برخی اشتباهات رایج در نگارش فارسی | چند پیشنهاد نگارشی

خُرد / خورد

یکی از اشتباهات رایج در زبان فارسی متأسفانه که در دیدگاه‌های دوستان متممی به چشم می‌خورد، این است که به جای خُرد (کوچک) از کلمه‌ی خورد (خوردن) استفاده می‌کنند.

مثلاً خرده‌مهارت را به اشتباه به صورت «خورده مهارت» و یا پول خرد به شکل «پول خورد» می‌نویسند. به این نکته توجه داشته باشیم که هر جا که منظور ما کوچک بودن است، باید از خرد استفاده کنیم:

خردسال / خرده‌فروشی / خرده‌مهارت / پول خرد

بُرهه / برحه

برهه هم به معنای «مقطع زمانی» از جمله واژگان دیگری است که گاهی به اشتباه، در دیدگاه‌های دوستان‌مان به صورت برحه ثبت شده است.

منسوب / منتسب

وقتی چیزی به کسی نسبت داده می‌شود از واژه‌‌های منسوب یا منتسب استفاده می‌کنیم (مثلاً: این جمله منسوب به کنفوسیوس است).

اما وقتی فردی را در یک موقعیت سازمانی قرار می‌دهند (درست مثلِ یک تابلو که در جایی نصب می‌شود) باید از واژه‌های منصوب و انتصاب استفاده کنیم.

گاهاً / ناچاراً / خواهشاً

همه‌ی ما می‌دانیم که تنوین عربی به واژه‌های فارسی نمی‌چسبد. اما هم‌چنان از سر عادت، برخی از این ترکیب‌ها را به‌کار می‌بریم و این کلمات به یکی از اشتباهات رایج در فارسی تبدیل شده‌اند.

پیشنهاد ما این است که تا حد امکان، از به‌کار بردن این نوع ترکیب‌ها اجتناب کرده و از عبارات جایگزین، نظیرِ «گاهی»، «به ناچار» و «خواهش می‌کنم» استفاده کنید.

معضل

معضل به معنای مشکلِ دشوار و سخت هم واژه‌ای است که گاهی اوقات به اشتباه به صورت «معزل» (از ریشه‌ی عزل و برکناری) نوشته می‌شود. پس بهتر است شکل درست آن،‌ یعنی معضل را به‌خاطر بسپاریم.

مطمئن / آیا / …

بعید است کسی از روی بیسوادی یا بی‌دقتی کلماتی مانند مطمئن و آیا را به صورت مطمعن یا عایا بنویسد. بنابراین اجازه بدهید این نوع نوشتن را نوعی «لوس‌نویسی» بدانیم که ریشه‌های آن را احتمالاً باید در شبکه‌های اجتماعی جستجو کرد.

غالب / قالب

هر دو واژه‌ی غالب و قالب در زبان فارسی به‌صورت گسترده به‌کار می‌روند.

غالب به مفهومِ «بیشتر / اکثریت» نزدیک است. اما قالب، به فُرم و شکل ظاهری اشاره دارد. جابه‌جا نوشتن غالب و قالب یکی از اشتباهات رایج املایی در فارسی است:

• اجازه بدهید حرفم را در قالب [ فُرم / شکل ] دیگری بیان کنم: ….
• غالبِ [ بیشتر / اکثر ] دوستانی که این نوشته را می‌خوانند، …

سَلب / صُلب

اگر در دیدگاه‌ها بگردید، موارد متعددی از سَلب و صُلب را هم می‌بینید که به اشتباه به کار رفته‌اند.

صلب به معنای Rigid و سخت و محکم و غیرقابل‌انعطاف است. در حالی که سلب به معنای رفع کردن و نفی کردن به کار می‌رود. مثلاً سلب مسئولیت

توجیه

توجیه به معنای «موجه جلوه دادن» است و طبیعی است که باید مانند وجه و موجه نوشته شود. اما بعضی از دوستان متممی آن را به صورت توجیح می‌نویسند.

صوری یا سوری؟

واژه‌ی صوری به معنای «ظاهری» و «سطحی» را هم نباید به صورت سوری (منسوب به سوریه) بنویسیم. پس ترکیب‌های زیر درست هستند:

قرارداد صوری، اجاره‌نامه‌ی صوری، موافقت صوری و …

روبات / روباط

واژهٔ Robot از واژه‌های پرتکرار در نوشته‌های جدید است. در گذشته آن را در فارسی به صورت روبوت هم می‌نوشتند. اما اخیراً روبات رایج‌تر شده و از آن‌جا که به تلفظ انگلیسی هم نزدیک‌تر است، انتخاب مناسب‌تری محسوب می‌شود.

عرف نوشتن چنین واژه‌هایی که از زبان‌هایی غیر از عربی آمده‌اند این است که به جای ط با ت نوشته می‌شوند.

سپاسگزاری / قیمت‌گذاری / اضطراب

این واژه‌ها هم نیاز به توضیح بیشتر ندارند.

بذاریم / نذاریم / راجبِ / فِک کردن

ما در متمم منعی نداریم که سبک نگارش دیدگاه‌ها، به لحن محاوره‌ای نزدیک باشد. اما محاوره‌ای نوشتن نباید باعث بی‌دقتی در نگارش شود.

مثلاً بگذاریم حتی به فرضِ حذفِ گ نباید به بزاریم تبدیل شود.

ضمن این‌که برخی ترکیب‌های خلاصه‌شده هم، اساساً غلط هستند و نمی‌شود با توجیهِ نگارش محاوره‌ای از آن‌ها استفاده کرد (راجع به را نمی‌توانیم به صورت راجبِ بنویسیم و فکر کردن را نباید به شکل «فک کردن» نوشت).

مال من / کتاب خودم / بدون ماشین

گاهی اوقات بعضی دوستان، کسره‌‌ی اضافه را به صورت «ـه» می‌نویسند: ماله من / کتابه خودم / بدونه ماشین

واضح است که این شیوه‌ی نگارش هم نادرست است و باید از آن اجتناب کنیم.

بِ / کِ

در مقابل عزیزانی که کسره‌ را به ـه تبدیل می‌کنند، کسانی هم هستند که به نیت خلاصه‌نویسی، «به» و «که» را به صورت «ب» و «ک» می‌نویسند: «ب مادرم گفتم ک نباید این حرف را می‌زد.»

این هم از مواردی است که ممکن است احساس خوبی در خواننده ایجاد نکند (کسی که برای نوشتن یک ـه حوصله و فرصت نداشته، بعید است برای محتوای حرفش هم وقت و حوصله‌ی چندانی صرف کرده باشد).

بیفتد / بیندیشد / نینداخت / …

اگر فعلی با الف شروع شود و بخواهیم به ابتدای آن «ب» یا «ن» اضافه کنیم، الف حذف می‌شود. بنابراین بهتر است به جای بیافتد، بیاندیشد و نیانداخت از شکلِ بیفتد و بیندیشد و نینداخت استفاده کنیم.

لطفاً توجه داشته باشید که بیوفتد هم اشتباه است و از آن استفاده نکنید.

حوزه / حوضه

گاهی دوستان‌مان به علت شتاب‌زدگی در نوشتن، دو کلمه‌ی حوزه و حوضه را با هم اشتباه می‌گیرند. فراموش نکنیم که حوض، جایی است که در آن ماهی‌ها زندگی می‌کنند و در گذشته هم هندوانه و سایر میوه‌ها را در آن می‌انداختند تا خنک شوند. پس نباید بنویسیم حوضه روانشناسی و حتماً توجه داشته باشیم که از شکل حوزه استفاده کنیم.

لپ‌تاپ

همه می‌دانیم که Laptop از ترکیب Lap (ران پا در حالت نشسته) و Top تشکیل شده و نام‌گذاری لپ‌تاپ به این نکته اشاره دارد که این وسیله آن‌قدر کوچک است که می‌توان روی پا گذاشت و با آن کار کرد. بنابراین ترکیب‌هایی مثل لپ‌تاب و لب‌تاپ و لب‌تاب نه در فارسی و نه در انگلیسی معنا ندارند.

جالب این‌جاست که بعضی دوستان متممی در کامنت‌های خود، از نگارش انگلیسی Laptop استفاده می‌کنند، اما چند جمله پیش‌تر یا پس از آن، شکل فارسی لپ‌تاپ را اشتباه می‌نویسند.

اصطکاک / اصطحکاک

این مورد هم نسبتاً واضح به نظر می‌رسد. اما چون چند بار در کامنت‌های دوستان متممی تکرار شده، مناسب دیدیم یادآوری کنیم که اصطکاک حرف «ح» ندارد و لازم نیست برای تأکید بر زیاد بودن اصطکاک، آن را به شکل اصطحکاک تلفظ کنیم یا بنویسم.

اولویت / الویت

کلمهٔ اولویت هم – هم‌خانواده با اول و اولیٰ – با «و» نوشته می‌شود. اما گاهی بعضی دوستان بی‌دقتی می‌کنند و آن را به شکل الویت می‌نویسند.

مکث / مکس

کلمهٔ مکث به معنی توقف کردن، درنگ کردن، ایستادن و مانند این‌هاست. بعضی دوستان این کلمه را به اشتباه به شکل مکس می‌نویسند.

می‌خوام / می‌خام

کلمهٔ خواستن با خاستن تفاوت دارد:

• خواستن (نیاز، درخواست و …): من آب می‌خواهم. من حقوق بیشتر می‌خواهم.
• خاستن (برخاستن و بلندشدن): روزی ز سر سنگ عقابی به هوا خاست.

در سال‌های اخیر در شبکه‌های اجتماعی زیاد می‌بینیم که خواستن را اشتباه می‌نویسند: «می‌خام امروز براتون یه خاطره بگم…»

این که «می‌خواهم» را به شکل محاوره‌ایِ «می‌خوام» بنویسیم، اشتباه نیست. اما حذف «و» کلمه را از شکل اصلی آن خارج می‌کند.

ائتلاف / اعتلاف

ائتلاف به معنای همراه شدن و همسو شدن است (البته با اتحاد فرق دارد).

این کلمه را در ترکیب‌هایی مثل دولت ائتلافی و ائتلاف سیاسی می‌بینیم. متأسفانه برخی این واژه را به اشتباه به شکل اعتلاف می‌نویسند که به معنای جستجوی علف است. لطفاً به نگارش درست این کلمه دقت کنید و اگر با معنای دقیق ائتلاف و ظرافت‌های کلامی آن آشنا نیستید، درس معنی ائتلاف را بخوانید.

اَسرار / اِصرار

هم اصرار و هم اسرار واژه‌هایی هستند که در فارسی به کار می‌روند. اما معنای آن‌ها با هم فرق دارد. اَسرار، رازهایی است که در ذهن و دل داریم و به دیگران نگفته‌ایم یا از آن‌ها پنهان می‌کنیم.

چنان‌که حافظ می‌گوید: نکته‌ها هست بسی، محرم اسرار کجاست؟

یا این که: با مدعی مگویید اسرار عشق و مستی / تا بی‌خبر بمیرد در درد خودپرسی.

اصرار به معنای پافشاری است و با این که قرن‌هاست در فارسی رایج است، در اشعار کهن ما کمتر به کار رفته و کاربردهای متأخر آن بیشتر است. مثلاً ملک‌الشعرای بهار می‌گوید:

در دست کسانی است نگهبانی ایران / کاصرار نمودند به ویرانی ایران (کاصرار = که + اصرار)