تولید ناخالص داخلی (GDP) و درآمد سرانه (شاخصهای کلان اقتصادی)

زمانی که از رونق اقتصادی یا رکود اقتصادی صحبت کنیم، قبل از هر چیز، بحث تولید ناخالص داخلی یا Gross Domestic Product مطرح می‌شود.

همچنین وقتی از رشد اقتصادی (Economic Growth) صحبت می‌کنند، عملاً در مورد افزایش (یا کاهش) تولید ناخالص داخلی حرف می‌زنند.

کشورها و بسیاری از صنایع هم، سهم خود را در اقتصاد جهانی و اقتصاد ملی، بر اساس میزان مشارکت در تولید ناخالص داخلی می‌سنجند.

ساده‌ترین شکل تعریف تولید ناخالص داخلی (GDP) به شرح زیر است:

به عبارتی ما وقتی از GDP حرف می‌زنیم، می‌خواهیم بدانیم در طول یک‌سال، چند ریال یا چند تومان یا چند دلار در کل کشور، کالا و خدمت فروخته شده است.

در اینجا باید به واژه‌ی نهایی توجه خاص داشته باشید:

البته، به همان‌ اندازه که رایج است قواعد عربی را با زید و عَمر می‌گویند و فرمول‌های فیزیک را با آلفا و بتا می‌نویسند، ده‌ها سال است که اقتصاددان‌ها برای کالای میانی، آرد را مثال می‌زنند و توضیح می‌دهند که وقتی نان را جزو محصولات نهایی حساب می‌کنید، عملاً قیمت آرد هم یک بار لحاظ شده است.

قاعدتاً در عمل، دولت‌ها برای محاسبه‌ی ارزش افزوده، می‌توانند روش‌های متفاوتی را به کار ببرند که معمولاً هم از همه‌ی آن روش‌ها استفاده می‌کنند تا خطای محاسبات خود را تشخیص دهند.

اگر مفهوم ارزش افزوده اقتصادی را از درس ارزش آفرینی به خاطر داشته باشید، یک روش خوب برای محاسبه‌ی GDP، این است که ارزش افزوده‌ی همه‌ی کالاها و خدمات را حساب کنیم.

چون در تعریف ارزش افزوده، می‌گوییم که شما چقدر خرج کرده‌اید و مردم چقدر حاضرند برای محصول‌تان پول بدهند و اختلاف این دو، ارزش افزوده است. پس هیچ چیزی دو بار حساب نخواهد شد.

روش دوم، جمع کردن کل هزینه‌های پرداخت شده در کشور و روش سوم، جمع کردن کل درآمدهای ایجاد شده در کشور است. چون قاعدتاً  وقتی من و شما با هم معامله می‌کنیم، درآمد من، هزینه‌ی شما و درآمد شما هزینه‌ی من است. 

اگر درس مهندسی اعداد را به خاطر داشته باشید می‌‌دانید که از ما انتظار نمی‌رود جزئیات اعداد و ارقام را حفظ باشیم. اما حداقل خوب است تعداد صفر‌ها را بدانیم.

GDP ایران در حد چند صد میلیارد دلار است. این عدد در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ به اوج خود و نزدیک ۵۹۰ میلیارد رسید و اکنون حول و حوش ۴۰۰ میلیارد دلار نوسان می‌کند.

GDP ترکیه نیز در حد چند صد میلیارد دلار است و در آخرین برآوردها قبل از به هم ریختن شرایط این کشور، حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیارد دلار بوده است.

کشورهایی مانند آلمان و روسیه، در حد چند هزار میلیارد دلار هستند. GDP روسیه روی حدود ۲ هزار میلیارد و GDP آلمان روی حدود ۴ هزار میلیارد نوسان می‌کند.

GDP آمریکا، در حد چند ده هزار میلیارد است و در حال حاضر حدود ۱۷۰۰۰ میلیارد برآورد می‌شود.

 GDP جهان نیز در سال ۲۰۱۶ حدود ۷۵۰۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است.

گاهی اوقات اقتصاد‌دان‌ها ترجیح می‌دهند تولید ناخالص ملی یا Gross National Product یا GNP را محاسبه کنند.

GNP بسیار شبیه GDP است، اما در یک موضوع تفاوت دارد که می‌توان آن را با مثال ایران، به سادگی شرح داد.

در محاسبه‌ی GNP ایران، همه‌ چیز مانند GDP محاسبه می‌شود، ولی پولی که ایرانی‌های خارج از کشور در بیرون کشور به دست می‌آورند و به ایران می‌فرستند به GDP اضافه شده و پولی که خارجی‌های مقیم ایران کسب می‌کنند و به کشور خود می‌فرستند از آن کسر می‌شود.

کافی است به این مسئله فکر کنید که کشور دائماً با تورم مواجه است. پس اگر ما هیچ کار اضافه‌ای نکنیم و ارزش جدید واقعی هم ایجاد نکنیم، به خاطر بالا رفتن قیمت‌ها، GDP اضافه می‌شود.

به این شکل از محاسبه‌ی GDP، تولید ناخالص داخلی اسمی می‌گویند و برای اینکه فریب تورم را نخوریم، پس از تقسیم آن بر نرخ تورم، تولید ناخالص داخلی واقعی را حساب می‌کنند.

آن چیزی که به عنوان رشد اقتصادی می‌شنویم، درصد تغییر GDP امسال به نسبت سال گذشته است.

رایج است که کل GDP کشور را بر تعداد «سر»‌ها و در واقع بر جمعیت تقسیم می‌کنند و درآمد هر رأس انسان یا هر «سر» را به عنوان درآمد سرانه اعلام می‌کنند.

فقط به خاطر داشته باشید که فریب اعداد و ارقامی که در مقایسه‌ی درآمد سرانه‌ی کشورها مطرح می‌شود را نخورید. چون سطح قیمت‌ها و استاندارد زندگی در کشورها تفاوت دارد و بدون دخیل کردن این تفاوت‌ها، نمی‌توان درآمد سرانه را مقایسه کرد.

قبل از هر چیز، به خاطر داشته باشید که قسمت خاکستری اقتصاد یعنی قسمتی که قانون آن را تایید نمی‌کند و زیرزمینی انجام می‌شود، جزو GDP حساب نمی‌شود.

خوانندگان زیرزمینی را در نظر بگیرید که تمام سال، در زیر زمین عرق می‌ریزند و می‌جنبند، اما پولی که می‌گیرند در GDP لحاظ نمی‌شود. احتمالاً مثال‌های دیگری هم در ذهن دارید.

البته وقتی دولت، حاصل‌جمع درآمد‌ها را و هزینه‌ها را هم حساب می‌کند، به نوعی این بخش به عنوان اختلاف درآمد و هزینه دیده می‌شود. چون کسی پولی داده و اعلام می‌کند که آن پول را داده و کسی نیست که بگوید آن پول را گرفته است.

اگر چه آمار دقیقی در دست نیست، اما منابع مختلف چیزی بین ۱۵ تا ۳۵ درصد اقتصاد جهان را، اقتصاد در سایه یا Shadow Economy می‌دانند که در GDP به صورت دقیق منعکس نمی‌شود.

نقد دیگری هم که به نوعی به بحث فوق مربوط است، بی‌توجهی به استهلاک دارایی‌های سرمایه‌ای کشور است.

به هر حال، وقتی GDP بالا می‌رود و عرضه‌ی کالا و خدمات افزایش می‌یابد، در جاهای مختلف کشور، منابع و دارایی‌ها و سرمایه‌ها نیز مستهلک می‌شوند که محیط زیست، تنها نمونه‌ای از این منابع است.

البته نمی‌توان این را به عنوان ایراد جدی GDP در نظر گرفت. چون G در GDP از لغت Gross به معنای ناخالص گرفته شده و دقیقاً به همین مسئله اشاره دارد.

اگر استهلاک منابع سرمایه‌ای کشور را محاسبه کرده و از GDP کسر کنیم، خالص تولید ملی یا NNP به دست می‌آید.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری آشنایی با سیستم کنترل مدیریت به شما پیشنهاد می‌کند: