمم سر بزنید و فایل صوتی معرفی متمم را دانلود کرده و گوش دهید.
فهرست دوره های آموزشی متمم را کجا ببینیم؟
هر یک از دوره های آموزشی متمم یک «نقشه راه» دارد که مسیر یادگیری آن درس را مشخص میکند. با مراجعه به صفحهٔ نقشه راه یادگیری میتوانید نقشه راههای مختلف را ببینید و با دوره های متنوع متمم آشنا شوید.
همچنین در صفحههای دوره MBA و توسعه فردی میتوانید با دوره های آموزشی متمم بیشتر آشنا شوید.
هزینه ثبت نام در متمم چقدر است؟
شما میتوانید بدون پرداخت پول در متمم به عنوان کاربر آزاد عضو شوید. اما به حدود نیمی از درسهای متمم دسترسی خواهید داشت. پیشنهاد ما این است که پس از ثبت نام به عنوان کاربر آزاد، با خرید اعتبار به عضو ویژه تبدیل شوید.
اعتبار را میتوانید به صورت ماهیانه (۱۶۰ هزار تومان)، فصلی (۴۲۰ هزار تومان)، نیمسال (۷۵۰ هزار تومان) و یکساله (یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان) بخرید. لطفاً برای اطلاعات بیشتر به صفحه ثبت نام مراجعه کنید.
آیا در متمم فایل های صوتی رایگان هم برای دانلود وجود دارد؟
مجموعه گسترده و متنوعی از فایلهای صوتی رایگان در رادیو متمم ارائه شده که میتوانید هر یک از آنها را دانلود کرده و گوش دهید.
همچنین دوره های صوتی آموزشی متنوعی هم در متمم وجود دارد که فهرست آنها را میتوانید در فروشگاه متمم ببینید.
با متمم همراه شوید
آیا میدانید که فقط با ثبت ایمیل و تعریف نام کاربری و رمز عبور میتوانید به جمع متممیها بپیوندید؟
نویسندهی دیدگاه : شهرزاد راسخ
با خوندن این درس و دیدن این لینک که متمم در همین درس در اختیارمون گذاشته تا از ضریب جینی کشورهای دیگر هم مطلع بشیم،
نکتهای که خیلی برام جالب بود، مشاهده وضعیت چند تا از این کشورهای تازه به استقلال رسیدهی اتحاد شوروی در ضریب جینی (یا همان شاخص سنجش نابرابری اقتصادی - به عنوان یکی از هفده شاخص اصلی در سنجش توسعه پایدار) بود، که نسبت به بسیاری از کشورهای دیگه، در این شاخص وضعیت به مراتب بهتری داشتند.
یکی از بهترین نمونههایی که در این لیست توجهم رو جلب کرد، کشور استونی (Estonia) بود که ضریب جینی اقتصاد کشورش در سال 2017 معادل 30.4 بود.
و اگر به سایر کشورها هم در اون لیست نظری بندازیم متوجه میشیم که استونی در مقایسه با بسیاری از کشرهای همجوار یا دورترِ خودش، وضعیت بسیار بهتری داره.
من جستوجوی کوچکی انجام دادم و این موضوع وقتی باز برام جالبتر شد که متوجه شدم که این کشور - یعنی استونی - در میان سایر کشورهای پساشوروی، از نظر شاخص توسعه انسانی ("به شکل کلی، میزان استانداردهای زندگی در جوامع بشری") هم امتیاز بسیار بالایی گرفته. (منبع)
و در سال 2018 (در میان 189 کشور جهان) رتبه 30 ام رو در این شاخص (توسعه انسانی) از آنِ خودش کرده. (منبع)
و بعد در ادامه جستوجویی که داشتم به مطلبی تحت عنوان «رمز سبقت در ماراتن اقتصاد» در روزنامه «دنیای اقتصاد» رسیدم که در کنار تمام نکات خواندنی و آموزندهی این مقاله، به نکتهی جالب و قابل تاملی در همین زمینه اشاره شده بود، و استونی رو با کشوری مثل گرجستان که بعد از استقلال از اتحاد شوروی نتونسته رشد اقتصادی قابل قبولی داشته باشه، مقایسه کرده بود.
به نظرم رسید شاید عوامل اشاره شده در این مقاله هم میتونن با وضعیت ضریب جینی اقتصاد این کشور (البته با تمام ضعفها و محدودیتهایی که این شاخص داره و در متمم بهش اشاره شد)، به نوعی ضریب همبستگی داشته باشن.
با اجازه متمم عزیز، بخش کوتاهی از اون مقاله رو - که به نظرم میتونه برای کشور ما هم الهامبخش باشه - اینجا مینویسم: