آینده شغلی و شغل های آینده در ایران و جهان | به چه نکاتی توجه کنیم؟

معمولاً وقتی به مسیر شغلی خود فکر می‌کنیم و می‌خواهیم خودمان را در ده یا بیست سال بعد تصور کنیم، سوال‌هایی از این دست در ذهن‌مان شکل می‌گیرند:

«آیا اصلاً شغل من در آینده وجود خواهد داشت؟»

«آیا ممکن است روزی برسد که دیگران حتی عنوان شغلی‌ام را نشناسند؟»

«آیا تخصص امروز من پنج یا ده سال بعد هم معنا دارد؟»

«آیا در آینده کسی پیدا می‌شود که حاضر باشد برای آن‌چه من امروز می‌دانم و کاری که امروز می‌توانم انجام دهم پولی پرداخت کند؟»

این سوال‌ها تازه نیست

این‌ها سوال‌هایی نیست که برای اولین بار در نسل ما به ذهن انسان رسیده باشد.

 زمانی هم که دستگاه چاپ اختراع شد،‌ کسانی که شغل‌شان رونویسی از کتابها بود،‌ به این نوع سوال‌ها فکر می‌کردند. در عصر انقلاب صنعتی هم، هم‌زمان با نصب انواع ماشین‌آلات در کارخانجات، کارگرها چنین سوال‌هایی در ذهن داشتند. زمانی هم که خودروها در خیابان‌ها راه افتادند، درشکه‌چی‌ها، تعمیرکاران کالسکه و نعل‌بندها به همین نوع سوال‌ها فکر می‌کردند.

جالب است که جواب‌هایی هم که به ذهن‌شان می‌رسید، یکسان نبود و راه‌حل‌هایی هم که انتخاب کردند فرق داشت.

عده‌ای از آن رونویس‌ها خطاط شدند، بخشی از کارگرها تکنیسین شدند، گروهی از درشکه‌چی‌ها رانندگی یاد گرفتند و اغلب نعل‌بندها هم به صافکار و تعمیرکار تبدیل شدند.

اما این تغییرات ظاهراً مثبت، فقط بخش کوچکی از ماجرا است. عدهٔ چشمگیری هم شغل خود را از دست دادند. در بین این بیکارشده‌ها، کسانی پیدا شدند که روش‌های اعتراضی خشن را برگزیدند. کارگرانی که امروزه آن‌ها را به اسم لادایت (luddite)‌ می‌شناسیم، قطعات دستگاه‌ها را برمی‌داشتند و حتی گاهی دستگاه‌ها را به آتش می‌کشیدند. نسخه‌برداران در اعتراض به دستگاه چاپ تظاهرات می‌کردند. درشکه‌چی‌ها گاهی در خیابان ترافیک به راه می‌انداختند و نعل‌بندها هم به محض این‌که چرخ‌های لاستیکی برای خودروها رواج یافت، فرصت ارزشمند پنجر کردن لاستیک‌ها را از دست ندادند.

تکرار این اتفاق‌ها در طول قرن‌های گذشته باعث شده «نگرانی از آینده شغلی» به بخش استاندارد تاریخ تحول مشاغل تبدیل شود و کتابهای بسیاری به این موضوع بپردازند (+/+).

نگرانی مشترک گروه‌های مختلف

کسی که امروز انتخاب رشته می‌کند، خیالش با شنیدن این حرف که «تحول در مشاغل همیشه بوده» راحت نمی‌شود. او هم‌چنان به این فکر می‌کند که در این دنیای در حال تغییر سراغ چه رشته‌ای برود؟ کسانی هم که می‌خواهند وارد بازار کار شوند یا در میانهٔ مسیر شغلی خود هستند، نگرانی‌های خاص خود را دارند:

• کجا کار کنم؟ چه شغلی انتخاب کنم؟
• نکند شغلی که امروز درآمد خوبی دارد، من را دلخوش و اسیر خود کند و چند سال بعد ببینم تقاضایی برای کار من وجود ندارد؟
• بین شغل‌های پردرآمد فعلی و شغل‌های کم‌درآمد اما آینده‌دار کدام را انتخاب کنم؟
• وقتی این حجم از ابهام در آینده وجود دارد، چگونه برای مسیر شغلی خودم برنامه‌ریزی کنم؟

برای کسانی که در ایران زندگی می‌کنند و گوشه چشمی به مهاجرت دارند، پیچیدگی‌های بیشتری حس می‌کنند. چون باید هم‌زمان به دو محیط مختلف فکر کنند. چه مسیری را انتخاب کنند که در صورت ماندن (یا رفتن) آینده شغلی بهتری را برایشان رقم بزند؟

این بار فرق دارد (واقعاً‌ فرق دارد؟)

حتی با در نظر گرفتن این‌که نوع و ماهیت مشاغل، تقاضا برای تخصص‌ها و ساختار کلی اقتصاد بارها و بارها تغییر کرده است، انگار چیزی در گوشهٔ ذهن ما می‌گوید که «این بار فرق دارد.»

از بسیاری جهات هم این گزارهٔ «این بار فرق دارد» منطقی و قابل‌دفاع است:

فکر کردن به آینده شغلی و شغل های آینده

هیچ‌یک از این حرف‌ها به معنای ترسیم تصویری سیاه و تاریک از وضع فعلی یا آینده نیست. بلکه صرفاً تأکید بر تفاوت‌های محیط شغلی و بازار کار امروز با بازار کار یک یا دو دهه قبل است.

سوالات بسیاری در این مسیر وجود دارد که باید به آن‌ها پاسخ دهیم. و متمم و جمع متممی‌ها، فضای مناسبی است تا به این نوع بحث‌ها پرداخته شود.

سوالاتی نظیر این‌ها:

• روندهای جاری تا چه حد بر سرنوشت حرفه‌ای «من» (و نه هم‌حرفه‌های من) تأثیر خواهد گذاشت؟
• شغل و تخصصم را دقیقاً چگونه تعریف کنم؟‌ مرزهای تخصص من کجاست؟
• تمرکزم بیشتر بر روی نقش سازمانی‌ام باشد یا مهارت‌هایم؟
• متخصص بودن بهتر است یا جنرالیست بودن؟
• شبکه‌سازی در دوران جدید چگونه باید باشد تا فرصت‌های شغلی‌ام را تقویت کند؟
• با این همه اخبار تغییر و تحول که هر روز منتشر می‌شود چه کنم؟ این‌ها دیگر اخبار سیاسی و اقتصادی نیستند که بتوانم به توصیهٔ رایج، نادیده‌شان بگیرم.
• تحولات شغلی در ایران از چه جهاتی با تحولات شغلی در جهان متفاوت است؟ شباهت‌ها در کجاست؟

این درس، نخستین درس از سلسله درس‌های آینده شغلی است و به تدریج در درس‌های بعدی به سوالات بالا و برخی سوالات مشابه خواهیم پرداخت.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مسیر شغلی به شما پیشنهاد می‌کند: