شعر رقص چوبی | از کتاب اوهام یک مهاجر | کارلوس دروموند د آندراده

۱۹ نظر برای شعر رقص چوبی | از کتاب اوهام یک مهاجر | کارلوس دروموند د آندراده

پرطرفدارترین دیدگاه به انتخاب متممی‌ها در این بحث

نویسنده‌ی دیدگاه : محمدرضا شعبانعلی



زهرا جان. چقدر این نکته‌ای که دربارهٔ ترجمه گفتی، و همهٔ ما هم به نوعی تجربه‌اش کردیم، مهمه.

من این بخت رو داشته‌ام تقریباً هر وقت قرار بوده متنی رو از زبانی به زبان دیگه ببرم، در کارهای غیرداستانی و اغلب علمی بوده. و در این نوع ترجمه‌ها اولویت اینه که پیام منتقل بشه. به خاطر همین، دست مترجم اندکی بازتره. 

اما همیشه فکر می‌کنم در عالم ادبیات و به‌ویژه شعر، چقدر انتخاب روش درست ترجمه سخته. اگر خیلی وفادار به متن باشی، فُرم خوب در نمیاد. اگر خیلی وفادار به فُرم باشی، پیام خوب منتقل نمی‌شه.

در دوران جوانی من این جملهٔ یفتوشنکو خیلی نقل می‌شد که «ترجمه مثل زن می‌ماند: یا زیباست و وفادار نیست یا وفادار است و زیبا نیست.»

این روزها چنین جمله‌‌هایی قابل‌نقل نیست. هم به‌خاطر جنسیت‌زدگی، هم منطق غلط پشتش و هم حساسیت‌های کلامی که - به درستی - داره رواج پیدا می‌کنه.

اما حداقل معنای این جمله برای من این بوده که ظاهراً‌ دوگانهٔ زیبایی-وفاداری در ترجمه، چالش بسیاری از اهل ادبیات بوده.

تو که رشته‌ات ادبیاته و زندگیت با این موضوع‌ها گره خورده. اما من به عنوان یک آدم خارج از ادبیات، اولین بار که ترجمه‌های فیتزجرالد از خیام رو دیدم، عمیقا‌ً حس کردم که مترجم، گاهی برای این‌که به پیام - حالا با هر برداشتی که خودش داشته - وفادار بمونه، چقدر ناگزیر از کلمات فاصله می‌گیره.

‌
سال‌های اخیر، به‌ندرت می‌تونم کتاب‌های فارسی علوم انسانی و مدیریت رو بخونم (این به معنای این نیست که زبان انگلیسیم عالیه. بلکه معناش اینه که زبان فارسی استفاده‌شده در اغلب این آثار رو درک نمی‌‌کنم). از اون‌جا که مثل هر آدم دیگه‌ای مطالعه در زبان مادری خودم رو ترجیح می‌دم، همیشه به این مشکل فکر می‌کنم. معتقدم یکی از علت‌ها وفاداری افراطی مترجم به کلمات متن اصلیه. انگار مترجم نمی‌خواد یا جرئت نمی‌کنه از کلمات اصلی فاصله بگیره. چون ناگزیر باید به نقدهای بسیاری جواب بده.

اما اگر دقیقاً‌ کلمه به کلمه ترجمه کنه، کسی بهش گیر نمی‌ده. یا حداقل می‌تونه یه دفاع سرسری بکنه و بگه: بالاخره متن اصلی همینه. چیکار کنم؟
‌
یه جایی توی مقدمهٔ همین کتاب هم با سوالی از همین دست روبه‌رو شدم که دلم می‌خواد برات بگم.

مترجم در مقدمه با اشاره به نصب تندیس شاعر در یکی از سواحل ریو دو ژانیرو می‌گه:

مشهور است که آن نقطه مکان موردعلاقهٔ شاعر در پیاده‌روی عصرانه‌اش بوده است. روی نیمکتی که مجسمه روی آن ساخته شده جملهٔ مشهور آندراده دربارهٔ ریو حک شده است: «شهری بود نوشته‌شده به دریا.»

جملهٔ آندراده در پرتغالی اینه: ٰE no mar estava escrita uma cidade

انگلیسیش رو ظاهراً دو جور میشه ترجمه کرد. یکی اینه که (کلمه به کلمه از روی دیکشنری)
And in the sea was written a city

سفارت برزیل در لندن جمله رو به زیبایی این‌طور ترجمه کرده (منبع):
There was a city written into the sea

اکثر منابع هم این ترجمهٔ دوم رو نقل کرده‌ان. حدسم اینه که مترجم هم همین جمله رو دیده باشه. اگرچه خودش اصلاً‌ نگفته چی رو کجا دیده.

و جمله رو اون‌جور که بالاتر آوردم ترجمه کرده: شهری بود نوشته شده به دریا.

توی انگلیسی write into یه معنای دومی غیر از معنای تحت‌اللفظیش هم داره و اون اضافه شدن چیزی به متن یک توافق یا قرارداده. در واقع: گنجانده شدن X در قرارداد Y. معنای تلویحیش میشه اینه که اگر چه X از اول بخشی از Y نبوده، اما الان در دل اون نشسته و جزئی از اونه.

این توضیح من، با ترجمهٔ تحت‌اللفظی جملهٔ پرتغالی هم هم‌خوان‌تره. 

داشتم با خودم فکر می‌کردم اگر من مترجم این جمله بودم، به جای «شهری بود نوشته‌شده به دریا» چی می‌نوشتم؟ چون به نظرم این جمله در فارسی مفهوم نیست (از طرفی چون ترجمهٔ واژه‌به‌واژه است، کمترین ریسک نقد رو برای مترجم داره).

احتمالاً‌ اگر من بودم می‌گفتم: شهری بود «نشسته در دامن دریا»
و حدس می‌زنم با این ترجمه، اگر چه جمله برای مخاطب فارسی‌زبان کاملاً آشنا و فارسیه، باید این رو هم تحمل می‌کردم که هر روز یه عده بگن این ترجمهٔ اون نیست.
و البته این واقعیت رو هم باید بپذیریم که اگر وارد این بازی بشیم، تعیین نقطهٔ بهینه ساده نیست. یعنی چقدر حق داریم از خودمون، کلمات و عبارات رو در ترجمه بگنجونیم و به جای نویسنده - که پیش ما نیست - دربارهٔ متن اون تصمیم بگیریم؟

 

 
تمرین‌ها و نظرات ثبت شده روی این درس صرفاً برای اعضای متمم نمایش داده می‌شود.
.