کتاب در باب زبان و زبان‌شناسی | ۶۰ گفتار مختصر و مفید

در میان شاخه‌های مختلف دانش، زبان‌شناسی از آن‌هایی است که هم دور به نظر می‌رسد و هم نزدیک. دور از آن جهت که حوزه‌ای بسیار تخصصی با زیرشاخه‌ها، گرایش‌ها و رویکردهای متنوع است و کمتر کسی می‌تواند به سادگی مدعی شود که در این حوزه متخصص است. و نزدیک از آن جهت که سوال‌های زبان‌شناسی سوال‌هایی آشنایند که بسیاری از ما در خلوت خود به آنها اندیشیده‌ایم و یا با دیگران در مورد آنها صحبت کرده‌ایم.

مثل هر رشتهٔ دیگری، در زبان‌شناسی هم کتاب‌هایی مقدماتی هست که علاقه‌مندان می‌توانند آشنایی با این رشته را با خواندن آن‌ها آغاز کنند (کتاب مقدمه‌ای بر زبان یا An Introduction to Language نوشتهٔ فرامکین و رادمن از جملهٔ این کتابهاست). اما حتی خواندن کتاب‌های مقدماتی هم فرصت و حوصله‌ای می‌طلبد که شاید برای همه فراهم نباشد. چون بسیاری از آن‌ها برای مخاطبان دانشگاهی تألیف و تدوین شده‌اند.

اگر می‌خواهید اندکی با زبان‌شناسی و زیرمجموعه‌های آن و نمونه‌هایی از پرسش‌های مطرح در این حوزه آشنا شوید، و در عین حال کتاب‌های تخصصی این حوزه را مناسب و متناسب خود نمی‌بینید، کتاب در باب زبان و زبان‌شناسی می‌تواند نقطهٔ آغاز آشنایی شما با دنیای زبان‌شناسی باشد.

در ادامه کمی به محتوای این کتاب، داستان شکل‌گیری آن و کیفیت ترجمه‌اش می‌پردازیم.

داستان شکل‌گیری کتاب در باب زبان و زبان‌شناسی

سال ۲۰۰۵ در کشور آمریکا سال زبان‌ها (Year of Languages) نامیده شد. هدف نام‌گذاری این بود که مقولهٔ زبان جدی‌تر گرفته شود و گفتگو دربارهٔ اهمیت زبان و موضوعات مرتبط با آن جای خود را در بین مردم باز کند (+).

یکی از برنامه‌های جالبی که در آن سال اجرا شد، برنامهٔ رادیویی «گفتن از گفتن / Talkin’ about Talk» بود که در آن هر روز یکی از متخصصان مطرح زبان‌شناسی حدود پنج دقیقه دربارهٔ یکی از مباحث زبان‌شناسی صحبت می‌کرد. فایل‌های صوتی آن برنامه‌ها هنوز هم موجود است و می‌توانید آن‌ها را دانلود کرده و گوش دهید (این‌جا).

حدود یک سال بعد، نسخهٔ‌ متنی آن برنامه‌ها با ویرایش ریکرسون و هیلتون در قالب کتاب زبان‌شناس پنج‌دقیقه‌ای / The Five Minute Linguist» به بازار عرضه شد. ۶۰ گفتار کوتاه در کنار یکدیگر، کتابی ساده، کم‌حجم و جذاب را شکل دادند که می‌تواند دریچه‌ای برای آشنایی با جهان زبان‌شناسی باشد.

محتوای کتاب در باب زبان و زبان‌شناسی

از آن‌جا که گفتارهای کتاب، متن برنامه‌های پنج‌دقیقه‌ای هستند، اغلب آن‌ها سه یا چهار صفحه را به خود اختصاص داده‌اند.

در مقدمهٔ کتاب تأکید شده که کتاب بخش‌بندی ندارد و خواننده الزاماً نباید خواندن آن را از اول شروع کند. در عین حال، توضیح داده شده که گفتارهای هم‌جوار موضوعات مشابهی دارند. ویراستاران کتاب توضیح داده‌اند که شصت گفتار کتاب را می‌توان ذیل موضوعات ماهیت زبان، ارتباط زبان با کارکرد مغز و تفکر، زمینهٔ اجتماعی زبان، صداهای زبان، یادگیری و آموزش زبان، زبان در آمریکا و کاربردهای زبان گنجاند.

بهترین روش برای آشنایی با حال‌و‌هوای کتاب این است که عناوین برخی از فصل‌های کتاب را ببینید:

• چرا باید دربارهٔ زبان بیاموزیم؟
• زبان اولیهٔ بشر چه بوده است؟
• آدم و حوا به چه زبانی حرف می‌زدند؟
• آیا حیوانات هم از زبان استفاده می‌‌کنند؟
• چرا مردم سر زبان می‌جنگند؟
• چگونه فرهنگ لغت پدید می‌آید؟
• آیا ضرورتی دارد که روسی یاد بگیریم؟
• بر سر اسپرانتو چه آمد؟

با وجودی که نزدیک به دو دهه از انتشار کتاب گذشته، بیشتر مطالب کتاب هم‌چنان تازه و مفیدند. اساساً اغلب مباحث زبان‌شناسی چیزی نیستند که با گذر چند سال، ارزش و اعتبار خود را از دست بدهند. اما بر این قاعده استثناء‌هایی هم هست: تعداد اندکی از گفتارهای کتاب دربارهٔ تعامل انسان با ماشین، ترجمهٔ ماشینی و گفتگوی ماشین‌ها با یکدیگر است.

واضح است که رواج یافتن یادگیری ماشینی، افزایش ظرفیت پردازش کامپیوترها و توسعهٔ مدل‌های زبانی بزرگ (Large Language Models) که چت جی‌پی‌تی نمونه‌ای از آن‌هاست، تصور ما را از ظرفیت‌ زبانی ماشین تغییر داده است. با وجودی که بحث‌های بسیار و اختلاف‌نظرهای عمیقی دربارهٔ ظرفیت و کارکرد مدل‌های زبانی و آیندهٔ پیش‌روی آن‌ها وجود دارد، این واقعیت را نمی‌توان انکار کرد که بسیاری از نوشته‌ها و مطالبی که در گذشته دربارهٔ این موضوع منتشر شده، امروز کمی قدیمی به نظر می‌رسند.

با این حال، حتی خواندن همان گفتارها هم برای خوانندهٔ علاقه‌مند، خالی از ایده‌های تازه نخواهد بود.

ویژگی ارزشمند کتاب

واضح است که در حوزهٔ پیچیدهٔ‌ زبان‌شناسی، تقریباً هیچ بحثی را نمی‌توان در سه یا چهار صفحه جمع کرد. بنابراین دستاورد اصلی خواننده پس از مطالعهٔ این کتاب، پرسش‌هایی خواهد بود که می‌تواند بعداً به آن‌ها بیندیشد و پاسخ آن‌ها را جستجو کند.

اما ویژگی ارزشمند کتاب، صرفاً خود گفتارها نیست. بلکه منابعی است که ویراستاران در انتهای هر گفتار افزوده‌ و به خواننده معرفی کرده‌اند. این منابع آن‌قدر غنی و ارزشمندند که فهرست‌ آن‌ها، حتی اگر هیچ چیز دیگری در کنارشان نبود، ارزش خریدن و خواندن داشت.

ضمن این‌که بسیاری از این منابع در سال‌های بعد به‌روز شده‌اند. بنابراین حتی اگر بخش‌هایی از کتاب، قدیمی به نظر می‌رسند، جستجوی منابع در وب خواننده را به نسخه‌های تازه و محتوای به‌روز‌شده خواهد رساند.

علاوه بر این، نام کسانی که بر پیشانی گفتارها نشسته، خود می‌تواند سرنخ ارزشمندی برای جستجو و یادگیری بیشتر باشد.

ترجمه کتاب در باب زبان و زبان‌شناسی

این کتاب را نشر هرمس با ترجمهٔ استاد محمدمهدی مرزی به بازار عرضه کرده است. و می‌توان گفت این از بخت‌یاری خوانندهٔ فارسی‌زبان است که می‌تواند این شصت‌ گفتار را با چنین ترجمه‌ای بخواند (اگر استاد مرزی را نمی‌شناسید، مصاحبه‌ با ایشان را در سایت ویراستاران بدون مرز بخوانید).

بنابراین کسانی که به ترجمه علاقه دارند، با کنار هم قرار دادن این کتاب و نسخهٔ اصلی‌اش به سرمشق آموزنده‌ای برای ترجمه دست خواهند یافت.

چند پاراگراف از کتاب

به سنت همیشگی متمم در بخش‌های پاراگراف فارسی و #معرفی کتاب، در ادامه بریده‌های کوتاهی از کتاب در باب زبان و زبان‌شناسی را با هم می‌خوانیم:

[ لینک مرتبط: معرفی کتاب در سایت هرمس ]

چند تذکر درباره بخش معرفی کتاب

دسته‌بندی موضوعی کتاب های مدیریت

دسته‌بندی کتاب های روانشناسی و توسعه فردی

مطالب، فایل‌ها و کتابهای مربوط به کتابخوانی

پاراگراف فارسی | جملات منتخب کتابها

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری پرورش تسلط کلامی به شما پیشنهاد می‌کند: