کلمات و ظرافت‌های کلامی | آشنایی بیشتر با معنی کلمات و داستانهای آن‌ها

در معرفی درس پرورش تسلط کلامی گفتیم که یکی از زیرمجموعه‌های تسلط کلامی، آشنایی با معنی کلمات و ظرافت‌های کلامی است. واژگان بسیاری هستند که ما در گفتگوهای روزمره، نوشته‌ها و سخنران‌ها می‌بینیم و می‌شنویم و به‌کار می‌بریم، اما به معنای دقیق و ویژگی‌هایشان توجه نمی‌کنیم. هدف از درس ظرافت‌های کلامی این است که به کلمات حساس‌تر شده و صرفاً به دانستن معنی کلمات قانع نشویم.

پرسش‌های فراوانی وجود دارند که برای آشنایی بیشتر با کلمات می‌توانید آن‌ها را از خود بپرسید:

بیایید به چند مثال ساده فکر کنیم.

بسیاری از ما واژه‌هایی مثل پشیمانی، حسرت، ندامت، دریغ و تاسف را کم‌و‌بیش هم‌معنا فرض می‌کنیم و حتی گاهی به‌جای یکدیگر به‌کار می‌بریم. یا اصطلاحی مثل تفاهم‌نامه را در خبرها می‌شنویم و آن‌ را هم‌معنای توافق‌نامه در نظر می‌گیریم و از خود نمی‌پرسیم که آیا واقعاً این دو یک معنا دارند یا علتی دارد که سیاستمداران بیشتر از تفاهم‌نامه حرف می‌زنند تا توافق‌نامه؟ کلمات دیگری هم از این دست هستند. مثلاً شادی، شادمانی، خوشحالی و مسرّت به سادگی به جای هم به‌کار می‌روند. آیا این سه کلمه هم حاوی پیام یکسانی هستند یا تفاوت‌هایی در معنای آن‌ها وجود دارد؟

چرا باید برای ظرافتهای کلامی وقت بگذاریم؟

سوال مهمی که باید در آغاز درس ظرافتهای کلامی پاسخ دهیم این است که چرا باید برای چنین بحثی وقت گذاشت؟ قطعاً این کار زمان‌بر است و تا توجیه مناسب و منطقی برایش وجود نداشته باشد، انگیزه‌ای هم برای پیگیری‌اش نخواهد بود.

بخشی از پاسخ این پرسش در معرفی درس مهارتهای کلامی و نیز درس ریشه شناسی (اتیمولوژی) گفته شده است. از جمله این‌که تسلط بر کلمات به فهم بهتر جهان کمک می‌کند؛ توانایی ما را در بیان و ثبت تجربیات‌مان افزایش می‌دهد؛ ما را در مذاکره و متقاعدسازی قدرتمند‌تر می‌کند؛ به افزایش هوش هیجانی (از طریق شناخت بهتر احساسات) کمک می‌‌کند؛ برای تقویت فن بیان و بهبود مهارت سخنرانی مفید است و استرس ما را برای حرف زدن در جمع کاهش می‌دهد.

به‌طور خاص، کسانی که به نوشتن و نویسندگی علاقه دارند، لازم است برای آشنایی بیشتر با کلمات وقت بگذارند.

حرف زدن را می‌توان به نقاشی کردن تشبیه کرد. کلمات برای نویسنده مانند رنگ برای نقاش‌اند. تفاوت‌های ظریف کلمات و اختلاف بار معنایی آن‌ها بسیار به تفاوت‌های ظریف میان رنگ‌ها شبیه است. همهٔ ما کم‌و‌بیش رنگ‌ها را می‌شناسیم و تفاوت آن‌ها را می‌فهمیم، اما نقاش‌ها چشمِ آموزش‌دیده‌ای دارند که رنگ‌های بیشتری را می‌بیند و می‌فهمد و به همان نسبت دست‌شان هم در به تصویر کشیدن آن‌چه می‌خواهند توانمندتر است.

ما هم هرچه کلمات بیشتری بدانیم و تغییرات جزئی آب و رنگ و پیام آن‌ها را بهتر تشخیص دهیم، حرف‌ها و سخنرانی‌ها و نوشته‌هایمان به تابلویی زیباتر و اثرگذارتر تبدیل خواهد شد.

طرف مقابلم این‌ ظرافت‌ها را نمی‌داند…

معمولاً هر جا بحث به ظرافت های کلامی و بار معنایی کلمات می‌رسد، این سوال مطرح می‌شود که اگر طرف مقابل من این چیزها را نداند، چه ارزشی دارد که تا این حد حساس باشم و به ظرافت‌ها توجه کنم؟

در پاسخ به این سوال باید به دو نکته اشاره کنیم. نخست این‌که فرض نادان بودن مخاطب، فرض اثربخش و سازنده‌ای نیست. حتی اگر فرض درستی باشد، چنین نگاهی ما را در مسیر یادگیری متوقف می‌کند. کسانی که برای توسعه فردی تلاش می‌کنند الگوی ذهنی متفاوتی دارند. آن‌ها به جای این‌که بگویند «طرف مقابل نمی‌داند» می‌گویند «اگر جایی باشم و حرفی بزنم و طرف مقابل این‌ها را بهتر از من بداند، خوب نیست.»

اما به فرض که واقعاً هم طرف مقابل این‌ها را نداند، نکتهٔ دومی وجود دارد که نباید از نگاه‌مان دور بماند: خود ما بیش از هر کس دیگری نیازمند شفافیت ذهنی هستیم. این‌که حرف‌مان را به طرف مقابل بفهمانیم مهم است. اما مهم‌تر این است که خودمان حرف‌مان را بفهمیم و بدانیم چه می‌گوییم و چه در ذهن‌مان می‌گذرد. ضعف در کلمات صرفاً به معنای ضعف در بیان نیست،‌ بلکه نشان‌دهندهٔ ضعف در اندیشیدن هم هست.

به همین علت است که در آموزش مهارت ارتباطی مدام تأکید می‌کنند که مهم‌ترین گفتگوهای شما نه با دیگری که با خودتان است و هر چقدر در گفتگو با خود دقیق‌تر باشید، در مواجهه با شرایط محیطی و دیگران هم قوی‌تر و بهتر عمل‌ خواهید کرد.

درس مرتبط: گفتگو با خود – ذهن ما چگونه واقعیت را تحریف می‌کند؟

کوتاه و مختصر | هدف مجموعه درس‌های ظرافت‌های کلامی

در کنار همهٔ حرف‌ها و استدلال‌هایی که تا این‌جا گفتیم، هدف درس ظرافت های کلامی را می‌توان ساده‌تر هم گفت: این درس قرار است به ما کمک کند تا از بازی با کلمات، بیشتر لذت ببریم. چون نخستین گام در خوب حرف زدن و خوب نوشتن و سخن‌دان و سخن‌ور شدن، لذت بردن از بازی با کلمات است.

واضح است قرار نیست در این درس‌ها تک‌تک واژه‌های زبان فارسی، انگلیسی یا عربی را بررسی کنیم؛ چنین کاری نه ممکن است و نه مطلوب. بلکه صرفاً می‌خواهیم در قالب چند نمونه، ذهن شما را به فکر کردن دربارهٔ واژه‌ها عادت دهیم. وقتی این عادت در ذهن و زبان‌تان تثبیت شد، باقی عمر همراه‌تان خواهد بود و شیرینی‌اش را هر روز و هر لحظه خواهید چشید.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری آشنایی با کلمات و ظرافت‌های کلامی به شما پیشنهاد می‌کند: